شبكه اطلاع رساني روابط عمومي ايران (شارا)، نشست تخصصي بررسي نقش و جايگاه مطبوعات در انقلاب اسلامي ايران (دوشنبه) با حضور مهدي محسنيان راد، استاد دانشگاه امام صادق (ع) و مهدي فرقاني، رئيس دانشكده علوم ارتباطات دانشگاه علامه طباطبائي برگزار شد.
در اين نشست محسنيان راد ضمن بيان تعريف كلي از واژه انقلاب به بيان توضيحاتي درباره روند شكل‌گيري و تغيير نشريات پيش و پس از انقلاب پرداخت.
او اظهار كرد: رابطه انقلاب اسلامي با رسانه‌ها، رابطه‌اي خاص است و جرقه اول انقلاب از چاپ يك مقاله در روزنامه‌اي آغاز شد كه تاكنون هم هنوز مشخص نشده چه كسي آن مقاله را نوشته است. زماني كه انقلاب اسلامي ايران اوج مي‌گرفت، پديده‌اي از روزنامه‌نگاري وارد نظام رسانه‌اي ايران شد.
اين استاد دانشگاه در ادامه سخنانش خاطرنشان كرد: طبق بررسي‌هايي كه انجام داده‌ام، از سال ۱۳۵۷ تا ۱۳۵۹ اسامي ۳۵۰ عنوان روزنامه ثبت شده است؛ در واقع ۲۵۳ روزنامه جديد و حداقل ۱۰۵ رونامه ديگر كه تاريخ شروع آن‌ها به قبل از اين دوره بر مي‌گردد. ۶۰ درصد اين روزنامه‌ها وابسته به گروه‌ها و احزاب بودند و ۷۰ درصد آن‌ها در تهران منتشر مي‌شدند. در ميان باقي استان‌ها، استان سنندج بيش از هر استان ديگري روزنامه منتشر مي‌كرد و پس از آن شهرهاي تبريز، اهواز و رشت بودند.
محسنيان راد با بيان اين كه اغلب رونامه‌هاي آن دوران قيمت نداشتند، يادآور شد: تقريبا همه آن‌ها فاقد اطلاعاتي درباره قيمت و كد اشتراك بودند و تنها تعداد معدودي از نشريات و روزنامه‌ها اطلاعاتي درباره حق اشتراك داشتند.
استاد دانشگاه امام صادق (ع) با بيان اين كه در ايران رسانه‌ها دچار مرگ زودرس مي‌شوند، گفت: در آن دوران نيز عمر روزنامه‌ها كوتاه بود؛ به طوري كه در مورد ۶۰ روزنامه ( ۲۴ درصد) جز شماره اول، شماره ديگري منتشر نشد. البته علت مرگ زودرس آن‌ها ارتباطي با آزادي رسانه‌اي در آن زمان نداشت؛ چرا كه معتقدم در سال ۱۳۵۸ ما آزادترين كشور جهان از نظر رسانه‌اي بوديم اما چون اين روزنامه‌ها هيجاني يا به صورت حزبي منتشر شدند، دچار مرگ زودرس نيز شدند.
او با اشاره به قانون مجوز مطبوعات خاطرنشان كرد: بررسي‌ها نشان مي‌دهد كه تا شش ماه پس از پيروزي انقلاب هيچ روزنامه‌اي براي كسب مجوز با وزارت ارشاد تماس نداشته است اما اين لايحه ۱۶ مرداد ۱۳۵۸ در شوراي انقلاب تصويب شد و ۳۰ روز بعد، ۲۴ روزنامه توسط دادستاني توقيف شدند و اين اولين شوك به رسانه‌هايي بود كه آن زمان آزادانه فعاليت مي‌كردند.
محسنيان راد با اشاره به اسامي روزنامه‌هايي كه در آن دوران انتخاب مي‌شدند، بيان كرد: بررسي‌ها نشان مي‌دهد كه در اغلب اسامي رونامه‌هاي آن زمان پنج عنصر فراگرد ارتباط، مبارزه و نبرد، كارگر، انقلاب و آزادي دخالت داشتند. البته در ۴۰ سال گذشته واژه مبارزه مضموني ماندگار در رسانه‌هاي ما محسوب مي شود.
استاد دانشگاه امام صادق (ع) در پايان سخنانش به بيان توضيحاتي درباره مشكلات درون و برون سازماني روزنامه‌ها در سال‌هاي پيش و پس از انقلاب پرداخت.
در ادامه اين نشست مهدي فرقاني، رئيس دانشكده علوم ارتباطات دانشگاه علامه طباطبايي كه در دوران پيش و پس از انقلاب در روزنامه كيهان فعاليت مي‌كرد، به بيان خاطراتي از آن دوران پرداخت.
او اظهار كرد: من در يك دوره بيست و چند ساله در روزنامه كيهان حضور داشتم و گفتمان‌هاي متفاوت روزنامه‌نگاري را تجربه كرده‌ام. گفتمان روزنامه‌نگاري شاهنشاهي، آستانه انقلاب، روزهاي پيروزي انقلاب و بعد گفتمان روزنامه‌نگاري جنگ.
فرقاني ادامه داد: نيمه اول دهه ۵۰ ما با اوج قدرت گفتماني شاهنشاهي در ايران روبرو بوديم و در آن دوران فكر مي‌كرديم كه اين شرايط ماندگار است و به عمر ما قد نمي‌دهد كه تغييراتي را در فضاي سياسي، اجتماعي و رسانه‌اي كشور تجربه كنيم. به همين خاطر از هر فرصتي استفاده مي‌كرديم تا اعتراضمان را نشان دهيم. تلاشمان اين بود كه حتي با استفاده از يك كلمه، منظورمان را بيان كنيم و در واقع به حداقل‌ها قناعت مي‌كرديم. ما آن زمان واژه‌هاي ممنوعه داشتيم كه نبايد از آن‌ها استفاده مي‌كرديم، آزادي رسانه‌اي وجود داشت اما نه تا زماني كه موضوع به دربار مي‌رسيد.
اين استاد روزنامه‌نگاري پيش از انقلاب را اوج استفاده از دانش و هنر روزنامه‌نگاري در تاريخ مطبوعات كشور برشمرد و يادآور شد، آنچه از سال ۱۳۵۴ به بعد اتفاق افتاد و روند شكل‌گيري انقلاب را تسريع كرد، تخريب خانه‌هاي خارج از تهران توسط شهرداري بود. اين موضوع كه ظاهرا غيرسياسي بود، دست‌آويز خوبي براي ما روزنامه‌نگاران بود كه درباره آن گزارش بنويسيم و اعتراض خودمان را نشان دهيم.
فرقاني افزود: اوج اعتراض روزنامه‌نگاران در دولت جمشيد آموزگار بود. آن زمان يعني سال ۱۳۵۶، روزنامه‌نگاران نامه‌اي خطاب به آموزگار نوشتند و از ميزان سانسورها در فضاي رسانه‌اي كشور شكايت كردند. همچنين اعتصاب دو روزه مطبوعات كه در سال ۱۳۵۷ رخ داد و اتفاقات ديگري از اين دست باعث شد تا نارضايتي عمومي در ميان جامعه بيشتر شود و افرادي جرئت كنند نارضايتي خودشان را نشان دهند.
رئيس دانشكده علوم ارتباطات دانشگاه علامه طباطبايي خاطرنشان كرد: با روي كار آمدن دولت اظهاري، تمام رسانه‌ها به مدت دو ماه و تا آغاز دولت بختيار تعطيل شدند اما بختيار زماني كه روي كار آمد، اعلام كرد كه در كار رسانه‌ها دخالتي نمي‌كند و واقعا ما از نظر آزادي رسانه‌اي در دولت بختيار شرايط خوبي داشتيم. با پيروزي انقلاب ما متوجه شديم كه براي اين تحولات سريع آمادگي نداريم. در واقع نمي‌دانستيم كه بايد چه اندازه خودمان را سانسور كنيم و اصلا چطور اتفاقات آن زمان را نقل كنيم؛ چرا كه ما عادت كرده بوديم به گونه‌اي بنويسيم كه به قول معروف نه سيخ بسوزد و نه كباب اما وقتي فضاي رسانه‌اي باز مي‌شود يا افراط زياد مي‌شود يا تفريط، ما نمي‌دانستيم كه چطور بايد اين تعادل را حفظ كنيم.
اين روزنامه‌نگار باسابقه با اشاره به گفتمان روزنامه‌نگاري دوران جنگ خاطرنشان كرد: روزنامه‌نگاري پس از انقلاب و به ويژه پس از دوران جنگ بسيار سخت بود و در واقع اين حرفه‌اي‌ها بودند كه مي‌توانستند روزنامه‌ها را نجات دهند. يادم مي‌آيد براي سقوط خرمشهر بيش از صد تيتر در روزنامه كيهان نوشته شد كه بوي شكست ندهد، حماسي باشد، روحيه مردم را خراب نكند و خيلي موضوعات ديگر كه در نهايت هم با تيتر «خونين شهر با آخرين فشنگ‌ها هنوز مقاومت مي‌كند» براي اين خبر انتخاب شد. همچنين براي درگذشت امام خميني (ره) نيز ساعت‌ها بحث مي‌كرديم كه چه تيتري را انتخاب كنيم و چه زماني روزنامه منتشر شد. در نهايت روزنامه كيهان با تيتر «روح خدا به خدا پيوست» به صورت فوق‌العاده بعد از اذان صبح منتشر شد.
فرقاني در پايان سخنانش يادآور شد كه روزنامه‌نگاري پس از انقلاب بسيار مهم و داراي شناسنامه است.
به گزارش ايسنا، نمايشگاه انقلاب به روايت مطبوعات تاريخي كتاب خانه و موزه ملي ملك، همزان با فرارسيدن دهه فجر انقلاب اسلامي ايران در اين موزه برپا شده است. اين نمايشگاه تصويرهايي از نشريات سال‌هاي ۵۷ تا ۵۹ خورشيدي را نشان مي‌دهد.
منبع: ايسنا