شبكه اطلاع رساني روابط عمومي ايران (شارا)، تويوتا نمونه بزرگ از يك شركت ناب و يادگيرنده است. اگر بخواهيم به سير رشد اين شركت نگاه كنيم، داستان از آقاي ساگيجي تويودا شروع مي‌شود 1. او كه يك تعميركار مخترع بود ابتدا نجاري را از پدرش آموخت و آموخته‌هاي خود را براي طراحي و ساخت دستگاه‌هاي بافندگي چوبي به‌كار بست. دستگاه بافندگي ساخت تويودا در سال 1894 ميلادي ارزانترين دستگاه در زمان خود بود. وي با آزمون و خطاي مستمر و با تلاش پيگيرانه سعي در بهبود كيفيت توليد مي‌كرد كه بعدها همين حضور در صحنه توليد، بخش اساسي «راه تويوتا» شد.
در سال 1926 ميلادي شركت رسمي كارخانه ريسندگي به‌عنوان شركت مادر تويوتا شروع به كار كرد. اقتصاد ژاپن در دوران اشغال شروع به شكوفا شدن كرد و تورم وحشتناك دوره جنگ در حال سپري شدن بود. تويوتا در آن زمان به دليل جريان نقدينگي بسيار تحت فشار بود و بدهي‌هاي شركت هشت برابر سرمايه آن بود. در اين زمان تويوتا براي جلوگيري از ورشكستگي سياست كاهش هزينه‌ها را در پيش گرفت كه تبديل به يك رفتار دائمي و از اصول بنيادين راه تويوتا و TPS شد.
TPS به‌عنوان فلسفه سيستم توليد تويوتا بعد از توليد انبوه هنري فورد، يكي از بزرگترين موضوعات مديريتي در دنيا محسوب مي‌شود. سيستمي كه معتقد است دست به كار شويد، ابتكار عمل داشته باشيد و راجع به مشكلات به شكل عميق و بر اساس مستندات حقيقي تصميم بگيريد.
در سال ۱۹۲۹ موافقتنامه‌اي با شركت برادران پلات از انگلستان در ماشين‌آلات صنعتي ريسندگي و بافندگي به امضا رسيد. بر اساس اين توافقنامه، حق توليد و فروش دستگاه‌هاي اتوماتيك بافندگي به كشورهايي غير از ژاپن نيز (مثل چين و آمريكا) در قبال ۱۰۰ هزار پوند داده مي‌شد كه در پي آن، كيشيرو رهسپار ايالات متحده آمريكا شد. در زمان انجام مذاكرات با برادران پلات، وي مجذوب اتومبيل‌ها در غرب شد. در اين سفر بود كه او تصميم خود را براي ورود به صنعت خودروسازي گرفت.
در همان سال، كيشيرو تحقيق روي موتورهاي گازوئيلي را آغاز كرد. كيشيرو در مورد برنامه آينده خود با رئيس شركت، ريسابورو مشورت كرد. ريسابورو در ابتدا بسيار محتاط بود و فريادهاي اعتراض از داخل و خارج شركت بلند شد. اما كيشيرو بر تصميم خود پافشاري مي‌كرد و عقيده داشت اين تجارت براي كمپاني سودمند خواهد بود و از همه مهم‌تر دولت نيز آشكارا براي سياستگذاري پيشبرد صنايع اتومبيل در تلاش بود. طولي نكشيد كه ريسابورو موافقت كرد و كيشيرو دپارتمان اتومبيل را در سال ۱۹۳۳ در قسمت كوچكي از كارخانه ريسندگي، راه‌اندازي كرد. هدف او توليد اتومبيل‌هاي مناسب با شرايط ژاپن بود، در حالي كه نكات مثبت اتومبيل‌هاي خارجي را نيز در نظر داشت.
در سال ۱۹۳۵ اولين كارخانه خودروسازي تويوتا، آغاز به كار كرد و سال بعد، لوگوي تويودا به تويوتا تغيير يافت. يك سال بعد، يعني ۱۹۳۷ شركت تويوتا موتور به‌طور رسمي افتتاح شد. به اين ترتيب يكي از موفق‌ترين كارخانجات ريسندگي ژاپن، در بين دو جنگ جهاني با تغيير گرايش، به كارخانه خودروسازي تبديل شد. تلاش و همت كيشيرو تويودا باعث شد از دل كارخانه پدر، كارخانه‌اي جديد تاسيس شود. در ابتدا خود كيشيرو به‌عنوان قائم مقام شركت جديد عمل مي‌كرد كه در سال ۱۹۴۱ به‌عنوان مديرعامل، مشغول به كار شد. بلافاصله پس از راه افتادن شركت جديد، اصول مديريتي نويني در روش مديريت و اداره كارخانه به كار گرفته شد. دو سال بعد، موسسه تحقيقاتي تويوتا افتتاح شد و در سال ۱۹۵۱ سيستم پيشنهاد ايده‌هاي خلاق در تويوتا بنيان گذاشته شد. بسياري از ايده‌هاي سيستم توليد تويوتا از شركت‌هاي آمريكايي اقتباس و الهام گرفته شد. يكي از ايده‌هاي مهم مفهوم كششي بودن سيستم توليد و فروش بود كه از سوپرماركت‌هاي آمريكا به‌عنوان ايده مهم الگوبرداري شده بود.
اولين محصول تجاري شركت تويوتا، كاميون 5/ 1 تني جي۱ بود. طي جنگ جهاني دوم تمام كارخانه در اختيار جنگ بود و براي ارتش ژاپن، كاميون توليد مي‌كرد. تا چند سال بعد از اتمام جنگ نيز اجازه توليد خودرو به تويوتا داده نشد. در سال ۱۹۵۲ با مرگ كيشيرو، مسووليت شركت بر عهده ايجي تويوتا، پسرعموي او قرار گرفت. طي سال‌هاي بعد ايجي به همراه پسر كيشيرو، تويوتا را به يكي از شركت‌هاي بزرگ خودروسازي جهان تبديل كردند. در سال ۱۹۷۷ مركز فني تويوتا در ايالات‌متحده آمريكا افتتاح شد و سال ۱۹۸۴ همكاري تويوتا با جنرال‌‌موتورز در ايالات‌متحده صورت گرفت. پس از ايجي، تايچي اونو مسووليت شركت را بر عهده داشت و در استقرار سيستم توليد تويوتا، بسيار همت گماشت و اصول راهنماي تويوتا را در سال ۱۹۹۲ منتشر كرد.
تويوتا در سال 1998 با معرفي خودروهاي هيبريدي تجاري، پيشگام بودن خود را به‌عنوان پرچمدار عرضه جديدترين تكنولوژي‌ها به رخ حريفان كشيد. در سال 2014 هم اين شركت با معرفي اولين خودرو پيل‌سوختي تجاري جهان كه با سوخت هيدروژن كار مي‌كند و خروجي آب را در پي دارد، يكي از بزرگترين قدم‌ها را به سمت خودروهاي آينده برداشت. البته گذشته از ابتكارات در تكنولوژي آنچه تويوتا را تويوتا كرد روش خاص اين شركت در توليد است.
تويوتا يك شركت معمولي توليد خودرو نيست. از همان آغاز راه‌اندازي شركت، اصول و مباني بكر مديريتي در شركت به‌كار گرفته شد. اين همان وقتي بود كه كيشيرو تويوداي جوان معتقد بود هيچ فرآيندي را نمي‌توان كامل ناميد و هميشه جايي براي بهبود وجود دارد و همين انديشه بهبود بود، كه فرآيند «كايزن» يا بهبود مستمر را در تويوتا نهادينه كرد. بنيان سيستم توليد تويوتا، فلسفه حذف كامل اتلاف‌ها است! كيشيرو معتقد بود، شرايط ايده‌آل براي توليد وقتي است كه ماشين‌آلات و افراد با هم كار كنند تا بدون هيچ‌گونه اتلافي ارزش افزوده ايجاد شود.
تايچي اونو، پيشتاز سيستم توليد تويوتا بر اين باور بود كه بزرگترين مشكل وقتي است كه هيچ‌گونه مشكلي وجود نداشته باشد. او به‌طور مستمر به كاركنان مي‌گفت به هر موضوعي كه برخورد مي‌كنيد، پنج بار بپرسيد «چرا؟» مثالي كه خود او مي‌زد، يك روبات جوشكاري بود كه در وسط كار متوقف مي‌شود و با اين پنج پرسش، ريشه مشكل به‌دست مي‌آيد. اونو معتقد بود، علت ريشه‌اي مشكلات را كشف كردن، خود عامل و كليد حل مشكلات بعدي است. داده‌ها در توليد مهم است، اما واقعيت مهم‌تر است پس بايد عميق نگاه كرد و به ريشه رسيد. در روش‌هاي توليد تويوتا سه اصل رعايت مي‌شود كه به ترتيب توليد بهنگام، «كانبان» و «جيدوكا» است.
توليد بهنگام روشي است كه در آن هر قطعه درست در هنگامي كه به آن نياز است، توليد مي‌شود و بيشتر از آن در انبار وجود ندارد. به عبارت ديگر، سوال اين است: چه چيز نياز است؟ چه وقت نياز است؟ چه مقدار نياز است؟ به اين ترتيب مي‌توان اتلاف‌ها را حذف كرد و بهره‌وري را افزايش داد. با صفر كردن موجودي انبار، هزينه‌هاي نگهداري كالا در انبار حذف مي‌شود. لازمه اين كار ارتباط بسيار قوي با تامين‌كنندگان قطعات و مديريت صحيح زنجيره تامين است. ايده توليد بهنگام به وسيله تايچي اونو به خوبي توسعه داده شد. شايد ايده اوليه طرح چنين رويكردي، كمبود فضا و امكانات توليد در بخشي از كارخانه توليد موتور خودرو بود كه كيشيرو تويودا در كارخانه ريسندگي پدر خويش راه‌‌انداخته بود.
«كانبان» يك سيستم متفاوت و متمايز كنترل است. وقتي در ايستگاه كاري به قطعه‌اي نياز است، اين نياز اطلاع داده مي‌شود و سپس قطعه به سرعت توليد و حمل مي‌شود، به گونه‌اي كه وقفه‌اي در توليد پيش نيايد. كانبان يك لغت ژاپني است به معني كارت، بليت و علامت. «كانبان» در سيستم توليد تويوتا ابزاري است براي مديريت جريان و توليد مواد. به كانبان روش سوپرماركت نيز گفته مي‌شود، زيرا ايده اوليه از فروشگاه‌هاي تجاري بزرگ گرفته شده كه از كارت‌هاي كنترل استفاده مي‌كنند و كليه اطلاعات مربوط به محصول مثل اسم، كد، محل انبار و مانند آن، در كارت نوشته مي‌شود.
«جيدو» به مفهوم اتوماسيون است و «جيدوكا» يعني اتوماسيون با نگرش انساني؛ يعني ماشيني كه به آساني حركت مي‌كند و تحت پايش و نظارت يك اپراتور است. جيدوكا بر ديدن مسائل تمركز دارد و به ساخت محصولات بسيار كيفي منجر مي‌شود. در اين ديدگاه كيفيت بايد طي فرآيند توليد به‌دست آيد. با اين روش‌هاي مختلف توليد است كه در كنار نوآوري‌هاي فراوان محصولاتي از طيف‌هاي مختلفي پديد آمده‌اند كه در ميان اين مدل‌ها چندين مدل سرآمد همه هستند. امروز تويوتا كرولا پرفروش‌ترين خودروي تاريخ تويوتا و جهان است. از اين مدل كه در سال 1966 معرفي شده بود تاكنون بيش از 40 ميليون دستگاه ساخته شده است. ميزان توليد تنها اين مدل بيش از دو برابر توليد كل تاريخ صنعت خودرو ايران است. تويوتا كمري، تويوتا هايلوكس و تويوتا لندكروز از ديگر محصولات پرفروش تويوتا در سال‌هاي اخيربوده‌اند. كيفيت برخي از خودروهاي تويوتا به قدري زياد است كه بسياري از گروه‌هاي نظامي و شبه‌نظامي جهان از چنين محصولاتي استفاده مي‌كنند.
در آزمايش‌هاي مختلفي كه روي خودروهاي تويوتا انجام گرفته، قدرت و مقاومت اين محصولات به رخ كشيده شده است. در يكي از اين آزمايش‌ها خودرو در دريا غرق مي‌شود و بعد از بيرون كشيدن از آب پس از مدت كوتاهي دوباره روشن مي‌شود. در يكي ديگر از سخت‌ترين آزمايش‌ها، خودرو را بر سقف يك آپارتمان 10 طبقه قرار مي‌دهند و آپارتمان را با ديناميت منفجر مي‌كنند، ولي با تعجب فروان خودرو پس از بيرون آورده شدن از زير آوار باز هم روشن مي‌شود. در شماره‌هاي آتي به موارد ديگري از آنچه استراتژيست‌ها بايد بدانند خواهيم پرداخت. سه‌شنبه‌ها با ما باشيد.
پي‌نوشت:
پس از حدود شش دهه از توليد تويوتا يعني در سال 1990، دانشگاه MIT آمريكا در كتابي با عنوان «ماشيني كه دنيا را تغيير داد» بر اساس تحقيقات اساتيد خود از روند توسعه موفق اين شركت، تمام تجربه‌هاي مديريتي خود را انتشار داد.
منبع: روزنامه دنياي اقتصاد - شماره 4012