شبكه اطلاع رساني روابط عمومي ايران (شارا)- گفتگوي رودرو، منتقدانه و افشاگرانه نامزدهاي رياست جمهوري با هم روي آنتن، اتفاقي بود كه با مناظرههاي انتخاباتي سال 88 رخ داد؛ مناظرههايي كه نامزدهاي رياست جمهوري را دو به دو روبروي هم نشاند و حرفهايي را از رسانه ملي به گوش مردم رساند كه تا آن زمان كمسابقه بود. اين مناظرهها با شمايلي متفاوت، چهار سال بعد هم تكرار شد و حاشيههاي خود را داشت؛ اما نقطه اشتراك اين دو مناظره، رفتار مجري و گرداننده آنها بود كه بخشي از حاشيهها را به خود اختصاص ميداد.
به گزارش خبرنگار ايلنا، از «بگم، بگمهاي» معروف سال 88 تا «گاز انبري» 92، اصطلاحات و ديالوگهاي ماندگار مناظرههاي انتخاباتي دو دوره اخير است؛ مناظرههايي كه در هر دو شكل برگزارياش، تنور انتخابات را داغ كرد و تاثير زيادي در راي و انتخاب مردم داشت. در نقد و نظر و حاشيهها و صحبتهايي كه پيرامون مناظرههاي سالهاي 88 و 92 انجام ميگرفت، مجريها و گردانندگان آن هم در امان نبودند؛ سكوت و عدم دخالت «رضا پورحسين» در سال 88 و رفتار مداخلهگر «مرتضي حيدري» در سال 92 بخشي از جدلها و اعتراضها و گاهي شوخيهاي مخاطبان در فضاي مجازي را به خود اختصاص داده بود.
مجري مناظره بايد به حساسيت كارش آگاه باشد
با نزديك شدن به انتخابات سال 96، بايد منتظر برگزاري دور جديدي از مناظرهها ماند؛ مناظرههايي كه پيش از مشخص شدن نامزدها، مجري و گردانندهاش را معرفي كرده است؛ مرتضي حيدري پس از تجربه سه مناظره سال 92 قرار است با گذشت چهار سال، اجراي اين دوره از اين برنامهها را هم برعهده بگيرد. برنامههايي براي معرفي اهداف و ديدگاه نامزدهاي رياست جمهوري كه مجريان آن قرار است اجراكننده سياستهاي صداوسيما باشند؛ اما تفاوتهاي فردي، مجريها را در شكل و شيوه اين اجرا متمايز كرده است. مجري مناظرههاي انتخاباتي رياست جمهوري بايد چه مهارتهايي داشته باشد؟ لحن، زبان بدن، دانش و اشرافش بر موضوع و اشخاص حاضر در مناظره چه اندازه به مديريت اين جلسات حساس كمك خواهد كرد؟ سيدمجيد حسينيزاد؛ مدرس سينما و تلويزيون، استاد جامعهشناسي سينماي دانشكده علوم اجتماعي دانشگاه تهران و پوريا پاكرو، روانشناس در اين گزارش، در گفتگو با ايلنا، به بررسي رفتار و شرايط مورد نياز مجري يك مناظره انتخاباتي پرداختهاند.
مجيد حسينيزاد؛ مدرس سينما و تلويزيون گفت: «مجري» همان طور از اسمش مشخص است يعني كسي كه برنامهاي را اجرا ميكند و نسب از دو سو دارد؛ هم بايد برنامه را درست جمع و جور كند هم سياستهايي را كه سازمان متبوعاش دارد، اجرا كند و اين موضوع كمي دست مجريها را تنگ ميكند. به نظر من مجري بايد كسي باشد كه پيش از هر چيز به حساسيت كار خودش آشنا باشد. مثلا سر مناظره اسبق (سال 88) سكوت مجري باعث ناراحتي مردم شده بود؛ يك نفر ميآمد پاي خانواده طرف مقابل را وسط ميكشيد و مجري ساكت بود چون ميگفتند سياست سازمان بيطرفي است. خب اينجا مردم كمي دلگير شدند چون بيطرفي آنجا براي مجري به معني بيطرفي سياسي است نه اخلاقي؛ بالاخره ميتوانست جايي به طرفين مناظره هشداري دهد و مثلا قطع كند.
حسينيزاد نمونه بارز اين دخالت و كنترل را در مناظرههايي عنوان كرد كه در غرب اجرا ميشود و گفت: در اين مناظرهها چند استاد دانشگاه مينشينند و معمولا يك نفر فقط كنترل ميكند. آنها سوال ميكنند و اينها بحث ميكنند و به موقع هم قطع ميكنند. كما اينكه ديديم در مناظرههاي اخير امريكا برخوردهاي بسيار بد ترامپ باعث شد ميزان زيادي از موقعيت خود را در ميان نخبگان و اليت از دست بدهد. چون مجريها خيلي واضح ميگفتند اين كار درست نيست كه مثلا پاي رابطه كلينتون را با كسي وسط بكشي چون همسرش را ميخواهي بزني.
انتخاب مجري مهم است؛ كاريزماتيك باشد و روي زبان بدناش كار كند
«هر تيپ شخصيتي براي هر جايگاه شغلي مناسب نيست.» اين را پوريا پاكرو (روانشناس) براي انتخاب فردي مناسب براي اجراي چنين برنامههاي مهمي ميگويد؛ به عقيده او وقتي شخصيتي را بررسي ميكنيم ميبينيم بعضي تيپهاي شخصي ميتوانند سخنران، مذاكره كننده و ادارهكننده خوبي باشند و اين افراد معمولا اثرگذارند و كاريزما دارند و همه اينها به تيپ شخصي آنها مربوط ميشود نه ويژگيهاي شخصي. پاكرو خاطرنشان كرد: اين ويژگيها قابل تشخيص و ارزيابي است تا فرد مناسبي در آن موقعيت قرار بگيرد.
اين روانشناس ويژگيهاي يك مجري براي برنامهاي مانند مناظره انتخاباتي را همچون يك سخنران خواند و گفت: با اين توضيح كه مهارتهاي لازم براي اجراي يك برنامه رسانهاي بحثي تخصصي محسوب ميشود.
پاكرو با بيان اينكه «يك مجري برا چنين برنامهاي بايد ويژگيهاي خاصي داشته و بتواند اثرگذار باشد.» گفت: شخصيت كاريزماتيك و موثر مجري ميتواند باعث شود در موقعيتها اثرگذار بوده و بتواند مخاطبش را هم جذب و هم كنترل و مديريت كند.
اين روانشناس با تاكيد بر اينكه «مديريت و گرداندن سخنراني و مناظره يك مهارت است؛ مهارتي كه بتوانيم برنامهاي را از ابتدا تا انتها برسانيم و در عين حال همه مسايل و ديدگاهها هم مطرح شود.» گفت: چگونه انتخاب كردن اين شخصيت كاريزماتيك براي اجرا خيلي مهم است. در چنين برنامهاي معمولا فرد هم بايد خودش دانش تخصصي بالايي داشته باشد چراكه يكي از پيش زمينههاي لازم براي مديريت شرايط به شكل صحيح است.
پاكرو خاطرنشان كرد: همه سخنرانها براي اينكه كلامشان اثرگذارتر باشد بايد كلام موجزي داشته و تُن صدايشان يك درجه بالاتر از افراد حاضر در آن جلسه باشد.
او تصريح كرد: معمولا در چنين جلساتي سطح تنش بالاست و افراد هيجاني را احساس ميكنند كه ممكن است نتوانند از آن عبور كنند؛ يك وظيفه مجري خوب در اين شرايط اين است كه فضا را از هيجان دور كند تا به مخاطب انتقال پيدا نكند. بنابراين عدم هيجاني بودن و قاطعيت و توان بيان قاطعانه از ويژگيهاي مهم مجري برنامهاي مثل مناظره انتخاباتي است. كساني كه اين مديريت را ندارند معمولا مخاطب را در معرض اين هيجان قرار ميدهند.
پاكرو با اشاره به اينكه «بايد بپذيريم مناظره انتخاباتي موقعيت حساسي است و نميتوان همه را راضي كرد» گفت: مجري و گوينده ضمن احترام به شخصيتهاي حاضر در مناظره، بايد بتواند مراقبت كند از اين فضايي كه به مخاطب و بيننده انتقال پيدا ميكند. بنابراين احترام در كنار قاطعيت ميتواند بسيار كمككننده باشد تا نامزدهاي انتخاباتي بيشتر شناخته شوند.
اين روانشناس با اشاره به نقش مهم «زبان بدن» گفت: يكي از آيتمهاي مهمي كه معمولا در مذاكره و گفتگو روي طرف مقابل بسيار اثر ميگذارد زبان بدن است؛ تقريبا 80 درصد پيامهاي ما از اين طريق انتقال پيدا ميكند. ما به عنوان مصاحبهكننده بايد تمام عناصر چهرهمان، حالتهاي بدنمان و حركت دستهايمان و حتي تُن صدايمان را كنترل كنيم. سخنرانان و مذاكرهكنندگان حرفهاي كاملا روي اين موارد كار ميكنند. حتي مذاكرهكننده با يك حركت چهره ميتواند نظر طرف مقابل را تغيير دهد. بنابراين بيشترين تاثير را زبان بدن دارد و بايد گويندهها آن را پرورش دهند.
مجري بايد بداند مخاطبان مناظره الزاما هوادار سياست صداوسيما نيستند
استاد جامعهشناسي سينما دانشكده علوم اجتماعي دانشگاه تهران يادآور شد: مجري بايد حساسيت كار خود را بداند و مخاطب را خيلي خوب بشناسد. مخاطبي كه به او معرفي ميكنند ممكن است آنچيزي باشد كه براساس سياست درون گروهي صداوسيما، مدنظر اين سازمان است، اما مجري بايد بداند همه كساني كه پاي آن برنامه مينشينند هوادار اين سياستها نيستند و بنابراين مجري بايد بتواند خيلي راحت اين موارد را كنترل كند؛ اين خصلت خود مجري است.
حسينيزاد سواد، نحوه بيان و خودداري از دخالت بيمورد را خصيصههايي دانست كه يك مجري بايد داشته باشد و گفت: مجري يك واسط است. خود سازمان صداوسيما بايد همان اول كمي سياستهاي خود را تبيين كند. اگر بيطرف است، خب بيطرف است اما گاهي نيست و تمايلاتس در مناظرات يا در پخش ويدئوها و تبليغات و سخنرانيها و غيره ديده ميشود.
صداوسيما تكليفش را مشخص كند تا مجري قرباني نشود
حسينيزاد يادآور شد: صداوسيما بايد تكليفش را مشخص كند كه مجري اين وسط قرباني نشود. چون به مجري گفتهاند نگذار اين اتفاق بيفتد و اين كار را بكن. مثلا نگاهي به مناظرههاي انتخاباتي سال 92 بياندازيد؛ در اين مناظرهها مرتضي حيدري مجري بود و بعد از پخش برنامه، مردم از دخالتهاي او ميگفتند. در صورتي كه به نظر من ميتوان گفت تا حدي «مرتضي حيدري» از «رضا پورحسين» كه در سال 88 مجري مناظرهها بود عملكرد بهتري داشت. چون دكتر پورحسين كاملا بيطرف بود و مطلقا حرفي نميزد به خصوص در جو آن سال. اينجور هم نبايد باشد.
اين مدرس سينما و تلويزيون با بيان اينكه «مجري كنترلكننده است» گفت: در يك ميزگرد عادي تلويزيون در مورد معجزات قرآن، ميبينيم مجري نشسته و كنترل ميكند كه برنامه از بحث خارج نشود؛ اين كار مجري در همه برنامههاست.
حسينيزاد يادآور شد: ولي به اعتقاد من، يكي از ريشههاي اصلي آنكه گاهي مردم مناظرهها را زياد تحويل نميگيرند خود سياستهاي پيش از مناظرات سازمان صداوسيماست؛ رسانه ملي بايد نشان دهد چشم و زبان مردم است تا مردم به آن اعتماد كنند و بيايند بنشينند و گوش كنند. در مناظرات سال 88 ميديديم مردم به مناظرهها خيلي توجه ميكنند و حتي چند ده هزار نفري جلوي صداوسيما جمع ميشدند. چون خود صداوسيما اين حالت را ايجاد كرده بود.
مناظرهاي كه مجري را وادار به حُقنه تصميماش به مخاطب كند مفيد نيست
حسينيزاد با بيان اينكه «شايد سكوت دكتر پورحسين عليرغم نقدي كه به او دارم، باعث شد قضاوت به مردم واگذار كند»، گفت: سازمان صداوسيما بايد از ابتدا چنين كاري كند. نقصهاي دو مجري را پيدا كند و از مردم نظرخواهي كند چون ديگر فرصتي هم نمانده؛ ببينند مردم چه چيزي ميخواهند و سازمان در سياستهاي خود تجديدنظري كند و يكسويه كاري نكند و بهانه نچيند.
استاد جامعهشناسي سينما دانشكده علوم اجتماعي دانشگاه تهران يادآور شد: صداوسيما بايد سياستهاي خود را مبني بر بيطرفي بگذارد كه ميزان راي ملت است و تلويزيون فقط ميخواهد كانديداها برنامههاي خود را تبيين كنند. اين موضوع علاوه بر مناظرهها نبايد با ديگر برنامههاي صداوسيما تنافري داشته باشد. نميشود در مناظرهها كاملا بيطرف باشد بعد آن طرف در ميزگردي، كسي آمار اقتصادي دولت را زير سوال ببرد و اجازه پاسخگويي به دولت ندهد.
حسينيزاد فضا را فضايي گفتماني خواند كه اجزاي درون گفتماني در آن يك معنايي را به وجود ميآورد، و ادامه داد: مخاطب صرفا نميشنيد مناظره را گوش كند. ذهنش قبلا آمادگيهايي سياسي يا عقلايي دارد؛ اين آمادگي ذهني را صداوسيما بايد به مخاطب ارائه دهد و بعد مناظره برگزار كند.
او تصريح كرد: در واقع سازمان صداوسيماست كه بيشتر مهم است كه قبل از هرچيز اين بافت را به وجود بياورد چون در اين كانتكست است كه مجري ميتواند حالا معنا را ارائه كند و بيايد آن چيزي كه مخاطب ميخواهد را درك كند. اگر صداوسيما بخواهد جاي مخاطب تصميم بگيرد و مجري را وادار كند كه تصميم او را به نوعي حُقنه كند به مخاطب، مناظرهها مفيد نخواهد بود.
مجري مناظره بايد سردبير ارشد رسانه باشد؛ زير و بم خبر را بداند
مجيد حسينيزاد به حساسيت اجراي مناظرههاي انتخاباتي اشاره كرد و گفت: مجري مناظره درواقع با آدمهايي صحبت ميكند كه هركدام از آنها به صورت بالقوه رئيسجمهور اين كشورند و حتما يكي از آنها انتخاب خواهد شد و بنابراين بايد خيلي چيزها را رعايت كند. مجري مناظره نه سكوت بازگذارندهاي بايد داشته باشد كه مثل يك مربي كنار زمين بنشيند و بازيكنها را رها كند و نه مثل مربياي باشد كه وسط زمين و بازي ميزند توي سر بازيكناش. او بايد از قبل تمام تاكتيكها و برنامههايش را بدهد و فقط اشاره كند. مجري آن اشاره كننده است كه بگويد مثلا از جاده اخلاق خارج نشويد. يا حتي اگر نامزدي سواد اين را ندارد كه مثلا تصوير معدني را تشخيص دهد مجري آن را خيلي بولد نكند و بگذارد مردم بفهمند كه اين شخص سواد بصري ساده هم ندارد.
او اجراي برنامه مناظره انتخاباتي را كاري پر از ريزهكاري خواند و گفت: مجريگري چنين برنامههايي در كشورهاي غربي معمولا به عهده سردبيران بسيار ارشد رسانه است؛ يعني كساني كه زير و بم زندگي و خبر را ديدهاند و تمام زندگي اين كانديداها را ميدانند. اگر يكي از اين نامزدها ب بگويد آن مجري تا ته «بسمالله» ميرود و ميتواند كنترلش كند. مجري بايد اينها را بداند و بايد براي دانستن اين موارد برايش كلاسي بگذارند.
حسينيزاد با بيان اينكه «صداوسيما به مجري ميگويد اين كار را ميخواهيم بكنيم درحاليكه خودش بايد آن بافت را ايجاد كند» گفت: مجري كسي است كه وارد بافتي ميشود و در اين بافت به كمك اجزاي موجود معنايي را درميآورد. آن معنا چيست؟ بالا بردن ميزان سواد مخاطب براي تصميمگيري درست. اين مناظره ميخواهد مخاطب را براي تصميمگيري درست آماده كند، ميخواهد اطلاعاتي بدهد كه مخاطب بر اساس آن تصميمگيري كند. حالا اگر صداوسيما بيايد يكجا اطلاعات يكطرفه بدهد و جاي ديگر خيلي متعادل باشد و... مخاطب را پس ميزند.
اين مدرس سينما و تلويزيون ادامه داد: امروز ديگر عصر قديم نيست كه مردم فقط يك تلويزيون و كانال يك و دو داشته باشند و بنشينند هرچه اين شبكهها پخش ميكند را تماشا كنند. الان اينترنت و شبكههاي اجتماعي و سايتهاي خارجي زيادي هستند كه تمام اينها روي ذهن مردم كار ميكنند. سازمان صداوسيما در اين شرايط كارش بسيار حساس است. كار برنامه مناظره رياست جمهوري با پيدا كردن يك خواننده فرق ميكند. تازه آنجا اينها را رعايت ميكنيم و كسي را ميآوريم كه با موسيقي آشناست.
حسينيزاد با تاكيد بر اينكه «مجري بايد اولا بسيار توانمند باشد يعني صرفا مجريگري نكرده باشد» گفت: مجري چنين برنامهاي بايد سردبير خبري يا استاد دانشگاه باشد. مثلا سكوتهاي دكتر پورحسين در اجراي مناظرههاي سال 88 در بعضي جاها حرص آدم را درميآورد اما در بعضي جاها بسيار بهجا بود چون اگر دخالت ميكرد كل سازمان صداوسيما هوا ميرفت؛ اما اين اتفاق نيفتاد چون سابقه سالهاي طولاني مديريت داشت. در واقع مجري اين برنامه بايد اجرا بلد باشد اما سواد يك سردبير ارشد يا استاد دانشگاه را داشته باشد كه بتواند برنامه را كنترل كند چون اين افراد ميآيند تا از هر نقطه ضعفي استفاده كنند. حالا ربط و بيربطي اين نقطه ضعف را مجري بايد تشخيص دهد و جلويش را بگيرد به طوريكه حرمت كسي هم نشكند. مجري به عنوان نماينده صداوسيما خودش هم حرمت زيادي دارد و خيلي كارها ميتواند بكند.
او خاطرنشان كرد: اگر اين موارد در نوك قله بنشينند؛ يعني بافت صداوسيما درست باشد و كاملا بيطرفي را رعايت كند و صرفا از طريق خود آن نامزد به مردم اطلاعات دهد و بقيه برنامههايش را كنترل كند كه همين بيطرفي در آنها و جريان آزاد اطلاعات باشد آن موقع مجري هم با خيال راحتتر ميتواند كارش را انجام دهد.
منبع: خرداد