.jpg)
شبكه اطلاع رساني روابط عمومي ايران (شارا)، جدايي از شبكه‌هاي اجتماعي اين روزها غيرقابل تصور است، چراكه مرزهايي كه شبكه‌ها و نرم‌افزارهاي پيام رسان در دنياي مجازي از آن عبور مي‌كنند هيچ مجوزي را بر نمي‌تابند و تنها مقبوليت آنها نزد كاربران جهان و تامين نيازهاي ارتباطي آنها است كه به توسعه هرچه بيشتر اين شبكه‌ها منجر مي‌شود. اما افزايش سرعت نفوذ و دسترسي امروزه كاربران براي استفاده از اين فضا هم هست كه باعث شده تا پس از يك دهه دنباله روي از سياست منع و محدوديت استفاده از شبكه‌هاي مجازي در كشور اين بار سيدابوالحسن فيروزآبادي، رئيس شوراي عالي مجازي نسبت به فيلترينگ و مسدودسازي فضاي وب موضع منتقدانه‌اي بگيرد و بگويد: «سياست بستن و مسدودسازي شبكه‌هاي اجتماعي ديگر جواب نمي‌دهد؛ اين كار نه‌تنها مشكلي را حل نمي‌كند، بلكه براي مردم ايجاد مشكل خواهد كرد.»
اين درحالي است كه پيش از اين يكي از رويكردهاي سياست‌هاي مسدودسازي شبكه‌هاي اجتماعي خارجي بر اين عقيده استوار بود كه چرا نبايد شبكه‌هاي مجازي داخلي بتوانند اين فضا را در دست بگيرند و محبوب كاربران ايراني شوند. اما ناكارآمدي همين سياست با محبوب شدن شبكه‌هاي پيان رسان خارجي از سوي كاربران ايراني باعث شد تا امروز مسوولان تصميم بگيرند نرمش بيشتري در اين زمينه نشان دهند. چنانچه رئيس شوراي عالي مجازي چندي قبل از بررسي‌هايي خبر داد كه نشان مي‌دهد تعداد شبكه‌هاي فعال در كشور با بيش از 10هزار عضو متجاوز از 200 شبكه است. او با بيان اين آمار اعلام كرد كه بايد سياست‌هاي تركيبي براي تشويق استفاده از شبكه‌هاي اجتماعي سود برد تا به اين طريق موجب رونق آنها شد و ميل و رغبت مردم را به سمت استفاده از اين بسترها سوق داد.
شبكه‌هاي پيام‌رسان فرصت هستند
اما رويكرد جديد شوراي عالي مجازي آن چيزي است كه سال‌هاست كارشناسان حوزه وب در ايران برآن تاكيد دارند. يك كارشناس حوزه آي‌تي معتقد است: «حذف شبكه‌هاي اجتماعي به دليل حمايت از شبكه‌هاي اجتماعي داخلي سياست اشتباهي است. به‌طور مثال بسياري از كاربران ايراني به شبكه‌هايي مثل توييتر به دليل فيلتربودن دسترسي ندارند و قادر به حضور در آن نيستند و همين موضوع فرصت مناسبي براي خيلي از رقباي منطقه‌اي ايران به وجود آورده كه تبليغات عليه ايران انجام بدهند. حتي سياستي مثل الزام به آوردن سرور داخل كشور هم اشتباه است، چراكه شركت‌هاي بزرگ سرورشان را به داخل كشورهاي مختلف مي‌برند اما نه با الزام، بلكه با فراهم شدن شرايط سرمايه‌گذاري.» به گفته او حتي براي شركت‌هايي مانند گوگل هم مهم است كه سرور داخل ايران داشته باشد اما اين به معني الزامي بودن اين مساله نيست، بلكه بايد شرايط فني و اقتصادي چنين اقدامي فراهم شود.
او با اشاره به از دست رفتن فرصت استفاده از فضاي مجازي به دليل مسدود بودن آن در داخل كشور و غفلت از بهره‌گيري از اين فضا ادامه مي‌دهد: «مثلا درباره مساله‌اي كه چندي قبل يكي از مسوولان عربستاني مطرح كرد و طي آن به ايرانيان توهين شد فضاي شبكه‌اي مانند توييتر اين امكان را به عربستان داد تا اين مساله را عليه ايران در توييتر مطرح كند و بلافاصله هزاران نفر از كاربرانش نيز آن را ري‌توييت كردند و به اين ترتيب موضوعي كه عليه ما بود داغ شد. درحالي كه در ايران تعداد كاربراني كه دسترسي به اين شبكه فيلتر شده دارند بسيار كم است و براي همين در دنيا موضوعات مربوط به ما به راحتي ديده نمي‌شوند.» او همچنين با اشاره به اقدام تازه دولت درباره ايجاد شبكه ملي اطلاعات مي‌گويد: «برخي در ايران فكر مي‌كنند سياست تفكيك شبكه ملي اطلاعات و اينترنت بين‌الملل درست است در حالي كه در دنيا روي محصولات و شبكه‌هاي اطلاعاتي كار مي‌كنند كه نه فقط در داخل آن كشور بلكه در همه كشورها مزيت ايجاد كند. براي همين هم ما بايد به‌طور مثال شبكه‌هاي اجتماعي بسازيم كه زبان‌هاي مختلف را پشتيباني كند و براي اين راه بايد از توان فني و مهندسي داخل از طريق تعامل و رفت‌وآمد با مهندسان شركت‌هاي تكنولوژي خارجي استفاده كنيم نه اينكه با محدودسازي فكر كنيم يك محصول فارسي را مي‌توانيم جايگزين يك سرويس خارجي كنيم.»
خاطره ناخوشايند فيلترينگ هوشمند
يكي از نمونه‌هاي مقابله هوشمند با مخاطرات فضاي مجازي كه دغدغه مسوولان داخلي است، اجرايي كردن طرح فيلترينگ هوشمند است كه در دولت يازدهم بيش از هر زمان ديگري به كار گرفته شد؛ هرچند شيوه به كارگيري اين مساله حالا هم يكي از انتقادهاي كارشناسان حوزه فضاي مجازي است. نيما شايافر، كارشناس آي‌تي در اين زمينه به «دنياي اقتصاد» مي‌گويد: «فيلترينگ هوشمند طرحي ناپخته است كه مثل برخي طرح‌هايي كه در داخل كشور تاكنون اجرا شده است برنامه‌ريزي و نيازسنجي مناسبي نداشته است. به اين معني كه مسير خوبي كه مي‌توانست به نتيجه‌اي بهتر منجر شود بدون مطالعه اجرايي شد. اين درحالي است كه در دنياي امروز ضريب نفوذ و نياز افراد به دسترسي به فضاي وب روزبه‌روز بيشتر و گسترده‌تر مي‌شود و همين مساله هم باعث شد تا شركت زيرساخت مجبور شد پهناي باندي را كه در اختيار داشت صدبرابر كند تا بتواند پاسخگوي نياز كاربران باشد.»
به گفته او اين در حالي است كه سياست‌هاي فيلترينگ و مسدودسازي نياز به دستگاه‌ها و تجهيزات زيادي دارد كه همگي هزينه‌بر هستند و به آموزش نيروي انساني نيازمند. شايافر اجراي طرح فيلترينگ هوشمند در پيام رسان اينستاگرام اشاره مي‌كند: «اجراي بدون برنامه ريزي و مطالعه فيلترينگ هوشمند به‌طور مثال در شبكه اينستاگرام باعث نارضايتي شديد كاربران شده است چراكه دسترسي به عكس‌هاي فيلتر شده با استفاده از فيلترشكن نيز غيرممكن است به نظر مي‌رسد هوشمندي فيلتر كردن در اين فضا بر اساس روش قديم به كار كار گرفته شده است تا كار برخي از سرورها مورد اختلال قرار گيرد.»
به گفته او در نهايت فضاي فيلترينگ كاربران را به استفاده از ابزارهاي فيلترشكن سوق مي‌دهد كه استفاده از همين روش نيز ناامني‌هايي را براي كاربران ايجاد مي‌كند. شايافر ادامه مي‌دهد: «در حال حاضر مسوولان خود اذعان دارند كه بازار داغي براي خريد فيلترشكن در كشور وجود دارد، بنابراين دور زدن شبكه‌هاي فيلتر شده براي كاربران كار چندان سختي نيست و كافي است با يك كارشناس مشورت كنند تا آنها هزار راه جلوي پاي كاربران قرار دهند. درحالي كه استفاده از وي پي ان و فيلترشكن از نظر امنيت مخاطراتي دارد چراكه ترافيك مورد استفاده كاربران از نقاط خاصي رد مي‌شود كه آن نقاط با روش‌هاي نه چندان دشواري قابل شنود است. اين كارشناس تاكيد مي‌كند كه اعمال محدوديت هيچ وقت منجر به ترك استفاده از آن از سوي كاربران نشده حتي استفاده از آن را بيشتر هم مي‌كند؛ «بنابراين بايد گفت اجراي هوشمندسازي فيلترينگ با عناوين مختلف و اسم‌هاي پرطمطراق به شيوه‌هاي سنتي و بودجه‌هاي كلان بدون مطالعه درست در نهايت بازدهي مورد نظر را نخواهد داشت.»
مزيت استفاده از شبكه‌هاي اجتماعي
رمضانعلي سبحاني فر، عضو كميسيون صنايع و معادن مجلس شوراي اسلامي هم نظري مشابه كارشناسان منتقد مسدودسازي فضاي مجازي دارد. او با اشاره به استفاده از فضاي مجازي و بهره برداري از آن به نفع داخلي به «دنياي اقتصاد» مي‌گويد:« در فضاي مجازي كه امروز مهيا شده بهترين تصميم اين است كه از اين فضا بهره برداري بهتري داشته باشيم و به نفع مردم استفاده كنيم. استفاده از اين فضا به بالا بردن سطح علمي و آگاهي بيشتر در سطوح فرهنگي و اقتصادي و اجتماعي كمك بسياري مي‌كند و همين طور كه اخيرا هم شاهد بوديم اين مساله باعث شد تا اگر بداخلاقي‌هايي وجود داشت منجر به افشاگري‌هايي شود كه به جلوگيري از فسادهاي مالي كمك كند. حالا مي‌بينيم كه الان دغدغه بسياري از افراد اين است كه عملكرد منفي شان در فضاي مجازي پخش نشود تا آبروي‌شان محفوظ بماند. بنابراين شبكه‌هاي اجتماعي تبديل به اهرم مناسبي براي كنترل و جلوگيري از سوءاستفاده افراد شده‌اند.»
به گفته سبحاني فر براي اشاعه ارزش‌هاي اسلامي هم اين فضا كمك موثري است براي تبليغ و تبيين آنها. او ادامه مي‌دهد: «همان‌طور كه مي‌بينيم همين حالا برخي از مبلغان و روحانيون در اين فضا حضور دارند به آگاهي دادن به مردم در زمينه‌هاي سلامت، فرهنگي و اجتماعي مشغول هستند. اعمال محدوديت به صرف مدنظر بودن مباحث تهديدي اين روزها كارآيي ندارد ،چراكه اگر شبكه‌اي بسته شود هزار شبكه ديگر وجود دارد كه كاربران به سمت آن مي‌روند. به‌طور مثال زماني استفاده از دستگاه ويدئو براي ما بسيار نگران‌كننده بود در حالي كه الان ويدئو جايش را به تجهيزات مدرن‌تري مثل ماهواره داده است و حالا هم به خوبي مي‌دانيم كه ماهواره‌ها هم جايگاهي ندارند و شبكه‌هاي اجتماعي به راحتي جاي آنها را گرفته است.»
منبع: روزنامه دنياي اقتصاد – شماره 3874