شبكه اطلاع رساني روابط عمومي ايران (شارا)- روزنامه‌نگاري علم (Science journalism) انتقال اخبار و موضوعات علمي به عموم مردم بوده و تعاملي مثبت ميان دانشمندان، خبرنگاران و عموم مردم برقرار مي كند.
يكي از اهداف روزنامه‌نگاري علم، ارائه اطلاعات بسيار خاص و دقيق تهيه شده توسط دانشمندان، به شكلي است كه افراد غيردانشمند (عموم مردم) قادر به درك آن باشند. يك روزنامه‌نگار علم بايد قادر باشد كه اطلاعات علمي را از صاحبان علم دريافت كرده و به شكلي قابل فهم - در عين حفظ بار علمي - به عموم مردم منتقل كند.
شايد بتوان روزنامه‌نگاران علم را به دو دسته تقسيم كرد: دسته اول، افرادي هستند كه پيش از ورود به اين حرفه در يك رشته علمي تحصيل مي كنند. بسياري از دانشمندان، خود دست به قلم بوده و مي توانند موضوعات علمي را به شكلي ساده‌تر در قالب مقاله يا كتاب به مردم ارائه كنند.
دسته دوم گروهي هستند كه تحصيلات مرتبط با علم ندارند، اما از استعداد بالايي براي انتقال مفاهيم علمي به شكلي ساده به عموم مردم برخوردار هستند. بايد توجه داشت كه مصاحبه با دانشمندان پيرامون موضوعات علمي نياز به آمادگي و مطرح كردن سوالات سنجيده و متناسب با موضوع گفتگو دارد.
با كاهش بودجه روزنامه‌ها و ساير رسانه‌ها، تعداد روزنامه‌نگاران علم نسبت به دهه هاي قبل كاهش پيدا كرده است. يكي از دلايل اين مسأله مي تواند جايگزين شدن خبرهاي علمي در روزنامه‌ها و مجلات علمي با منابع آنلاين باشد.
مهاجرت از منابع سنتي به منابع آنلاين
با كاهش بودجه روزنامه‌ها و ساير رسانه‌ها، تعداد روزنامه‌نگاران علم نسبت به دهه هاي قبل كاهش پيدا كرده است. يكي از دلايل اين مسأله مي تواند جايگزين شدن خبرهاي علمي در روزنامه‌ها و مجلات علمي با منابع آنلاين باشد. اين چرخش از منابع سنتي به آنلاين را مي توان با اهداي جايزه پوليتزر به دو مقاله منتشر شده در دو منبع آنلاين Politico و The Huffington Post به خوبي مشاهده كرد.
اين محيط جديد، ارائه نامحدود اطلاعات را با كمترين محدوديت امكانپذير كرده است. همچنين طي سال هاي اخير، اين فرصت براي مردم فراهم شده است تا از طريق شبكه‌هاي اجتماعي، اطلاعات (و مباحث علمي) را با ساير افراد در نقاط مختلف جهان به اشتراك بگذارند؛ البته بايد توجه داشت كه تمامي مباحث علمي مطرح شده در دنياي اينترنت قابل اعتماد نيستند و ممكن است شايعاتي بدون هيچ پايه و شواهد علمي مطرح شوند.
روزنامه‌نگاري علم
وبلاگ‌هاي علمي (scientific blogs) داراي چند ويژگي خاص هستند: توسط يك دانشمند / نويسنده يا روزنامه‌نگار علم نوشته مي شوند؛ عمدتا به موضوعات علمي مي پردازند؛ در كلاس‌هاي درس علوم به عنوان ابزار كمك آموزشي استفاده مي شوند؛ كم و بيش براي پوشش اخبار رسمي منتشر شده توسط جوامع، موسسات و مراكز علمي، دانشگاه‌ها و شركت‌ها استفاده مي شوند؛ در قالب فوتوبلاگ، ويدئوبلاگ يا پادكست نيز وجود دارند. ظهور و گسترش وبلاگ هاي علمي به اواخر دهه 1990 و اوايل دهه 2000 ميلادي باز مي گردد. فيل پليت، چاد اورزل، درك لوو، ديويد آپل، شون كارول، تيم لامبرت، كريس مووني و كارل سيمر جزو اولين وبلاگ نويسان علمي محسوب مي شوند.
كتاب‌هاي علمي (science books) اغلب توسط محققان، دانشمندان و اساتيد رشته‌هاي علمي و براي طيف وسيعي از مخاطبان به نگارش در مي آيند. استفن هاوكينگ، فيزيكدان برجسته انگليسي با كتاب A Brief History of Time و كارل سيگن، اخترشناس آمريكايي با كتاب The Dragons of Eden معروفترين نويسندگان كتاب‌هاي علمي محسوب مي شوند.
مجلات علمي (scientific magazines) دربرگيرنده انواع خبرها، موضوعات و گزارش‌هاي علمي براي مخاطبان غيرمتخصص هستند. اين مجلات مي توانند اطلاعات علمي در حوزه هاي مختلف را در اختيار مخاطب قرار دهند. از جمله معروف ترين مجلات علمي جهان مي توان به ساينس (مجله)، نيوساينتيست، پاپيولار ساينس، ساينتيفيك آمريكن و وايرد اشاره كرد.
ژورنال‌هاي علمي (scientific journals)اغلب بسيار تخصصي بوده و نتايج پژوهش‌هاي علمي جديد را منتشر مي كنند كه براي مخاطبان عام قابل استفاده نيستند. قديمي ترين ژورنال‌هاي علمي جهان، نيچر و ساينس هستند كه به ترتيب از سال 1869 و 1880 ميلادي منتشر مي شوند.
جوايز روزنامه‌نگاري علم
جايزه پوليتزر (Pulitzer Prize) به ارزش 10 هزار دلار، معتبرترين جايزه روزنامه‌نگاري جهان محسوب مي شود كه از سال 1917 بنيان گذاشته شد و اكنون در 20 شاخه مختلف (روزنامه‌نگاري، ادبيات و موسيقي) به برندگان اعطا مي شود. كارل سيگن، دبورا بلوم، ادوارد ويلسون، جاناتان واينر از جمله نويسندگان علمي برنده جايزه پوليتزر هستند.
جايزه Royal Society Prize for Science Books به ارزش 25 هزار پوند، معتبرترين جايزه‌اي است كه هر سال به برترين كتاب‌هاي علمي عامه اعطا مي شود. استفن هاوكينگ، بيل برايسون، استفن جي گود از جمله برندگان اين جايزه هستند.
جوايز روزنامه‌نگاري علم كاولي (AAAS Kavli Science Journalism Awards) شامل جايزه Gold به ارزش 5 هزار و Silver به ارزش 3.5 هزار دلار است كه از سوي انجمن آمريكايي براي پيشرفت علم (AAAS) و با همكاري بنياد كاولي در بخش‌هاي روزنامه، مجله، گزارش تلويزيوني، برنامه راديويي، گزارش آنلاين، اخبار علمي كودكان، به روزنامه‌نگاران علم اعطا مي شود.
برترين نويسندگان و روزنامه‌نگاران علم
ناتالي آنگير، روزنامه‌نگار علم در نيويورك تايمز، برنده جايزه پوليتزر بهترين گزارش در سال 1991، برنده AAAS Science Journalism Awards
فيليپ بال، سردبير سابق مجله نيچر، نويسنده كتاب و مقالات علمي، توليدكننده برنامه‌هاي علمي راديو و تلويزيوني، برنده Royal Society Prize for Science Books
ديويد بودانيس، نويسنده كتاب‌هاي علمي عامه‌پسند و آينده پژوه، برنده Royal Society Prize for Science Books
ديويد برادلي، روزنامه‌نگار علم در مجلات معتبري از جمله: ساينس، نيوساينتيست، پاپيولار ساينس، آمريكن ساينتيست
تيموتي فريس، نويسنده كتاب‌هاي علمي، برنده Science Writing Award (موسسه فيزيك آمريكا)
دنيس اورباي، نويسنده علمي در حوزه فيزيك و كيهان‌شناسي، برنده Science Writing Award (موسسه فيزيك آمريكا)، برنده AAAS Science Journalism Awards
كريستن سانفورد، مجري و تهيه‌كننده برنامه‌هاي علمي راديو و تلويزيوني، برندهAAAS Science Journalism Awards
رابين ويليامز، نويسنده مقالات علمي، مجري برنامه راديويي Science Show در شبكه ABC استراليا از سال 1975 تاكنون، برنده Michael Daley Award for Science Journalism
كارل سيمر، نويسنده كتاب و مقالات علمي در نشنال جئوگرافيك، نيويورك تايمز و ديسكاور، برنده AAAS Science Journalism Awards، برنده Everett Clark Award for Science Writing
متيو وايت ريدلي، نويسنده كتاب‌هاي علمي عامه‌پسند، نويسنده ستون علمي در وال استريت ژورنال
گزارش: معصومه سوهاني
منبع: سيناپرس