شارا - شبكه اطلاع رساني روابط عمومي ايران : بشير: «ژورناليسم علمي» در ايران ناشناخته باقي مانده است
پنجشنبه، 2 اسفند 1397 - 18:43 کد خبر:37213
عضو هيأت علمي دانشگاه امام صادق در خصوص دلايل جدي نگرفتن ژورناليسم علمي در كشور، گفت: عليرغم توجه نسبتا خوب به مساله ترويج علم؛ اما هنوز موضوع ژورناليسم علمي در ايران نه تنها ناشناخته باقي مانده ، بلكه توجه اساسي به آن در سطوح مختلف دانشگاهي، حرفه اي و رسانه اي نيز نشده است. يكي از دلايل آن احساس عدم نياز به طرح مسائل علمي به مثابه يك عامل جذب كننده مخاطب است.
شبكه اطلاع رساني روابط عمومي ايران (شارا)-|| عضو هيأت علمي دانشگاه امام صادق در خصوص دلايل جدي نگرفتن ژورناليسم علمي در كشور، گفت: عليرغم توجه نسبتا خوب به مساله ترويج علم؛ اما هنوز موضوع ژورناليسم علمي در ايران نه تنها ناشناخته باقي مانده ، بلكه توجه اساسي به آن در سطوح مختلف دانشگاهي، حرفه اي و رسانه اي نيز نشده است. يكي از دلايل آن احساس عدم نياز به طرح مسائل علمي به مثابه يك عامل جذب كننده مخاطب است.
به گزارش شارا به نقل از ايسكانيوز، ژورناليسم علمي، از جمله حوزه هايي است كه كمتر در ايران مورد توجه قرار گرفته و «خبرنگاري» و «روزنامه نگاري» به شغلي صرفا تجربي و بي نياز به تحصيلات آكادميك تبديل شده است. دكتر حسن بشير، عضو هيأت علمي دانشگاه امام صادق در خصوص دلايل جدي نگرفتن ژورناليسم علمي در كشور صحبت كرد و به مساله ترويج علم از طريق رسانه ها پرداخت. مدير سابق آكادمي آكسفورد براي مطالعات عالي- آكسفورد- انگلستان و رئيس سابق مؤسسه مطالعات اسلامي لندن در گفت و گويي تفصيلي، درباره ژورناليسم علمي صحبت كرد كه در ادامه مي خوانيد:
* منابع فارسي در حوزه ژورناليسم علمي بسيار محدود است. به نظر شما چرا ژورناليسم علمي در كشور جدي گرفته نشده يا احساس نياز نشده است؟
موضوع ژورناليسم علمي، موضوع بسيار مهم و نسبتاً جديدي است. از سال 1980 مفهوم ترويج علم براي فهم عامه به يك مساله مهم تبديل شد. در اين زمينه جان بارنهام (Jahn Burnham ) در دهه 1980 تاريخ عمومي سازي علم در آمريكا در دو قرن نوزدهم و بيستم را چنين ارزيابي مي كند: مجله هاي علمي مشهور تا قرن نوزدهم از جمله «آمريكايي علمي» Scientific American و «ماهنامه علمي عمومي» Popular Science monthly به انتشار سخنراني هاي علمي و واكنش دانشمندان در مورد پديده هاي طبيعي از قبيل ريزش شهاب سنگي مي پرداختند. از فعاليت هاي انتشار علم در اين دوران مي توان از آكادمي هاي علوم، انتشارات نشريات علمي، تأليف كتاب‌هاي درسي، برگزاري نمايشگاه‌ها و برپايي موزه ها با مضامين علمي و فناورانه، ايراد سخنراني هاي عامه فهم به وسيله دانشمندان مشهور و نيز اقبال رسانه هاي عمومي در خصوص انتشار مضامين و اخبار علمي نام برد.
با توجه به اين گرايش عمومي به مساله ترويج علم از طريق رسانه ها و ظهور ژورناليسم علمي براي پوشش اقدامات علمي به شكل قابل فهم براي عموم مردم، سازمان هايي در سطح بين المللي به وجود آمدند كه حامي ژورناليست هاي علمي بودند مانند «فدراسيون جهاني ژورناليست هاي علمي» World Federation of Science Journalists. با اين فدراسيون بسياري از انجمن ها و سازمان هاي بين المللي در زمينه گسترش علوم و تكنولوژي همكاري مي كنند.
در ايران نيز توجه به مساله علم و ترويج علم از اهميت ويژه اي برخوردار بوده است. به عنوان مثال در فصل هفتم و در اصل يك صدم قانون اساسي پيشبرد برنامه هاي مختلف اعم از برنامه هاي آموزشي و فرهنگي، از طريق همكاري مردم مورد تاكيد قرار گرفته است. همچنين در سند چشم‌انداز بيست ساله جمهوري اسلامي ايران در افـق 1404 در سـه قسـمت بـه موضـوع علـم و فناوري اشاره شده است:
- ايران كشوري است توسعه يافته با جايگاه اول اقتصادي، علمي و فناوري در سطح منطقه، ...
-برخوردار از دانش پيشرفته، توانا در توليد علم و فناوري، متكي بر سهم برتر منابع انساني و سرمايه اجتماعي در توليد ملي.
- دست يافته به جايگاه اقتصادي، علمي و فناوري در سطح منطقه آسياي جنوب غربي (شامل آسياي ميانه، قفقاز، خاورميانه و كشورهاي همسايه) با تاكيد بر جنبش نرم افزاري و توليد علم ...
بنابراين، ايران به مساله علم و ترويج آن به شكل هاي مختلف توجه ويژه اي داشته است. در همين زمينه و بر پايه همين رويكرد، انجمن ترويج علم ايران كه يك مؤسسه غير انتفاعي است در تاريخ 15 ارديبهشت 1380 تاسيس شد. از اهداف اين انجمن ترويج علم در تمام شاخه هاي آن و تفكر علمي با استفاده از شيوه ها و ابزارهاي مختلف است.
عليرغم اين توجه نسبتا خوب به مساله ترويج علم؛ اما هنوز موضوع ژورناليسم علمي در ايران نه تنها ناشناخته باقي مانده، بلكه توجه اساسي به آن در سطوح مختلف دانشگاهي، حرفه اي و رسانه اي نيز نشده است. يكي از دلايل آن احساس عدم نياز به طرح مسائل علمي به مثابه يك عامل جذب كننده مخاطب است. البته در اين زمينه مي توان به چند عامل اساسي ديگر اشاره كرد كه باعث شده اند به ژورناليسم علمي توجه جدي نشود:
1- سلطه خبرهاي سياسي و اجتماعي و توجه روز افزون جامعه به مسائل سياسي و اجتماعي و به طور كلي اخبار روزمره.
2- سختي طرح مسائل علمي به زبان قابل فهم عامه مردم.
3- نبود متخصصان و استادان برجسته در زمينه ژورناليسم علمي.
4- نبود تاليفات و ترجمه هاي مهم در زمينه ژورناليسم علمي.
5- نبود درس‌هاي خاص دانشگاهي حتي در دانشكده هاي ارتباطات براي پوشش ژورناليسم علمي.
6- نبود خبرنگاران متخصص و علاقمند به پوشش مسائل علمي.
7- نبود رسانه هاي كافي براي پوشش مسائل و موضوع هاي علمي.
8- عدم همكاري جدي دانشمندان و دانشگاهيان با رسانه ها براي طرح مسائل و موضوع هاي علمي.
9- نشناختن حوزه هاي علمي مهم و به روز توسط رسانه ها براي پوشش آنها.
10- عدم آشنايي كافي رسانه ها با شيوه هاي نگارش اخبار و گزارشات علمي به روشي كه بتواند جذابيت كافي براي مخاطبان داشته باشد.
اين‌ها برخي از عوامل اساسي هستند كه باعث شده ژورناليسم علمي در ايران مورد توجه جدي قرار نگيرد؛ اما مساله خيلي فراتر از اين است. در جامعه به قول دكتر يونس شكرخواه، پدر ژورناليسم ديجيتالي، «روزنامه‌نگاري علمي ما به روزنامه‌نگاران علمي‌نويس احتياج دارد و يا به علم‌دانان روزنامه‌نگار». به عبارت ديگر روزنامه نگاران ما هنوز با حوزه هاي علمي آشنايي كافي ندارند و از طرفي دانشمندان و عالمان ما نيز با روزنامه نگاري و نگارش رسانه اي آشنايي كافي ندارند. اين خود يكي از معضلات اساسي در اين زمينه است.
عدم توجه به ژورناليسم علمي به عوامل ديگر علمي و روانشناسانه نيز بستگي دارد. سياست زدگي بيش از حد رسانه هاي ما خود يكي از عوامل اساسي عدم توجه به حوزه هاي علمي است. نبود جسارت كافي براي ورود به عرصه هاي علمي و طرح سوالات خاص و تخصصي در اين زمينه و گرفتن پاسخ هاي مناسب و قابل فهم و يا تبديل آنها به مطالب قابل فهم از ديگر عوامل مهم است. سختي ارتباط با بدنه دانشگاهي در كشور براي طرح مسائل علمي از ديگر عوامل در اين رابطه مي باشد.
واقعيت اين است كه ژورناليسم علمي را نه تنها بايد نگارش مسائل علمي دانست، بلكه نگارش علمي مسائل مختلف را نيز بايد به آن اضافه كرد. تحقيق و پژوهش لازمه كار ژورناليسم علمي است كه متاسفانه هنوز در جامعه ما حتي ميان دانشگاهيان و خبرنگاران و گزارش گران به يك امر ضروري و مورد نياز تبديل نشده است. هنوز خبرنگار ما تلاش مي كند كه ساده ترين راه را براي تهيه يك خبر يا گزارش طي كند و از تحقيق و تفحص در مورد حتي صحت و سقم آن پرهيز كند. اين خودش يك آفت بزرگ براي ژورناليسم علمي است.
* اساسا ژورناليسم علمي چه و چگونه تاثيري در پيشرفت علم و شكل‌گيري جامعه علم و عقل محور دارد؟
امروزه رسانه‌ها تبديل به ابزاري فراگير براي اطلاع رساني، آموزش، تفريح و غيره شده است. شايد بتوان گفت بدون رسانه ها امكان زندگي براي بشر امروزي وجود ندارد؛ بنابراين، رسانه ها در همه زمينه ها از جمله ترويج علم مي توانند نقش اساسي داشته باشند به همين دليل امروزه در كشورهاي پيشرفته جهان ژورناليسم علمي به يك ژانر مهم رسانه اي تبديل شده است كه در تلاش است كه همه حوزه هاي علمي را براي مردم پوشش دهد و آنان را در جريان آخرين تحولات در زمينه علم و مسائل علمي قرار دهد. در كشورهاي پيشرفته، توجه به علم و موضوع هاي علمي براي تسهيل زندگي به يك امر نهادينه شده تبديل شده است. به همين دليل مي بينم كه بسياري از رسانه هاي علمي در اين زمينه وجود دارند و اين رسانه ها مخاطبان بسياري را نيز جذب خود كرده اند. البته يكي از مشكلات ژورناليسم علمي در اين زمينه كه براي كشورهايي مانند ايران مي تواند به عنوان يك معضل اساسي مطرح باشد، تبديل اطلاعات علمي به فرايند قابل فهم اجتماعي است.
در اينجا بد نيست به تحقيقات يكي از دانشمندان در رابطه با ترويج علم اشاره شود كه خود مي تواند مبنايي براي ژورناليسم علمي تلقي شود.
كيد (KIDD) در مقاله اي تحت عنوان «عمومي سازي علم» به چهار روش مقدماتي و عمومي در ترويج علم اشاره مي كند:
1- ارتباط مداوم بين دانشمندان و متخصصان علم با عامه مردم. اين ارتباط بايد دو طرفه باشد. در همين زمينه ارتباط گزارشگران و خبرنگاران نيز حائز اهميت زيادي است.
2- بررسي اطلاعات علمي قبل از در اختيار قرار دادن آنها به عموم مردم. اين مساله باعث مي شود كه نوعي از زمينه سازي علمي براي طرح مسائل علمي صورت گيرد كه مي تواند در ژورناليسم علمي مفيد و حائز اهميت باشد.
3- گزينش‌گري اخبار علمي براي ترويج علم و گسترش ژورناليسم علمي حائز اهميت است. البته اين گزينش گري بايد به ارزش هاي خبري نيز توجه كافي داشته باشد كه همين ويژگي مي تواند در جذب مخاطبان تاثير داشته باشد و اعتماد آنان به اخبار علمي را افزايش دهد.
4- ضرورت تطابق زبان علمي با زبان عاميانه در ژورناليسم علمي. كيد در اين زمينه به 4 اصل مهم اشاره مي كند كه عبارتند از: فرايند هدايتي، توالي، گزينش و تطابق است. بنابراين در اين رابطه هم بايد شيوه اي از هدايت علمي و هم توالي موضوعات مرتبط و هم گزينش مطالب علمي و هم تطابق زبان علمي با زبان عاميانه وجود داشته باشد.
در همين زمينه مي توان به يك مساله بسيار مهم كه شايد از نظر روانشناسي اجتماعي حائز اهميت باشد اشاره نمود و آن ايجاد علاقمندي اجتماعي نسبت به مسائل و موضوع هاي علمي در جامعه است. اين مساله بايد به مثابه يك امر ضروري در ميان مردم گسترش پيدا كند. بر همين اساس نه تنها علم ترويج مي يابد بلكه فهم علمي ميان مردم نيز گسترش مي يابد.
* يك ژورناليست علمي چه ويژگي هايي بايد داشته باشد؟
يك ژورناليست علمي، ژورناليستي است كه اخبار و گزارشات علمي را پوشش مي دهد. اين يك تعريف قابل قبول از ژورناليست علمي است؛ اما اگر به شكل فراتر هم به اين ژانر ژورناليسم نگاه كنيم مي شود گفت كه با شيوه علمي پوشش دادن اخبار نيز مي تواند نوعي از ژورناليسم علمي تلقي شود. اين شيوه بايد منطبق با شيوه هاي استاندارد، تحقيق گونه، و قابل قبول باشد. در حقيقت ژورناليسم به طور كلي عمل جستجو و گزارش رويدادها، موضوعات و روند ها براي مخاطبان با يك روش مناسب و مورد پذيرش است؛ اما وظيفه ژورناليسم علمي پوشش اطلاعات تخصصي و علمي توليد شده توسط دانشمندان و پژوهشگران مختلف است به گونه اي كه مخاطبان رسانه ها بتوانند به راحتي درك و فهم كنند.
با توجه به تعريف و توضيحاتي كه درباره ژورناليسم علمي داده شد مي شود ويژگي هاي ژورناليست و خبرنگار علمي را چنين شمرد:
اول، يك ژورناليست علمي منتقل كننده و پوشش دهنده اطلاعات و رويدادهاي علمي است؛ بنابراين، مهم‌ترين مساله در اينجا موضوعات علمي است.
دوم، ژورناليست علمي بايد با دانشمندان و پژوهشگران در ارتباط مداوم باشد و از اقدامات و دستاوردهاي آنان مطلع باشد.
سوم، ژورناليست علمي بايد تسلط كافي به مسائل علمي پيدا كرده و توانايي اين را داشته باشد كه اين مسائل را با زبان گويا و قابل فهم براي عامه مردم بيان كند.
چهارم، ژورناليست علمي بايد موارد علمي را بدون اغراق و مبالغه مطرح كند و اقدامات و دستاوردهاي دانشمندان و پژوهشگران را با دقت و امانتداري به مردم منتقل كند. اين موضوع بسيار حياتي و مهم است و تطابق خبري و واقعيت علمي در اين رابطه روح ژورناليسم علمي است.
پنجم، ژورناليست علمي بايد مسائل علمي را به شكل يك فرايند و در قالب روايت قابل فهم عامه تدوين كند. مسائل تكميلي در حوزه هاي علمي را پوشش دهد و به شكل ناقص اين موارد را گزارش نكند.
البته در اين زمينه مي توان به ويژگي هاي ديگري نيز اشاره كرد؛ اما ويژگي هاي مطرح شده مهم‌ترين ويژگي‌ها هستند.
* به نظر شما چه سرفصل‌هايي و چرا بايد در يك دوره آموزشي ژورناليسم علمي تدريس شود؟
به نظر مي رسد زمان آن فرا رسيده است كه ژورناليسم علمي به عنوان يك رشته مهم دانشگاهي مورد توجه قرار گيرد. آموزش اين رشته قطعا بر رشد تفكر علمي جامعه تاثيرگذار است. شناخت دستاوردها و اقدامات دانشمندان و پژوهشگران توسط مردم، آنان را به آينده اميدوارتر مي كند و اين خود يكي از نتايج مهم ژورناليسم علمي است.
در كشورهاي غربي ژورناليسم علمي به شكل تخصصي در دانشگاه ها تدريس مي شود و به اين رشته توجه جدي مي شود. در اين رابطه مي توان به برخي از سرفصل هاي آموزشي در اين زمينه اشاره كرد كه مي تواند در غني سازي اين رشته و داوطلبان تحصيل در آن مفيد باشد.
1- نويسندگي اخبار پيشرفته
2- نويسندگي علمي پيشرفته
3- تكنيك ها و اصول ژورناليسم
4- مستند سازي علمي
5- كاربرد ادبيات در خبر
6- برنامه ريزي خبري
7- سياست‌گذاري خبري
8- مهندسي خبر
9- روش‌هاي مصاحبه خبري
10- روزنامه نگاري الكترونيكي
11- تجزيه و تحليل و نقد خبر
12- جامعه شناسي تبليغات
13- روش‌هاي تجزيه و تحليل و نقد خبر
14- ويراستاري و مديريت اخبار
اين‌ها فقط تعدادي از درس هاي مهمي است كه مي توان در رشته ژورناليسم علمي تدريس كرد. بديهي است آموزش هاي مقدماتي ژورناليسم نيز بايد در اين زمينه مورد توجه قرار گيرند.