شبكه اطلاع رساني روابط عمومي ايران (شارا)، كسب‌و‌كارهاي ديجيتال اين روزها طيف گسترده‌اي از علاقه‌مندان را جذب كرده‌اند. هرچند در ايران اين شيوه از درآمدزايي چندان سابقه ندارد، اما حالا چنان شتاب گرفته و گسترده شده كه قوانين به تناسب بزرگ شدن آنها در حال تغيير است. بعد از وزارت ارتباطات كه از مهم‌ترين مراكز در زمينه تنظيم مقررات و نظارت بر فعاليت‌هاي ديجيتال است، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي در سال‌هاي اخير سامانه‌هايي را براي نظارت، ارزيابي محتوا و چگونگي فعاليت اين كسب‌و‌كارها ايجاد كرده است. سامانه‌هايي كه كاركردشان شناسايي و مهر تاييد زدن بر فعاليت اين مشاغل مجازي است. سيدمرتضي موسويان، رئيس مركز توسعه فناوري اطلاعات و رسانه‌هاي ديجيتال در گفت‌وگو با «دنياي اقتصاد» مي‌گويد: هدف اصلي وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي امن كردن فضايي است كه كاربران ممكن است از گستردگي آن متضرر شوند. حاصل اين گفت‌وگو را در ادامه مي‌خوانيد.

مركز توسعه فناوري اطلاعات و رسانه‌هاي ديجيتال يكي از متوليان فضاي آنلاين محسوب مي‌شود. نگاهي كه شما به فعاليت كسب و كارهاي مجازي داريد تا چه اندازه متضمن توسعه اين دسته از كسب و كارهاي نوين است؟

توسعه كسب و كارهاي ديجيتال از نظر راه‌اندازي و سپري كردن مراحل رشد كاملا با شروع يك كسب و كار در فضاي سنتي متفاوت است. در كسب و كارهاي مجازي با محدوديت‌هايي نظير سن، داشتن مدرك تحصيلي و داشتن تجربه براي كار مواجه نيستيم و هيچ ممانعتي براي كسي كه تازه به ايجاد كسب و كار مي‌كند، وجود ندارد. ما نيز اخيرا در مركز فناوري رسانه‌هاي ديجيتال قوانين را تغيير داده‌ايم و با اين ايده كه بدون محدوديت خاصي شروع كسب و كار براي هر كسي ممكن است، از ايجاد كسب و كارهاي آنلاين استقبال مي‌كنيم. با همين تدابير هم بوده كه تعداد كساني كه مشغول راه‌اندازي كسب و كار در فضاي مجازي هستند، در سال‌هاي اخير افزايش يافته است.

اما حالا شما به‌عنوان يك نهاد نظارت‌كننده و اعطا‌كننده يك كد اعتباري در حال پايش و بررسي فعاليت اين كسب و كارها هستيد. اين انتقاد از سوي كارشناسان مطرح است كه استارت‌آپ‌ها و كسب و كارهاي مجازي نبايد ملزم به دريافت مجوز باشند چراكه اين بازار هميشه جلوتر از قوانين حركت مي‌كند.

اينكه استارت‌آپ‌ها نبايد در چارچوب خاصي مجوز بگيرند حرف درستي نيست. اين مساله همين حالا هم در هيچ‌جاي دنيا باب نيست. با وجود قوانين و مقررات همه كشورها به دنبال كوتاه‌كردن مقدمات شروع كسب كار هستند. بنابراين در حال‌حاضر براي كسي كه علاقه‌اي براي شروع كسب و كار دارد، كلاس‌هاي آموزشي برگزار مي‌شود تا اين افراد بتوانند از تجارب ديگراني كه چند قدم جلوتر از آنها هستند، استفاده كنند. همچنين اين امكان وجود دارد سرمايه‌اي كه براي كار اوليه نياز است براي اين افراد فراهم شود، بنابراين براي فراهم كردن اين امكانات نياز است كه اين افراد ثبت‌نام كنند تا روند حمايت از آنها انجام شود. در ابتدا شناسايي اين افراد در همين حد كه چه نوع محصولاتي و براي چه گروه سني با چه زمينه‌اي قرار است ارائه شود، انجام مي‌شود و هيچ محدوديتي براي انتخاب زمينه كاري براي هيچ‌كسي وجود ندارد، مگر اينكه محصول نياز به تكثير با بستر فراهم‌آوردن كارخانه باشد يا اينكه قصد راه‌اندازي رسانه كاربرمحور مانند آپارات وجود داشته باشد كه نياز به محتوا دارد. البته يكي از موارد اصلي براي كسب و كارهاي ديجيتال روشن نبودن و مشخص نبودن وضعيت صنفي فعالان آن است كه در اين زمينه هم اصناف مختلف با بررسي‌ها اقدام به صدور مجوز مي‌كنند.

بنابراين كسب و كارها براي احراز هويت بايد به سامانه‌هاي تحت‌نظر شما مراجعه و ثبت‌نام شوند.

بله و در حال‌حاضر يكي از مواردي كه نياز است مشخص شود موضوع بحث مالكيت معنوي و مادي محصولاتي است كه در كسب و كارهاي ديجيتال با زحمت و سرمايه و صرف عمر ايجاد مي‌شود. ما براي حل اين مساله در وزارت فرهنگ و ارشاد سامانه‌اي براي مالكيت معنوي ايجاد كرده‌ايم كه اين سامانه تا يك ماه آينده به بهره‌برداري مي‌رسد. اين سامانه براي مديريت فعاليت هرگونه اثر هنري و ادبي و ثبت مالكيت اثر است تا براي دارنده آن معتبر و قابل‌شناسايي باشد و فرد مي‌تواند اطمينان حاصل كند كه در صورت تعرض به آن از پشتيباني حقوقي وزارت فرهنگ و ارشاد برخوردار خواهد بود. راهكار ديگري كه براي مديريت محتوا در فضاي مجازي درنظر گرفته شده است راه‌اندازي زيرساخت براي اعطاي كد اختصاري به نام «شامد» است. اين كد مخفف شناسه الكترونيكي ثبت ديجيتال است كه يكي از زيرساخت‌هاي شروع ساماندهي مالكيت معنوي اشخاص در محتواي ديجيتال است.

اگر دارنده يك محتوا در سامانه ثبت‌نام كند، صاحب آن كه ممكن است در بستر كانال، سايت، وبلاگ و اپليكيشن فعاليت كند، قابل شناسايي و مورد اطمينان خواهد بود. اين افراد با ارائه كد دريافت شده از سامانه «شامد» مي‌توانند مالكيت خود را در بستر محتواي ديجتال ثبت كنند، از سوي ديگر با وجود اين كد تكليف ما نيز به‌عنوان حامي اين افراد مشخص مي‌شود. همچنين طرحي به نام «سما» كه مصوبه شوراي عالي فضاي مجازي است نيز در حال اجرايي شدن است، بر اين اساس كه همه دستگاه‌ها براي ايجاد فضاي مجازي و توليد محتواي مفيد ملزم به اقدامات اجرايي هستند. بنابراين وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي با نشان‌دار كردن همه محتواها در فضاي مجازي با محوريت ارائه كد شامد در كنار اجرايي كردن اهداف سامانه سما، براي دارنده محتوا اين امكان را مهيا مي‌كند كه يك نشاني رسمي دريافت كند. كاربران مي‌توانند با مراجعه به سايت يا هر بستري كه محتواي ديجيتال در آن قرار مي‌گيرد با مشاهده لوگوي هوشمند اين اطلاعات را به‌دست بياورند؛ اينكه آن سايت در چه زمينه‌اي، براي چه مخاطباني، چه رده سني و چه جنسيتي در حال فعاليت است.

هرچند كه دارنده اين كدها براساس قوانين وزارت فرهنگ و ارشاد نمي‌توانند له يا عليه كسي به تبليغات بپردازند. در همين زمينه به‌زودي ليستي آماده مي‌شود و در اختيار مسوولان نظارتي قرار مي‌گيرد تا برخوردهاي لازم و قانوني صورت بگيرد. بنابراين در مجموع مي‌توان گفت كه ما در تلاش براي ساختن فضاي مجازي محدودتر اما مفيد و ايمن هستيم. به اين معني كه كسي كه كد شامد دارد، هر فرد يا كاربري مي‌تواند آن را مورد سوال قرار دهد. اين حق قانوني مردمي است كه وقتي مسلك يا عقيده‌اي كه به واسطه يك بستر ديجيتال تبليغ يا معرفي مي‌شود؛ به‌طور مثال توصيه‌اي در زمينه روانشناسي، بهداشتي يا كانالي كه براي خريد كردن تهيه شده است، دارند آن سايت يا محتوا را بشناسند.

آمار تازه‌اي از تخلفات در فضاي مجازي داريد؟

آخرين آمارها از نحوه فعاليت كاربران در شبكه‌هاي اجتماعي نشان مي‌دهد كه 48 درصد از جرائم در فضاي مجازي در تلگرام و 22 درصد در اينستاگرام انجام مي‌شود. بنابراين 48 درصد از مردم ممكن است دچار آسيب شوند. اما اگر كانال‌ها داراي شامد باشند با توجه به شناسايي آنها در اين فضا در صورت تخلف قابل پيگيري هستند و فرد خاطي با برخورد از سوي مردم مواجه مي‌شود. بنابراين ما نيز از مردم مي‌خواهيم به ما در فرهنگ‌سازي اين مساله در محيط مجازي كمك كنند. چراكه اگر مردم محتواي بدون كد شامد را در انجام مبادلات و توصيه‌ها به رسميت نشناسند، مي‌توانيم فضاي مجازي مفيد و ايمني را پيش روي مردم بگذاريم. درحال حاضر مميزاني كه در مركز ماهر مشغول به كارند با استفاده از هوش مصنوعي و كليدواژه‌هايي كه در اختيار ماشين‌هاي يادگيري قرار مي‌دهند، به‌صورت مرتب در حال جست و جو هستند و به محض ثبت تخلف بر اساس كليدواژه‌هاي تعريف‌شده بدون هيچ اغماضي كد شامد از كاربر گرفته مي‌شود و بعد از اخذ كد نيز در قسمت پروفايل متني با اين عنوان كه كد شناسايي اين كانال به دليل تخلف معتبر نيست، گذاشته مي‌شود.

نظارت بر ديگر محتواهايي كه بدون كد شامد هستند چگونه است؟

در اين قسمت پليس فضاي مجازي بر فعاليت همه شبكه‌ها چه آنها كه ثبت شده‌اند يا نشده‌اند به لحاظ ماهيت كاري نظارت مي‌كند. اما كار ما ايجابي و متمركز بر فضايي است كه رصد و پايش شده و داراي كد شامد هستند. در حال حاضر ما روزانه با تماس‌هاي بي‌شماري از مردم روبه‌رو هستيم كه از كانال‌هاي بدون كد شامد شكايت دارند و تنها مي‌توانيم از آنها عذرخواهي كنيم و بگوييم كه تنها كانال‌هايي را كه داراي لوگو هستند پايش مي‌كنيم و غير از اين ابزار ديگري نداريم. پررونق شدن كسب و كار ديجيتال در محيط مجازي در سال‌هاي اخير موضوع قابل كتماني نيست. بنابراين ما مي‌دانيم كه در اين حيطه اگر دير اقدام كنيم منافعي را از دست داده‌ايم و با تعلل خود اين فرصت را نصيب ديگران كرده‌ايم. اين محيط به پشتيباني بيشتري نياز دارد و قابل كتمان نيست كه در بسياري از موارد با ضعف قوانين و مقررات روبه‌رو هستيم، بنابراين اميدواريم با تشكيل تيم‌هاي بسيار حرفه‌اي در كميسيون‌هاي مربوطه در مركز ملي فضاي مجازي و نيز تصويب قوانين در صحن مجلس اين محيط را بيشتر و بهتر آماده‌سازي كنيم.

در حال حاضر چه تعداد شبكه توليد محتوا و كسب و كار آنلاين از وزارت فرهنگ و ارشاد مجوز دريافت كرده‌اند؟

در حال حاضر 1400 موسسه فرهنگي ديجيتال داراي مجوز و 45 هزار سايت و وبلاگ داراي شامد در كشور فعال هستند. همچنين 12 هزار كانال ثبت‌شده در فضاي تلگرام وجود دارد كه از بين اين تعداد بر اساس پژوهش‌هاي انجام گرفته حدود 7 تا 8 هزار كانال به‌عنوان كانال‌هاي موثر در توليد محتوا شناسايي شده‌اند و بقيه موارد تنها بازنشردهنده هستند. همچنين بر اساس آخرين برآوردها از ميان 400 هزار دامنه IR. تنها 100 هزار دامنه فعال است و با توجه به وجود 45 سايت داراي كد شامد اميدواريم بتوانيم اين رقم را به حداكثر200 هزار دامنه IR. فعال برسانيم.

يكي از انتقاداتي كه اخيرا مطرح شد اين بود كه برخي از استارت‌آپ‌ها كه عمدتا واسط‌هاي مالي كسب و كارهاي خرد بودند بدون اعلام قبلي فيلتر شدند؛ آيا فيلتر كردن خود مانعي بر سر رشد استارت‌آپ‌ها تلقي نمي‌شود؟

هر كسب و كاري كه در سايت ساماندهي IR. ثبت شده باشد هيچ ممانعتي براي كار كردن آنها وجود ندارد. بنابراين هر محتوايي در اين سامانه ثبت شده باشد هيچ‌گاه فيلتر نمي‌شود بلكه به آنها اخطار داده مي‌شود و اين دسته از كسب و كارها در صورت تخلف براي رسيدگي به جرائم به دادگاه‌هاي فرهنگ و رسانه معرفي مي‌شوند كه برگزاري دادگاه به همراه هيات منصفه است. بنابراين هيچ يك از اين بسترها فيلتر نمي‌شود مگر اينكه مرتكب عمل مجرمانه‌اي شوند كه در اين صورت از سوي مركز ملي فضاي مجازي فيلتر خواهد شد. بنابراين اين اطمينان وجود دارد كه تمامي محتوا و فعاليت افرادي كه در سايت ساماندهي IR. ثبت شده باشد در صورت بروز تخلف فيلتر نمي‌شوند. ثبت كردن محتوا در اين سامانه نيز مصوبه هيات وزيران در سال 89 است كه طي آن همه افراد ملزم به ثبت كردن فعاليتشان هستند.

منبع: روزنامه دنياي اقتصاد - شماره 4124