شبكه اطلاع رساني روابط عمومي ايران (شارا)- قريب به يازده دهه ازتاسيس بلديه در طهران مي گذرد. در اين يازده دهه، مفاهيم، مقررات و سياستهاي اداره شهر با فراز و نشيبها و تحولات فراواني مواجه گشته و در اين فرايند، همواره با بهرهگيري از تجربيات داخلي و الگوبرداري از تجربيات موفق ساير شهرهاي دنيا، به سوي ايجاد مفهوم جديدي از مديريت شهري كه مترصد تغيير و ارتقاء درك و بينش شهرنشينان و تبديل آنان به شهروندان مسئوليت پذير بوده؛ گام برداشتهاست.
حسب مدارك موجود در آغاز راه، برزنچيان1، دركي از مسئوليت اجتماعي به معناي امروزين آن نداشته و انجام امور خدماتي را وظيفه ذاتي سازمان خود ميپنداشتند. بايد اين نكته را مدنظر داشت كه بلديه طهران در ابتداي شكلگيري، به عنوان نهادي صرفاً خدماتي2 تاسيس گرديد كه بنا به تشخيص قانونگذار وقت، عمده فعاليتهاي آن حول محور مباحث خدماتي و بعضاً عمراني تعريف شدهبود.
در گذر زمان، با توسعه و ايجاد تغييرات كالبدي در شهر و در روند تحولات گوناگون اجتماعي، فرهنگي، سياسي و تبديل طهران از قريهاي با جمعيت اندك به تهران، كلانشهري با انبوه جمعيت مهاجر از اقصي نقاط كشور ايجاد شد كه از سويي با مباحث عمدهاي چون رشد حاشيهنشيني، بروز جلوههاي گوناگون فقر اعم از فقر مالي، استضعاف فرهنگي و بيعدالتي اجتماعي و شكلگيري واژه، ادبيات وخردهفرهنگ جنوب شهر و شمال شهر و تفاوت مفهومي و ماهوي فاحش نهفته در اين دو واژه، پديدآمدن آسيبهاي اجتماعي با زمينه هاي بروز مختلف از زيادهخواهي و تداخل اقوام و وجود خردهفرهنگهاي قومي و بومي و...... مواجه بود و از سوي ديگر پديدارشدن قرائت جديدي از مفهوم فرهنگ شهرنشيني و لزوم پرداختن به ارتقاء سطح دانش زندگي شهري و نيز آشنايي شهروندان با حقوق و مفاهيم شهروندي و ساير مواردي از اين قبيل، سبب ايجاد مطالبات و نيازهاي جديد فرهنگي و اجتماعي، شهري و زيستمحيطي گرديد كه اين موارد باعث تغيير آهسته و نامحسوس رويكرد عملياتي شهرداري تهران از نهادي خدماتي به سوي نهادي اجتماعي و فرهنگي شد. سير نامحسوس و آرام اين تغييرات طوري بود كه در گذر زمان، اين اقدامات اخلاقي و شهرونددوستانه شهرداري تهران كه غالباً در غياب نهادهاي متولي امر يا تعلل آن نهادها در انجام وظايف قانونيشان انجام ميشد؛ اندكاندك به صورت وظيفه ذاتي شهرداري تهران تلقي شد.
از سويي نيز نقطه كانوني مطالبات شهروندان در حوزه اموري كه شهرداري بر حسب حس مسئوليت اجتماعي و فارغ از مسئوليتهاي قانوني و به منظور اجراييشدن سياستهاي اجتماعي و فرهنگي شهرداران وقت تهران در گير آن شده ، به جاي نهادهاي متولي، متوجه شهرداري تهران گرديده است.
در همين راستا امروزه شهرداري تهران به عنوان يك نهاد عمومي، خدماتي، اجتماعي و فرهنگي خدمترسان، با برنامه مهم و راهبردي «شهر زيستپذير، شهروند مشاركتپذير»، عليرغم اينكه با كمبودها و موانع موجود در راه تأمين منابع مالي و سرمايهاي مواجهاست؛ علاوه بر تلاش مضاعف و تمركز بر ارائه خدمات جاري در حوزه شرح وظايف مصوب و قانوني خود در زمينههاي گوناگون اعم از خدماتشهري و زيستمحيطي، شهرسازي و عمراني و توجه بر توسعه زيرساختها در اين حوزهها، با رويكرد جلب مشاركت شهروندان در اداره امور شهر، با شفافيت در امور و اقدام در فضايي شيشهاي، توسعه متوازن، دقّت و عمقبخشي در فعاليتها را سرلوحه امور قرارداده و با تلاشي دو چندان در امور مرتبط با مسئوليتهاي اجتماعي مورد انتظار افكارعمومي از اين ابرنهاد شهري را به منصه ظهور ميرساند.
با توجه به آنچه در مقدمه بيان شد؛ اگر بخواهيم نظرات مديريت شهري تهران را در حوزه مسئوليت اجتماعي و جلب مشاركت عمومي به گونهاي ديگر بيان كنيم بايد گفت امروزه و در هزاره سوم، مفهوم مسئوليت اجتماعي سازمان، شامل موضوعاتي مرتبط با رفتار سازمان در محيط اجتماعي بوده و فراتر از قلمروهاي صرفاً اقتصادي است كه سازمانها به طور سنتي با آنها در ارتباط هستند. وقتي زمينهاي را در نظر ميگيريم كه بهطور خاص، اقتصادي و سودآور نبوده؛ به عنوان نمونه ايجاد خوابگاههاي موقت براي افراد بيخانمان، مساعدت به توانمندسازي زنان سرپرست خانواده، جمعآوري معتادان متجاهر، ايجاد مراكز فرهنگي، هنري و سپردن مديريت اين مراكز به شهروندان و اداره آنها توسط خود ساكنين محل، نشانگر آن است كه شهرداري در انجام اين امور، با مجموعهاي از حقوق و مسئوليتهاي مرتبط با جامعهاي كه آنها را دربرگرفته است؛ روبرو شده و به مديران خود اجازه نميدهد تا تنها بر روي مديريت اقتصادي به منظور دستيابي به اهداف خود تمركز كنند؛ بلكه با حسي نشأتگرفته از حس انساندوستي و با روحيه مساعدت به همنوعان بر مبناي تأكيدات ديني و اصول و معيارهاي اخلاقي اقدام نمايند.
بايد توجه داشت مسئوليت اجتماعي اهداف گستردهتري را در برميگيرد كه شامل جنبههاي اجتماعي- اقتصادي هستند. اين مفهوم فراتر از صرفاً انديشيدن به منافع اقتصادي است؛ بلكه بهبود رفاه شهروندان جامعه را نيز شامل ميگردد و از آن دفاع مينمايد. فعاليتهاي شهرداري تهران در حوزههاي مبارزه با تكديگري، اعتياد، توانمندسازي معلولين و زنان سرپرست خانوار، ساماندهي افراد فاقد مكان و كارتنخوابها، دستگيري از نيازمندان و ارائه سبدهاي غذايي به فقرا و ايجاد سراهاي محلات، مساعدت عمراني به بازسازي مدارس، رفع مشكلات عمراني و تأسيساتي مساجد، كمكهاي مناسبتي به هيأتها و تكايا، ورود در حوزه نشاط شهروندي و..... بخشي از اموري است كه گواه اين جنبه از فعاليتهاي مرتبط با مسئوليتهاي اجتماعي است كه شهرداري تهران بدون در نظرگرفتن منافع اقتصادي و تحملنمودن بار هزينههاي مالي مترتب بر اين فعاليتها، در كنار ساير سازمانهاي مسئول و بعضاً به نيابت از آنها در حوزههاي ذكرشده مبادرت به آن داشتهاست. در حقيقت ميتوانگفت شهرداري تهران نه تنها از لحاظ مادي از اين فعاليتها منتفع نميگردد؛ بلكه نيازهاي مجموعهاي از بازيگران اجتماعي را برآورده ميكند كه به شهرداري تهران از لحاظ ساختاري وابستگي نداشته و رفع نياز آنان توسط ساير حوزهها و سازمانها بايد صورت پذيرد.
با نگاه از زاويهاي ديگر بايد گفت شهرداري تهران، سازماني مسئول در برابر شهروندان تهراني است كه از نظر ساختاري و ماهوي، سازماني اقتصادي و رقابتي است و سعي بر انجام وظايفي دارد كه درآمد حاصله از بخشي از آن فعاليتها، تضمينكننده بقاء و دوام زندگي شهروندان و اداره شهر تهران هستند. برانگيختهشدن حس مسئوليت اجتماعي در شهرداري تهران، شرايط خاصي را فراهم ميكند و بخشي از فعاليتها، اين سازمان را به سمتي سوق دهد تا خدماتي را ارائه نمايد كه به نيازهاي شهروندان، در حوزههايي غير از حدود وظايف تعيينشده در قوانين پاسخ دهند و يا از انجام حداقلها فراتر روند و در فرايند انجام اين خدمات و تصميمگيري در مورد آنها به طور اخلاقي و برمبناي اصول انساندوستانه اقدام نمايند تا تهران، شهري زيستپذير شود و در عينحال با در نظرگرفتن اقدامات فراوظيفهاي خود، شرايط كاري سالم و امني را براي كاركنان به عنوان مهمترين سرمايه سازمان فراهم نمايند.
بر همين اساس و در جهت تحقق اهداف و برنامه سازماني، رسالت و مأموريت مركز ارتباطات و امور بينالملل شهرداري تهران، ايجاد و تعميق تعامل دوسويه مديريت شهري و شهروندان، ارتقاي اعتماد عمومي به مجموعه شهرداري، بسترسازي لازم جهت انعكاسي دقيق، شفاف و بهموقع برنامهها و عملكرد شهرداري تهران، تعريف و ريلگذاري شدهاست.
همچنين در راستاي سياست خارجي جمهوري اسلامي، توجه به ظرفيتهاي نوين و مؤثر ديپلماسي شهري و بهرهمندي از فرصت عضويت تهران در مجامع و سازمانهاي بينالمللي و منطقهاي در دستور كار حوزه بينالملل مركز قرارگرفته است.
1. لازم به ذكر است طهران در ابتداي تشكيل بلديه به چندين برزن (محله) تقسيم شده بود و مسئوليت اداره آن بخشها به افرادي كه برزنچي ناميده ميشدند سپرده شده بود.
2. بلديه در لغتنامه دهخدا اين چنين تعريف شده است: «مؤسسهاي در هر شهر كه به كار نظافت و خوبي آب ونان و چراغ و سوخت و خواربار و صحت نظر دارد» . اين تعريف دهخدا مويد آن است كه شهرداري در آغاز صرفا به امور خدماتي مي پرداخت.