شبكه اطلاع رساني روابط عمومي ايران (شارا)، امروزه تمركزي قابل‌توجه در زمينه تجاري‌سازي نتايج تحقيقات و نوآوري‌هاي انجام‌شده توسط مراكز تحقيقاتي و شركت‌هاي‌ دانش‌بنيان در سطح دنيا و ازجمله ايران در صنايع مختلف به‌وجود آمده است و كليد واژه مديريت فناوري هرچه بيشتر به‌منظور سرمايه‌آفريني از فعاليت‌هاي پژوهشي و كاهش ريسك عملكردي، زمانبندي و سرمايه‌گذاري در توسعه محصولات با فناوري بالا مورد توجه قرار گرفته است، لذا بهره‌گيري از ابزاري مناسب، نقش اساسي در تصميم‌گيري و كاهش ريسك در مرحله تزريق مالي به‌منظور تجاري‌سازي دستاوردهاي تحقيق، و توسعه و نوآوري (RDI) ايفا مي‌كند. يكي از ابزارهاي كاربردي در اين زمينه كه توسط سازمان ناسا در دهه هفتاد ميلادي توسعه‌يافت و مورد استفاده قرار گرفت، ابزاري با هدف تعيين سطح آمادگي فناوري به نام TRL است. ابزار مذكور كه امكان ارزيابي بلوغ فناوري را در مراحل توسعه محصول امكان‌پذير مي‌سازد، به صورت گسترده در سطح كشورهاي پيشرفته در سازمان‌هاي صنعتي و دولتي مورد استفاده قرار گرفته است. به بياني ديگر، ابزار TRL امكان ارزيابي بلوغ فناوري خاص حاصل از فرآيندهاي نوآوري و تحقيق و توسعه و همچنين مقايسه سازگاري مابين انواع مختلف فناوري به‌كار رفته در ساختار يك تجهيز يا سيستم را امكان‌پذير مي‌سازد و برخلاف ابزارهاي مشابه ديگر، ابزار مذكور سطحي كه فناوري در آن قرار دارد را به صورت كاربردي شناسايي مي‌كند.

موفقيت در توسعه محصولات با سطح فناوري بالا نيازمند هماهنگي بين سطوح بلوغ فناوري‌هاي به‌كار رفته در آن است و عدم عملكرد بهينه در هريك از فناوري‌هاي به‌كار رفته، عوارض عملكردي، زمانبندي و مالي جبران‌ناپذيري را به همراه خواهد داشت. به بياني ديگر توسعه موفق محصولات با سطح فناوري بالا نيازمند ارزيابي صحيح از سطح آمادگي هريك از فناوري‌هاي به‌كار رفته و مديريت صحيح به‌منظور اعمال هماهنگي مناسب بين آنها است لذا ارزيابي سطح آمادگي هر فناوري بايد در محيط سيستم و در انسجام با فناوري‌هاي به‌كار رفته در سيستم، مورد توجه قرار بگيرد.

ارزيابي سطح آمادگي هر تكنولوژي (TRL) مي‌تواند در قالب 9 سطح تقسيم‌بندي شود كه با توجه به محيط سيستم از پژوهش‌هاي پايه‌اي و استخراج معادلات مفهومي آغاز شده و تا توليد صنعتي و توسعه بازار ادامه يابد. همچنين 9 سطح مذكور از آمادگي فناوري، خود به گروه‌هاي مختلف تقسيم‌بندي مي‌شود كه با توجه به محيط سيستم، سازمان و صنعت مربوطه انعطاف‌پذير است. به‌عنوان نمونه در يك كاربرد خاص با هدف دستيابي به «تكنولوژي‌هاي توانمندساز كليدي (KETs)»، مدلي از TRL متشكل از 4 گروه مي‌تواند معرفي شود:

گروه 1: تحقيقات اوليه (سطح 1 تا 2)، گروه 2: پژوهش‌هاي تكنولوژيك فناورانه (سطح 2 تا 5) و گروه 3: نمونه اوليه و سطح معرفي تكنولوژي فناوري (سطح 6 تا 8)، گروه 4 (سطح 9): توليد رقابت‌پذير.

اين در حالي است كه مدلي ديگر كه در آن تكنولوژي فناوري‌هاي مختلف، بازاريابي و ملاحظات سازماني لحاظ شده است، 9 سطح مذكور در قالب 6 گروه ذيل مي‌تواند تقسيم‌بندي شود:

گروه 1: اختراع (سطح1-2)، گروه 2: صحه‌گذاري مفهومي (سطح 3-4)، گروه 3: ساخت نمونه اوليه (سطح 5)، گروه 4: توليد نيمه‌صنعتي (سطح 6-7) گروه 5: معرفي اوليه به بازار (سطح 8) و گروه 6: توسعه بازار (سطح 9).

به صورت رايج محاسبه سنجش سطح TRL از طريق پاسخگويي به سوالاتي كه به هريك از سطوح فناوري مرتبط است، انجام مي‌شود. به عبارتي سطوح بالاتر از بلوغ فناوري پاسخ مثبت به سوالات با مفهوم عملياتي و كاربردي را در پي خواهد داشت و اين در حالي است كه سوالاتي كه با سطوح پايين‌تري از آمادگي فناوري در ارتباط هستند، مشتمل بر مطالعات تئوري و پژوهش‌هاي آزمايشگاهي است. در نهايت برهم‌نهي امتيازهاي اختصاص داده شده به پاسخ‌هاي منفي و مثبت مذكور به محاسبه سطح آمادگي فناوري ختم مي‌شود. نوع سوالات نيز مانند گروه‌بندي سطح فناوري مي‌تواند با توجه به محيط سيستم متفاوت باشد. به‌عنوان نمونه سوالاتي از قبيل «آيا مطالعات تئوري امكان‌پذيري فناوري را اثبات كرده است؟» و «آيا نيازمندي‌هاي سيستم براي استفاده از كاربر نهايي مشخص شده است؟» و «آيا مطالعات تئوري امكان‌پذيري فناوري را اثبات كرده است؟» مي‌تواند به ترتيب به سطوح مختلف تكنولوژي مربوط شود. همچنين سوالاتي به مانند «آيا شرايط عملياتي جهت بهره‌برداري از محصول مشخص شده است؟» نشان‌دهنده سطوح بالاتري از بلوغ فناوري جهت تجاري سازي است.

برآورده‌سازي نيازمندي‌هاي TRL با سطوح پايين قبل از برآورده‌سازي TRL‌هاي بالاتر نشان‌دهنده مديريت موثر در دستيابي به بلوغ فناوري و مديريت دانش موثر در يك سازمان است. به عنوان نمونه چنانچه پاسخ به سوالات مربوط به TRL با سطوح بالاتر از 6 كه سطوح عملياتي و بازاريابي فناوري را دربر‌ مي‌گيرند عمدتا مثبت باشد درحالي‌كه ملاحظات مربوط به TRL با سطوح پايين‌تر به صورت مثبت پاسخ داده نشده باشد، نشان‌دهنده عدم مديريت فناوري صحيح و شكاف ارتباطي بين سازمان مربوطه به‌عنوان يك صنعت بزرگ و سطوح دانشگاهي و تحقيقاتي است. به عبارتي ممكن است يك شركت صنعتي با توان توليد صنعتي كه سطوح بالاتري از آمادگي فناوري را شامل مي‌شود، مطالعات و پژوهش‌هاي پايه‌اي را به‌صورت داخل سازماني يا برون‌سازماني انجام نداده باشد و در نتيجه پاسخ به سوالات مرتبط به سطوح پايين‌تر آمادگي فناوري، در سازمان مذكور مثبت نخواهد بود. اين عدم پيوستگي در سطوح فناوري كه نشان‌دهنده عدم انجام فعاليت‌هاي تحقيق و توسعه‌اي توسط سازمان مذكور است در يك بازار رقابتي و در چرخه عمر تكنولوژي محصول كه TLC ناميده مي‌شود، به‌تدريج باعث افت رقابت‌پذيري و سودآوري سازمان در طول زمان خواهد شد.

در نهايت، سنجش مناسب TRL براي فناوري‌هاي به‌كار رفته در توسعه محصول و مديريت صحيح در ايجاد هماهنگي بين آنها مي‌تواند درك صحيحي از ريسك سرمايه‌گذاري، انتقال فناوري و محدوديت‌هاي مديريتي، عملكردي و زمانبندي را براي مديران ارشد و سرمايه‌گذاران در مراحل مختلف توسعه محصول به دنبال داشته باشد. به بياني ديگر بلوغ يك فناوري جديد قبل از قرارگيري پياده‌سازي آن در يك محصول و هماهنگي آن با فناوري‌هاي ديگر مورد استفاده در محصول، مي‌تواند نقشي كليدي در سودآوري نهايي محصول داشته باشد.

منبع: روزنامه دنياي اقتصاد – شماره 3821