شيوه نامه ي مصاحبه:
گفت و گو يا مصاحبه در مطبوعات به طور هدفمند اطلاعات يا معلوماتي را كه در خور توجه گروهي از مردم است بازتاب مي دهد.
________________________________________
ويژگي هاي مصاحبه كننده:
كنجكاو باشد، پي گير باشد، گيرايي داشته باشد و بتواند بر روي طرف مقابل تاثير بگذارد، مصمم باشد، انعطاف پذير باشد، منطعف و عادل باشد، توانايي تفكر سريع داشته باشد، شكاك باشد، اطلاعات زيادي (درباره ي موضوع و شخص مصاحبه شونده) داشته باشد، شنونده ي خوبي باشد.
________________________________________
براي انجام هر مصاحبه بايد:
۱ - طرحي در ذهن داشته باشيد:
مهم ترين نكته اين است بدانيم چه مي خواهيد؟ چرا با يك باغبان پارك مي خواهيد صحبت كنيد؟ حرف هاي دخترك گل فروش چه شوقي را در مخاطب شما بر مي انگيزاند؟
تحقيق كنيد:
درباره ي موضوع و شخص مصاحبه شونده تا آن جايي كه مي توانيد اطلاعات بيشتري به دست آوريد.
۲ - ايده را در ذهنتان پرورش دهيم:
از زماني كه تصميم مي گيريد درباره ي موضوعي با فردي مصاحبه كنيد تا هنگامي كه آن را منتشر مي كنيد سوژه بايد به درگيري ذهني شما تبديل شود و همه ي جنبه هاي آن بررسي شود.
________________________________________
________________________________________
________________________________________
هر مصاحبه اي از چهار گام تشكيل شده است:
برنامه ريزي، آماده سازي، انجام مصاحبه و تنظيم مصاحبه براي انتشار.
۱ - برنامه ريزي:
• مصاحبه هايي كه بدون برنامه ريزي انجام مي گيرد، البته به جز مصاحبه خبري، به ندرت جزئيات را بازتاب مي دهند.
• پس از تصميم گيري و انتخاب فرد براي مصاحبه، پيش تر با او تماس بگيريد و از او درخواست وقت ملاقات كنيد.
• خود و نشريه اي را كه در آن كار مي كنيد معرفي كنيد.
• اگر احساس مي كنيد كه نياز به اين است كه درباره ي مصاحبه توضيح بدهيد يا اگر مصاحبه كننده از شما درخواست كرد، توضيحي كوتاه و كلي در باره ي آن بدهيد. چون ممكن است شكل داستان در روند تهيه و آماده سازي مصاحبه تغيير كند.
• به زمان مورد نياز براي انجام مصاحبه اشاره كنيد.
• اگر درباره ي موضوعي با چند نفر مصاحبه خواهيد كرد، مصاحبه با فرد اصلي را در پايان انجام دهيد زيرا اطلاعات به دست آورده از مصاحبه هاي پيشين، پايه اي براي مصاحبه اصلي شما فراهم مي كند.
________________________________________
۲ - آماده سازي:
• پيش از مصاحبه درباره ي فرد و موضوعي كه مي خواهيد مصاحبه كنيد تا جايي كه مي توانيد پژوهش كنيد. اين اطلاعات را مي توانيد از كتابخانه، سوابق عمومي، اينترنت يا افراد به دست آوريد.
• پرسش هاي خود را ازپيش آماده كنيد و روي كاغذ بنويسيد و در مصاحبه همراه داشته باشيد. در هنگام مصاحبه به آن ها مراجعه كنيد و از آن ها استفاده كنيد ولي پرسش ها را به مصاحبه شونده نشان ندهيد زيرا سبب مي شود فضايي رسمي و غير صميمي حاكم شود.
• برخي از مصاحبه ها تك موضوعي هستند برخي چند موضوعي. در مورد مصاحبه هاي چند موضوعي ابتدا محورهاي را مشخص كنيد و براي هر محور پرسش طرح كنيد. سپس محورها و پرسش هاي هر محور را الويت بندي كنيد.
• در هنگام مصاحبه ممكن است بر پايه سخنان مصاحبه شونده پرسش هاي ديگري براي شما به وجود بيايد يا در لحظه پرسش تازه اي به ذهن تان برسد آن را ياد داشت كنيد و در زمان مناسب بپرسيد.
• هميشه چند مداد يا خودكار و كاغذ به همراه داشته باشيد.
• در صورت امكان از دستگاه ضبط صدا استفاده كنيد اما نخست از فرد مصاحبه شونده اجازه بگيريد
• يادداشت برداري را فراموش نكنيد زيرا در هنگام تنظيم مصاحبه به شما كمك مي كند. هم چنين ممكن است كه دستگاه ضبط صدا در طول مصاحبه از كار بيافتد.
________________________________________
۳ - گفت و گو و مصاحبه:
• هوشمندانه نيست كه بلافاصله مصاحبه را آغاز كنيد. چند جمله غير رسمي و رايج براي آغاز، سبب مي شود كه هم شما و هم مصاحبه شونده آرامش پيدا كنند.
• به پاسخ دهنده براي پاسخ گويي زمان بدهيد و او را به راحت سخن گفتن و ادامه ي صحبت تشويق كنيد.
• شنونده ي خوبي باشيد. هنگامي كه مصاحبه شونده صحبت مي كند به صحبت هايش با دقت گوش دهيد. اگر در جريان مصاحبه نكته ي جالبي توجه تان را جلب كرد آن را يادداشت كنيد تا بتوانيد بر روي شنيدن ادامه صحبت هاي مصاحبه شونده متمركز بمانيد. اما توجه داشته باشيد كه اگر با شتاب و ناگهاني دست به قلم ببريد ممكن است از سوي مصاحبه شونده اين گونه برداشت شود كه شما از پاسخ اش شگفت زده يا خوشحال شده ايد و در پاسخ هاي بعدي او تاثير بگذارد. گاه ممكن است مصاحبه شونده به عمد يا به خطا از پاسخ دادن سر باز زند چنان چه كه به اميد دستگاه ضبط صدا به سخنانش گوش نكنيد، متوجه نارسايي پاسخ ها نخواهيد شد.
• مصاحبه شونده را با نشانه هاي غيركلامي مانند تكان دادن سر يا اداي آواهايي مانند "هوم هوم" يا عبارت هايي مانند "خوب"، "درست است" به سخن گفتن تشويق كنيد.
• در گفت و گو و پرسش ها از زباني متناسب با مصاحبه شونده استفاده كنيد. همچنين در لباس پوشيدن اين قانون را رعايت كنيد.
• اگر گفت و گو به انحراف كشيده مي شود، مودبانه با گفتن چيزي مانند: عاليست، اما اجازه بدهيد ازتان بپرسم..." موضوع صحبت را عوض كنيد.
• تلاش كنيد در مصاحبه جزئياتي مانند چه مدت، چه مقدار، چه تاريخي، ... را به دست بياوريد.
• به ويژگي ها و حالت هاي مصاحبه شونده كه ممكن است ارزش اشاره كردن در گزارش تان را داشته باشند مانند عصبي بودن، نگاه كردن از پنجره به بيرون براي فكر كردن، ژست دست ها و مانند اين ها توجه كنيد. همچنين به فضا و محيط مصاحبه دقت كنيد.
• از مصاحبه شونده بخواهيد كه اگر چيزي در رابطه با پرسش هاي شما پس از مصاحبه به ذهنش رسيد با شما تماس بگيرد. نام و شماره ي تلفن و آدرس ايميل تان را روي كارت يا كاغذ به او بدهيد.
• اگر فرد منشي دارد براي بعضي از جزئيات كه بعدا به آن ها نياز خواهيد داشت نام و شماره ي تلفن خود را در اختيار او قرار دهيد و نام و شماره ي تلفن او را هم بگيريد.
• اگر به عكس فرد مصاحبه شونده نياز داريد در طول مصاحبه از او عكس بگيريد در غير اين صورت زماني را براي آن مشخص كنيد.
• در فراگرد دو سوي ارتباط امكان اشتباه در درك معنا بسيار زياد است. براي پرهيز از اشتباه و برداشت نادرست گفته هاي شخص مصاحبه شونده را تكرار كنيد:
منظور شما اين است كه ...
من از مطلب شما چنين برداشت كردم كه ....
۳ - ۱ پرسش ها
گفت و گو كنيد نه مصاحبه:
در "مصاحبه" سوال ها در عين وحدت، مستقل از هم هستند و پيوستگي ندارند. اما در "گفت و گو" سوال ها پيوسته و مرتبط با يكديگرند. در گفت و گو به حضور فيزيكي خبرنگار نياز است و با چالش و در گيري طرفين همراه است.
براي طرح سوال هاي اوليه بايد به چند نكته اساسي توجه كرد:
• پرسش هاي مهم را همان ابتدا مطرح نكنيد بلكه در ميانه مصاحبه آن ها را بپرسيد.
• از طرح پرسش هاي پيش پا افتاده و كليشه ي پرهيز كنيد.
• شروع جذابي داشته باشيد. با پرسش هاي كليشه اي مانند لطفا خودتان رامعرفي كنيد؟ .... شروع نكنيد.
• با پرسش هايي درباره ي رويدادهاي كنوني آغاز كنيد. معمولا در اين صورت پاسخ گويي براي پاسخ دهنده آسان تر است. سپس مي توانيد پرسش هايي درباره ي گذشته يا آينده را مطرح كنيد.
• پرسش هاي تان بايد تا حد امكان كوتاه باشند.
• پرسش هاي تند كه منجر به واكنش هايي از سوي مصاحبه شونده مي شود را براي پايان مصاحبه نگه داريد تا مصاحبه را از دست ندهيد.
• پرسش هايي غافلگير كننده كه تناقضات را آَشكار مي كند بپرسيد. تحقيق و مطالعه اوليه به شما اين امكان را مي دهد بتوانيد چنين سوال هايي را مطرح كنيد.
• براي توليد اطلاعات بيشتر و كامل كردن و گسترش دادن پاسخ ها گاه بايد سوال هاي بيشتري بپرسيد. اگر مصاحبه شونده به همه ي جنبه هاي پرسش شما پاسخ نداد با گسترش پرسش هاي تان پاسخ كامل را بگيريد.
• از پرسش هاي باز استفاده كنيد: از پرسش هايي استفاده كنيد كه آزادي لازم براي پاسخگويي را به مصاحبه شونده مي دهند و او را محدود نمي كنند.
• پرسش ها بايد تا جايي كه ممكن است خنثي باشند: در پرسش ها از به كار بردن كلمه هايي كه داوري و قضاوت شما را نسبت به مسئله نشان مي دهند يا حس خاصي را به وجود مي آورد كه ممكن است بر پاسخ دهنده تاثير بگذارد خودداري كنيد.
• پرسش ها بايد يك به يك مطرح شوند. از طرح چند مسئله در يك پرسش خودداري كنيد.
• پرسش هاي بايد شفاف و روشن و مستقيم باشند: بايد با واژه هاي اختصاصي موضوع مصاحبه آشنا باشيد و به فرهنگ و جايگاه اجتماعي پاسخ دهنده هم توجه داشته باشيد. گاهي ممكن است به خاطر بعضي ملاحظات ناچار باشيد در لفافه سخن بگوييد ولي تا آن جا كه ممكن است از سوال هاي مستقيم و كوتاه استفاده كنيد.
• در پرسيدن "چرا" احتياط كنيد: ممكن است پاسخ دهنده را در مقام تدافعي قرار دهد. براي مثال پاسخ دهنده را وادار به توجيه پاسخش كند يا از پاسخگويي به اين سوال يا سوال هاي بعدي خودداري كند. اما "چرا" يك پرسش جسورانه و بي پرده است كه مصاحبه ي شما را جذاب مي كند و به شما اعتماد به نفس مي دهد و شما را در جايگاه قاضي قرار مي دهد.
• سول هاي كلي و مبهم نپرسيد
• پايان طلايي داشته باشيد. همانند آغاز مصاحبه پايان مصاحبه نيز بايد جذاب باشد و به يادماندني.
________________________________________
۴ - تنظيم مصاحبه:
• بلافاصله پس از انجام مصاحبه، در محل خلوتي ياداشت هايتان را مرور كنيد. زيرا ممكن است در طول مصاحبه كه با عجله يادداشت برداري كرده ايد برخي واژه ها را مخفف نوشته باشيد كه پس از گذشتن يك يا دو روز هيچ معنايي براي تان نداشته باشد، يا بعضي از نوشته هاي شما ناخوانا و نامفهوم باشد و نياز باشد پيش از اين كه فراموش كنيد آن ها را درست كنيد.
• نقل قول ها را كه به نظر بيشتر جالب اند با خط كشيدن يا ستاره علامت گذاري كنيد، يك ستاره براي يك نقل قول خوب دو ستاره براي يك نقل قول خيلي خوب، ... اين كار به مرحله ي نوشتن سرعت مي بخشد.
• گاهي ممكن است نقل قول ها بدون پرسش ها معناي چنداني نداشته باشد. به طور خلاصه جاهاي خالي موجود در ياداشت تان را پر كنيد تا در هنگام نوشتن آن مشكلي نداشته باشيد.
۴ - ۱ تيتر:
• عنوان مصاحبه بايد جذاب باشد و موضوع مصاحبه را بازتاب دهد.
• مي توانيد براي تيتر از يك جمله ي كليدي آمده در مصاحبه استفاده كنيد.
۴ - ۲ در تنظيم ليد يا مقدمه به پنج مورد زير توجه داشته باشيد:
۱ - حاشيه نرويد.
۲ - مقدمه يا ليد را در خدمت مصاحبه قرار دهيد تا به پيشبرد آن كمك كند.
۳ - اگر در ليد زندگي نامه ي مصاحبه شونده را ارائه مي دهيد تا حد ممكن كوتاه بنويسيد.
۴ - اگر قرار شد مصاحبه اي به سبب شروع با پرسش و پاسخ قوي و جذاب، بدون مقدمه منتشر شود، حتما تيتر و اجزاي آن ( رو تيتر و زير تيتر) بايد به گونه اي اطلاعات اوليه را به خواننده منتقل كند كه او را از مقدمه بي نياز كند.
۵ - در ويرايش مصاحبه از آوردن مطالب زايد و تكراري خودداري كنيد. پاسخ ها را از نظر دستوري و افعال به كار رفته ويرايش كنيد.
در ويرايش، بايد به آهنگ و هارموني و واژگان متناسب با شخصيت مصاحبه شونده توجه داشت. در ويرايش بايد مطلب را از تكرارهاي غير عمدي، سخنان محاوره اي و غلط هاي رايج (دوماً، سوماٌ ...) نجات داد و در تنظيم افعال و علامت گذاري دقت كرد. در ويرايش پرسش و پاسخ هايي كه به پيشبرد مصاحبه كمكي نمي كنند حذف كنيد و ترتيب سوال و جواب ها را تغيير دهيد.
توجه: همه ي موارد بالا متناسب با شرايط مي تواند تغيير كند و بايد در هر مورد با توجه به شرايط تصميم گيري شود.
________________________________________
منابع:
• http://managementhelp.org/evaluatn/intrview.htm
• http://stringers.media.mit.edu/interview.htm
• توكلي، احمد. مصاحبه خلاق، تهران، انتشارات خجسته چاپ سوم، ويراست دوم، ۱۳۸۳.
http://ketabak.org/style.interview