شارا - شبكه اطلاع رساني روابط عمومي ايران : افشاي فيش هاي حقوقي، زمينه اي براي تضمين واقعي آزادي اطلاعات
سه شنبه، 8 تیر 1395 - 16:29 کد خبر:24444
در كشورهايي كه در آنها اراده اي جدي براي اجراي قانون آزادي اطلاعات وجود دارد اقدامات گسترده اي در اين راستا انجام شده است. به عنوان مثال در هر وزارتخانه اي، اداره اي خاص مسؤول اجراي اين قانون در مورد آن وزارتخانه مي باشد.

4 Ways to Go Beyond the Press Release in a Post Panda World image panda bear 1113tm pic 106 300x199شبكه اطلاع رساني روابط عمومي ايران (شارا)- آزادي اطلاعات (Freedom of Information) كه متضمن حق دسترسي مردم به اطلاعات حكومتي مي باشد همانند بسياري ديگر از كشورهاي دنيا در كشور ما نيز به رسميت شناخته شده است. تاكنون بيش از 95 كشور دنيا با تصويب قوانيني، چنين حقي را به رسميت شناخته اند. شناسايي اين حق، به عنوان زمينه اي براي تضمين حكومت داري خوب و دموكراسي دانسته شده است.

قوانيني كه متضمن حق دسترسي به اطلاعات حكومتي مي باشند نوعاً نهادهاي حكومتي را مكلف مي سازند تا رأساً و به طور قاعده مند اقدام به انتشار آن دسته از اطلاعات و اسنادي نمايند كه در اختيار آنها قرار دارد و دسترسي مردم به آنها در جهت منافع عمومي مي باشد. اين اطلاعات و اسناد مي تواند از جمله شامل اطلاعات مربوط به ساختار سازماني يك نهاد حكومتي، وظايف و نحوه ي كاركرد آن نهاد و گزارش ساليانه ي در مورد عملكردش باشد.

به علاوه چنين قوانيني به هر شهروندي اجازه مي دهند از هر يك از نهادهاي حكومتي درخواست نمايد تا اطلاعات و اسناد مورد نظرش را در اختيار وي قرار دهد. معمولاً جز در مواردي كه در اختيار نهادن اطلاعات مورد درخواست، مستلزم هزينه قابل توجهي براي آن نهاد حكومتي باشد شهروند درخواست كننده مكلف به پرداخت هزينه اي نمي باشد. در ايالات متحده آمريكا، به عنوان مثال، در سال گذشته ي ميلادي حدود 790 هزار درخواست براي اطلاعات، توسط نهادهاي فدرال حكومتي مورد پردازش قرار گرفته است. بخش عمده اي از اين درخواستها معمولاً از سوي رسانه هاي جمعي و سازمانهاي مردم نهاد ارائه مي شود.

لازم به توضيح است كه استثنائاتي نيز براي اين حق دسترسي وجود دارد كه از جمله ي آنها مواردي مي باشد كه انتشار اطلاعات و اسناد مربوطه ممكن است سبب آسيب به امنيت ملي و حريم خصوصي افراد گردد.

در كشورهايي كه در آنها اراده اي جدي براي اجراي قانون آزادي اطلاعات وجود دارد اقدامات گسترده اي در اين راستا انجام شده است. به عنوان مثال در هر وزارتخانه اي، اداره اي خاص مسؤول اجراي اين قانون در مورد آن وزارتخانه مي باشد. همچنين، در صفحه ي نخست سايت اينترنتي هر نهاد حكومتي، گزينه اي (تحت عنوان FOI، FOIA يا عنوان مرتبط ديگر) وجود دارد كه از طريق آن، هر شخصي قادر است اطلاعات راجع به نحوه ي دسترسي به اسناد و مداركي كه در اختيار آن نهاد وجود دارد را ملاحظه نمايد. مثلا شهروندان با مطالعه ي صفحه ي مربوطه در مي يابند كه درخواست خويش جهت دسترسي به اطلاعات مورد نظر خويش را به چه صورتي تنظيم نمايند و درخواست مربوطه بايد در كجا مطرح شود.

بر اساس قوانين آزادي اطلاعات، معمولاً سازوكارهايي براي جلوگيري از فساد مالي يا افشاي فساد مالي در نهادهاي دولتي ايجاد مي گردد. به عنوان نمونه، در بعضي از كشورها بر اساس قانون آزادي اطلاعات، هر نهاد حكومتي مكلف است اعلان نمايد چه تعداد از كارمندان آن نهاد بالاتر از ميزان خاصي حقوق دريافت مي نمايند. در برخي كشورها، اسامي آن دسته از كارمندان دولتي كه بالاتر از ميزان مشخصي حقوق دريافت مي كنند با ذكر سمت شان و جزئيات مربوط به حقوق دريافتي آنها منتشر مي شود.


بديهي است در انتشار جزئيات مربوط به حقوق كارمندان دولت بايد تعادلي معقول بين حمايت از منفعت عمومي و حفظ حريم خصوصي افراد برقرار گردد. موارد زير از جمله معيارهايي دانسته شده اند كه در توجيه انتشار جزئيات مربوط به حقوق دريافتي يك كارمند خاص مؤثر مي باشند:
- در حال حاضر بحثي عمومي در جامعه در خصوص ميزان حقوقش وجود داشته باشد و اتهام معتبري در اين مورد متوجه اش باشد.
- روالي طبيعي در تعيين ميزان حقوقش طي نشده است.
- به ميزان قابل توجهي بيش از حقوق معمول براي سمت مشابه دريافت نموده است.
- تا حد قابل توجهي در تصميم گيري در مورد ميزان حقوق خويش امكان اثرگذاري داشته است.
تجربه ي ساير كشورها نشان مي دهد كه اگر قانون آزادي اطلاعات به طور مناسبي اجرا شود زمينه ي بسياري از فسادها از جمله فسادهاي مالي در نهادهاي حكومتي از بين مي رود. در كشور ما در سال 1388 و در اقدامي مثبت، قانون انتشار و دسترسي آزاد به اطلاعات عليرغم برخي از ضعفهايش به تصويب رسيد و آئين نامه ي اجرايي اين قانون بعد پنج سال از تصويب قانون، در سال 1393 به تصويب هيأت دولت رسيد. اما متأسفانه هنوز گامي جدي در راستاي اجراي واقعي قانون مزبور صورت نگرفته است.

اميد است بعد از افشاي فيش هاي حقوقي نامتعارف، دولت محترم همانگونه كه در اقدامي شايسته زمينه ي تصويب آئين نامه ي اجرايي قانون مذكور را فراهم كرد، قدمهايي جدي در جهت اجرايي نمودن قانون انتشار و دسترسي آزاد به اطلاعات بردارد. به طور مثال، دولت مي تواند بر اساس ماده ي 10 اين قانون، دستگاههاي زير نظر خود را مكلف نمايد"در راستاي نفع عمومي" اقدام به انتشار اطلاعات مربوط به ميزان حقوق كارمندان عاليرتبه دولتي با در نظر گرفتن مصالح عمومي نمايد. البته اين تكليف مي تواند نهادهايي كه زير نظر قوه ي مجريه نيستند را نيز شامل شود.

دولت بايد اقدامات لازم را جهت تسهيل نمودن برخورداري مردم و رسانه ها از حق دسترسي به اطلاعات حكومتي به عمل آورد. رسانه ها نيز نه تنها خود بايد از اين حق استفاده كنند و انتشار اطلاعات و اسناد مورد نظرشان را از نهادهاي حكومتي مطالبه نمايند، بايد شهروندان را از اين حق قانوني شان آگاه نمايند. اجراي حق دسترسي به اطلاعات حكومتي و نيز شفافيتي كه در نتيجه ي اعمال اين حق در نهادهاي حكومتي ايجاد مي شود در نهايت به نفع مردم و حكومت خواهد بود.

دكتر امين پاشاي اميري
عضو هيأت علمي دانشكده حقوق دانشگاه آزاد واحد مركزي تهران
وكيل پايه يك دادگستري
نويسنده كتاب "آزادي اطلاعات و امنيت ملي" (Freedom of Information and National Security)