شبكه اطلاع رساني روابط عمومي ايران (شارا)، آينده پژوهي و پيش‏بيني آينده‏ هاي محتمل مورد توجه روزافزون نهادها، سازمان‏ها و شركت‌هاي بزرگ قرار گرفته است و در ميان افراد و سازمان‏ ها - در بخش ‏هاي خصوصي، عمومي، غيردولتي و غيرانتفاعي- شاهد نياز آشكاري به استفاده از تفكر مبتني بر سناريو هستيم. تفكر مبتني بر سناريو به افراد و گروه‏ ها راهي براي مواجهه با تهديدها و فرصت‏هاي آينده و تأثيرات بالقوه آنها بر سازمان يا جامعه ارائه مي‏كند. به‏عنوان تصميم‏گيرنده‏اي در اين‌گونه وضعيت‏ها، ممكن است نتوانيد به‏ طور كامل پيچيدگي‏ ها و ابهاماتي را كه آينده با خود دارد درك كنيد. در واقع، ممكن است حتي درباره آينده نينديشيد و صرفا به اقدامات كنوني ادامه دهيد.

تاريخ كسب ‏و كار نشان مي ‏دهد، درحالي‌كه شركت‌هاي فراواني وجود دارند كه در طول دوره‏اي طولاني پس از اتخاذ رويكرد كسب ‏و كار_مطابق_معمول به موفقيت دست يافته‏اند، اين موفقيت از سوي نوآوري‏هاي جديدتر و تازه‏واردان به بازار در بلندمدت به چالش كشيده شده است.چرا اين‌گونه است كه شركت‌هايي در كلاس جهاني، تحت هدايت مديراني در كلاس جهاني، در دنيايي متغير به بقاي خود ادامه نمي‏دهند؟ چرا ديگر شركت‌ها به بقاي خود ادامه مي‏دهند، اما فقط پس از مواجهه با تهديد بي‏سابقه به برتري و شكست‌ناپذيري ظاهريشان؟بسياري از سازمان‏ها، دستورالعمل‏هاي مديريتي را به شيوه‏اي كه ذكر شد دنبال مي‏كنند و اجازه مي‏دهند اين دستورالعمل‏ها تبديل به امور تكراري (روتين‏) و راهنماي همه تفكرات و اقدامات شوند. همان‌گونه كه نويسندگان مديريت استراتژيك استدلال كرده ‏اند، براي بقا، تصميم‏گيري استراتژيك يك سازمان بايد همسويي سازمان را با جهان بيروني حفظ كند يا بهبود بخشد.

به‏عبارت‏ديگر، دستورالعمل‏ها را نبايد به‏صورت روتين دنبال كرد؛ بالعكس، در صورت تناسب و ضرورت بايد همگي با هم تغيير كنند. بااين‏حال، سكون استراتژيك- كه به‏عنوان درجه تعهد به استراتژي كنوني تعريف مي‏شود- با تثبيت فزاينده شيوه‏هاي كنوني عمليات در سازمان، در طول زمان رشد مي‏كند. تعهد به وضعيت جاري به شيوه‏اي نرم و بدون وقفه همراه با تعديل‏هاي تدريجي يا بهبودهايي در استراتژي كنوني در طول زمان، افزايش خواهد يافت. با اين وصف، همان‌گونه كه تاكيد شد، تعهد بيشتر به كسب‏وكار-مطابق-معمول احتمالا در برخي مراحل منجر به عدم انطباق‏هايي با تغييرات در محيط كسب‏وكار خواهد شد. سازمان‏ها، فناوري‏ها و عمليات ما پيچيده‏تر از گذشته شده‏اند و در مقياس بسيار بزرگ‌تري نيز روي مي‏دهند و تأثيرات آنها بسي بزرگ‌تر است. آنچه اكنون انجام مي‏دهيم بر همه جهان و در آينده تاثيرگذار است. مشكلاتي كه با آنها‏ مواجه مي‏شويم و براي خود و ديگران ايجاد مي‏كنيم مستلزم اشكال جديدي از تفكر و تحليل جمعي هستند كه پيچيدگي و فرا رشته‏اي بودن آنها را درنظر مي‏گيرند. بايد در نظر بگيريم چگونه با مسائل كسب‏وكار از منظر دامنه وسيع‏تري از ذينفعان برخورد كنيم نه صرفا از نگاه كاركنان و سهامداران شركت.

تفكر مبتني بر سناريو براي ارتقاي تبادل موثر نظرات و باورها درون يك تيم مديريت حاوي مولفه‏هاي كليدي است. ساختن آينده‏هاي متعدد زمان اختصاص داده‏شده به نظرات متفاوت درباره ماهيت آينده را باز نگه مي‏دارد و مجمعي براي بحث، موردترديد قرار دادن و تركيب ديدگاه‏هاي مكمل، مخالف و متضاد فراهم مي‏سازد. افراد گرفتارشده در قسمت‏هاي خاص سازمان نيز فرآيندي براي دستيابي به تركيب ديدگاه‏ها خواهند داشت كه احتمال دارد دسته‏هاي پيش از آن مخالف را با يكديگر متحد سازد. فرآيند سناريو از طريق محاورات استراتژيك ضمني درون خود، فضاي ايجادشده براي تمايز ديدگاه‏ها را با چشم‏اندازهاي متفاوت يكپارچه‏شده تركيب مي‏كند تا به يك سنتز برسد. اين شيوه، به تصميم‏گيران در دور كردن سازمان از گروه‏انديشي از يك‏سو و چندپارگي از سوي ديگر كمك مي‏كند.

كاربرد تفكر مبتني بر سناريو، از طريق روش سناريوي منطق شهودي كه ما ارائه مي‏كنيم، وسيله‏اي است براي غلبه بر سكون استراتژيك، چون به‏طور ضمني مي‏پذيرد بهترين حدسيات مديران درباره مسير رويدادهاي آينده و درباره مناسب بودن انتخاب استراتژيك ممكن است اشتباه باشند. اصولا، مداخلات سناريويي درون سازمان‏ها چارچوب‏هاي متعددي از وضعيت‏هاي آتي دنياي بيروني مي‏سازند كه تنها برخي از آنها ممكن است به‏خوبي همسو با استراتژي كنوني باشند. تفكر مبتني بر سناريو مي‏تواند «هوشياري» را تسهيل كند. به اين گونه كه درباره آينده‏هاي بديل به‏خوبي انديشيده مي‏شود و متعاقبا مي‏توان گزينه‏هاي استراتژيك را بر اساس اين آينده‏ها ارزيابي كرد. فرآيند تفكر مبتني بر سناريو ارزيابي و يكپارچه‏سازي اطلاعات را تقويت و برنامه‏ريزي اقتضايي براي وقوع آينده‏هاي مطلوب و نامطلوب را ترغيب مي‏كند.

سناريوهاي چندگانه سياه‏قلم‏هايي از دامنه‏اي از آينده‏هاي باورپذير هستند. احتمال وقوع هر سناريوي منفرد بي‏نهايت كم است، اما دسته‏اي از سناريوهاي منفرد را مي‏توان به‏گونه‏اي ساختاربندي كرد كه عدم قطعيت‏هايي را كه ذاتي آينده تلقي مي‏شوند درون چارچوبي قرار دهد. مانند لبه‏هايي كه روي مرز احاطه‏كننده يك فضاي چندبعدي قرار دارند. سناريوهاي چندگانه چارچوب‏هاي جايگزيني براي ماهيت آينده فراهم مي‏سازند. همچنين، از آنجا كه هر يك از سناريوها- و فضايي كه درون چارچوب خود احاطه مي‏كنند- باورپذير هستند، رويدادها و تاثيراتي كه مطرح مي‏كنند بايد براي مقاصد برنامه‏ريزي استراتژيك، ممكن تلقي شوند.

مقايسه تفكر مبتني بر سناريو با رويكردهاي برنامه‏ريزي و تصميم‏گيري كه مستلزم پيش‏بيني‏هاي مبتني بر قضاوت و ارزيابي‏ قابليت اعتماد درباره آينده هستند ارزش دارد. فرآيند داوري نقادانه‏اي كه اين‌گونه پيش‏بيني‏هاي عددي را توليد مي‏كند اغلب به زبان رانده يا ثبت نمي‏شود، به همين جهت ممكن است براي مخاطب اين‌گونه به نظر برسد كه تصميم‏گيري درون يك «جعبه سياه» قرار گرفته است. همچنين، آنچه جزء لاينفك اين روش‏هاي بديل است، اين فرض است كه تلاش براي پيشگويي آينده هم سودمند و هم ممكن است، درحالي‌كه تفكر مبتني بر سناريو فرض مي‏كند بهترين كاري كه مي‏توان انجام داد شناسايي عدم قطعيت‏هاي حياتي آينده و برنامه‏ريزي براي دامنه‏اي از آينده‏ها است كه به‏طور باورپذيري به وقوع بپيوندند. در حقيقت، سناريوها استدلال پشتيبان قضاوت‏ها درباره آينده را برجسته مي‏كنند و توجه را به‏صورت آشكار معطوف منابع عدم قطعيت مي‏سازند بدون آنكه تلاش كنند تا يك عدم قطعيت را به يك احتمال تبديل كنند.

يك كانون تمركز آن است كه چگونه ممكن است آينده از نقطه كنوني در زمان به سال افق سناريو- مثلا 15 تا 20 سال بعد- متحول شود. تفكر مبتني بر سناريو روابط ميان موارد زير را تحليل مي‏كند:
• عدم قطعيت ‏هاي حياتي (چون خود را حل مي‏ كنند)
• روندهاي از پيش تعيين‏شده مهم (نظير عوامل جمعيت‏ شناختي)
• رفتار بازيگراني كه منافعي در آينده خاص دارند (كساني كه مايل هستند براي محافظت و تقويت منافع خود اقدام كنند).

منبع: روزنامه دنياي اقتصاد – شماره 3652