شبكه اطلاع رساني روابط عمومي ايران (شارا)- استان آذربايجان شرقي (به پارسي باستان: آذربادگان) يكي از استان‌هاي ايران است كه در زمان حكومت پهلوي آذربايجان خاوري ناميده مي شد. اين استان بزرگ‌ترين و پرجمعيت‌ترين استان ناحيهٔ شمال غربي ايران (آذربايجان) محسوب مي‌شود.
استان آذربايجان شرقي از سمت شمال به جمهوري‌هاي آذربايجان و ارمنستان، از سمت غرب و جنوب غرب به استان آذربايجان غربي، از سمت شرق به استان اردبيل و از سمت جنوب شرق به استان زنجان محدود شده‌است.
اين استان داراي آب و هواي سرد كوهستاني بوده و كلّ محدودهٔ استان را كوه‌ها و ارتفاعات تشكيل داده‌اند. مساحت استان آذربايجان شرقي ۴۵٬۴۹۱ كيلومتر مربع است كه از اين جهت، يازدهمين استان بزرگ ايران محسوب مي‌شود.
اين استان محل اتصال دو رشته كوه مهم و اصلي كوه‌هاي ايران، يعني البرز و زاگرس است و بلندترين نقطهٔ آن، قلهٔ كوه سهند است. مركز استان آذربايجان شرقي، كلان‌شهر تبريز است. از شهرهاي مهم و اقماري اين استان مي‌توان به مرند، مراغه، ميانه اشاره كرد. آذربايجان شرقي رتبهٔ اول صادرات غيرنفتي در كشور را داراست. همچنين اين استان امن‌ترين و كم‌جرم‌ترين استان ايران به شمار مي‌رود.
پيش از اسلام
استان آذربايجان شرقي در گذشته بخشي از سرزمين تاريخي ماد بوده كه به «ماد كوچك» شهرت يافته بود. در زمان حكمراني اسكندر مقدوني بر ايران در ۳۳۱ سال پيش از ميلاد، شهربان منطقهٔ ماد كوچك كه سرداري بهنام «آتورپات» يا «آتروپاتن» بوده، عليه اسكندر قيام كرده و با انعقاد پيماني دست يونانيان را از آذربايجان كوتاه ساخت. اسكندر مقدوني نيز آتروپات را به شرط پيروي از امپراتوري او، در اين منطقه باقي نگه داشت.
جانشينان اسكندر پس از مرگ وي به جنگ و نزاع با يك‌ديگر پرداختند و در همين دوران بود كه آتروپات حاكم منطقهٔ ماد كوچك شد. نام اين منطقه نيز به‌جهت تقدير از زحمات وي در مقابل بيگانگان به «آتروپاتگان» معروف شد. بعدها نيز به نام‌هاي مختلفي نظير «آذربادگان» و «آذرآبادگان» مشهور گشت.
آذرپاتكان در دورهٔ ساسانيان ساتراپ‌نشين و يكي از مهم‌ترين ايالت‌هاي ايران بوده كه به‌جهت قرارگرفتن آتشكدههاي بزرگ و مشهور نظير آتشكدهٔ آذرگشسنب در آن به آذربايجان شهرت يافت.
پس از اسلام
با حمله مغولان و با ورود هلاكوخان، آذربايجان مركز شاهنشاهي مغولان از خراسان تا شام شده بود. پس از مغولان، خاندان تركان قره قيونلوها و آق قيونلوها بر اين منطقه تسلط يافتند. در زمان صفويه، شاه اسماعيل اول شهر تبريز را پايتخت ايران اعلام كرد. در دوره قاجار و در زمان سلطنت فتحعلي شاه قاجار بخشي از آذربايجان طي عهدنامه‌هايي به روسيه واگذار شد. بعد از فتحعلي شاه، شهر تبريز وليعهد نشين شد و به اين ترتيب احمد شاه، ناصرالدين شاه، مظفرالدين شاه ومحمدعلي شاه دوران ولايت عهدي خود را در اين شهر گذراندند. رضاخان در سال ۱۳۰۰ شمسي سيطره حكومت مركزي ايران را بر اين منطقه برقرار كرد. با شروع جنگ جهاني دوم در سال ۱۳۲۰ شمسي، نيروهاي شوروي وارد آذربايجان شدند. اين نيروها در ارديبهشت ماه ۱۳۲۵ شمسي به دنبال طرح مسئله آذربايجان در سازمان ملل متحد، آذربايجان را تخليه كردند.
جغرافيا
آب و هوا
استان آذربايجان شرقي به دليل وسعت زياد داراي آب و هواي متنوع مي‌باشد به طوري كه بيشترين دماي ثبت شده در شهرهاي ميانه و جلفا مي‌باشد كه مردم اين شهرها دماي ۴۵ + درجه بالاي صفر را تجربه كرده‌اند و همچنين كمترين دماي ثبت شده در استان و در كليه شهرهاي ايران مربوط به بستان آباد با دماي ۴۶ - درجه زير صفر مي‌باشد. ميانگين بارندگي ساليانه ۲۵۰ الي ۳۰۰ ميلي‌متر مي‌باشد.
جغرافياي سياسي
استان آذربايجان شرقي با ۴۵٬۴۸۱ كيلومتر مربع مساحت، حدود ۲٫۸ درصد از وسعت كل ايران را به خود اختصاص داده‌است. اين استان در شمال غرب كشور و بين مدارهاي ۳۶ درجه و ۴۵ دقيقه تا ۳۹ درجه و ۲۶ دقيقهٔ عرض شمالي و نصف‌النهارهاي ۴۵ درجه و ۵ دقيقه تا ۴۸ درجه و ۲۲ دقيقهٔ طول شرقي جاي گرفته‌است.
استان آذربايجان شرقي ۲۰۰ كيلومتر با جمهوري آذربايجان و ۳۵ كيلومتر با ارمنستان از سمت شمال مرز مشترك دارد. اين استان همچنين ۴۲۰ كيلومتر با استان آذربايجان غربي از سمت غرب و جنوب غرب، ۴۰۰ كيلومتر با استان اردبيل از سمت شرق و ۱۴۵ كيلومتر با استان زنجان از سمت جنوب هم‌مرز است.
شهرستان‌هاي استان آذربايجان شرقي
آذرشهر
اهر
اسكو
بستان آباد
بناب
تبريز
جلفا
چاراويماق
خداآفري
سراب
شبستر
عجب شير
كليبر
مراغه
مرند
ملكان
ميانه
ورزقان
هريس
هشترود
هوراند
جغرافياي طبيعي
ستان آذربايجان شرقي از هفت واحد كوهستاني تشكيل يافته‌است. رشته‌كوه قره‌داغ (ارسباران) شمالي‌ترين اين واحدها بوده كه از ديوان‌داغ آغاز شده و به درهٔ رود دره‌رود منتهي مي‌گردد. رشته‌كوه قوشه‌داغ كه از جنوب قره‌داغ شروع شده و به سبلان ختم مي‌شود. تودهٔ آتش‌فشاني سبلان كه ۴۸۱۱ متر ارتفاع داشته و مرز مشترك ميان استان‌هاي آذربايجان شرقي و اردبيل محسوب مي‌شود. رشته‌كوه‌هاي ميشو و مورو كه از غرب استان (مرند) آغاز شده و به ارتفاعات عون بن علي و شبلي منتهي مي‌شوند كه مرتفع‌ترين قله آن قله علي علمدار با ارتفاع حدود ۳۲۰۰ متر در مرند مي‌باشد. رشته‌كوه بزقوش كه با ۳۳۰۳ متر ارتفاع، مرز بين شهرستان‌هاي ميانه و سراب به شمار مي‌رود. تودهٔ آتش‌فشاني سهند در جنوب تبريز كه ۳۷۰۷ متر ارتفاع دارد. رشته‌كوه اربط (تخت سليمان) كه از دامنه‌هاي جنوبي سهند شروع شده و به سمت جنوب امتداد مي‌يابد.
مردم
زبان
زبان امروزي ساكنان استان آذربايجان شرقي، تركي آذربايجاني مي‌باشد. زبان تركي آذربايجاني از شاخهٔ اغوز زبان‌هاي ترك‌تبار از گروه زبان‌هاي آلتايي است. خاستگاه زبان‌هاي تركي، استپ‌هاي جنوب سيبري بوده‌است و گويندگان اصلي آن را ترك تباران تشكيل مي‌دهند. تاتي نيز در برخي از روستاهاي اين استان سخن گفته مي‌شود.
جمعيت
بر پايهٔ سرشماري عمومي نفوس و مسكن سال ۱۳۹۰ خورشيدي، جمعيت استان آذربايجان شرقي در اين سال بالغ بر ۳٬۷۲۴٬۶۲۰ نفر بوده كه نزديك ۵ درصد از جمعيت كل ايران را به خود اختصاص داده‌است. برهمين اساس، ۱٬۸۸۲٬۰۳۱ نفر مرد و ۱٬۸۴۲٬۵۸۹ نفر زن در قالب ۱٬۰۸۶٬۰۸۳ خانوار ساكن اين استان بوده‌اند. جمعيت استان در مقايسه با سال ۱۳۸۵ نزديك به ۵/۵ درصد افزايش يافته‌است.
در سرشماري سال ۱۳۹۰ خورشيدي، تبريز با جمعيتي بالغ بر ۱٬۶۹۵٬۰۹۴ نفر، پرجمعيت‌ترين و چاراويماق با جمعيتي بالغ بر ۳۲٬۷۴۵ نفر، كم‌جمعيت‌ترين شهر استان آذربايجان شرقي بوده‌است. از جمله شهرهاي پرجمعيت استان علاوه بر مركز استان مي‌توان به شهرهاي مرند، مراغه و ميانه اشاره كرد. تعداد آبادي‌هاي استان در سال ۹۰ دو هزار و ۷۳۱ آبادي و ۲۰ آبادي استان خالي از سكنه هستند.
صنعت
استان آذربايجان شرقي به‌جهت تمركز صنايع بزرگ توليدي در شهر تبريز، از قطب‌هاي مهم صنعتي در سطح ايران به شمار مي‌رود. از ديگر شهرهاي صنعتي استان مي‌توان به شهرهاي مرند، مراغه، ميانه و جلفا اشاره كرد.
در استان آذربايجان شرقي ۴۳۴۱ كارگاه توليدي فعاليت مي‌كنند كه اين تعداد شامل ۸۳۲ كارگاه صنعتي بوده كه اين استان از اين لحاظ، ۵٫۹۹ درصد از كل كارگاه‌هاي صنعتي ايران را به خود اختصاص داده‌است. در سال ۱۳۷۶ خورشيدي، ارزش مواد توليدي كارگاه‌هاي مذكور ۳۳۶۱٫۸ ميليارد ريال و ارزش سرمايه‌گذاري‌هاي انجام‌شده در آن‌ها ۲۴۵۱٫۳ ميليارد ريال بوده‌است.
گردشگري
فهرست جاذبه‌هاي طبيعي استان آذربايجان شرقي:
تالاب قوري‌گل بستان‌آباد
آبگرم درماني بستان‌آباد
دره شاهيوردي بستان آباد در دامنه كوه جام سهند
آبشار آسياب‌خرابه جلفا
آبشار سركندديزج شبستر
آبشار عيش‌آباد مرند
آبگرم قلعه‌كندي كليبر
آبگرم متعلق كليبر
آبگرم ممان ميانه
پناهگاه حيات‌وحش كيامكي
تالاب قره‌قشون
تالاب زرنق
جزيره آرزو
جزيره اسپير
جزيره اسلامي
جزيره اشك
جزيره كبودان
تالاب آلمالو گلي بستان آباد
جنگل‌هاي ارسباران
كوه حيدربابا در بستان آباد
چشمه آبرس سراب
چشمه آبگرم سراب
پيست اسكي سهند تبريز
پيست اسكي پيام تبريز
چشمه الله‌حق سراب
چشمه تاپ‌تاپان آذرشهر
چشمه سيدلر ميانه
چشمه صوفيان شبستر
چشمه كندوان اسكو
چشمه گشايش مراغه
چشمه شورسوي چايباغي مراغه
دره پيغام كليبر
دره سعيدآباد بستان‌آباد
دره گشايش مراغه
دره ليقوان تبريز
غار اسكندر بستان‌آباد
غار آق‌بلاغ بستان‌آباد
غار دوگيجان مرند
غار كبوتر مراغه
پل پنج چشم بناب
مراتع سرسبز روستاي صور بناب
جاذبه‌هاي تاريخي
روستاي مجارشين
مقبرةالشعرا؛ تبريز.
موزهٔ آذربايجان؛ تبريز.
رصدخانه؛ مراغه.
پل‌دختر؛ ميانه.
آرامگاه شيخ شهاب‌الدين اهري؛ اهر.
روستاي كندوان؛ اسكو.
قلعهٔ بابك؛ كليبر.
كليساي سن استپانوس؛ جلفا.
فهرست جاذبه‌هاي تاريخي استان آذربايجان شرقي:
تپه باستاني دوزده باغير شهر زرنق با قدمت ۶۵۰۰ ساله
[آرامگاه شيخ شهاب‌الدين اهري]
[آرامگاه شيخ محمود شبستري]
روستاي تاريخي مجارشين
رصدخانه مراغه
ارگ تبريز
مقبرةالشعراي تبريز
بازار اهر
تپه طاحونه (ديرمان تپه‌سي) در بستان آباد
بازار تبريز
بازار بزرگ ميانه
مسجد جامع سراب
كتيبه رازليق سراب
كوه بزقوش سراب
موزه مردم شناسي عشاير سراب
كاروانسراهاي تيكمه داش بستان آباد
پل آجي چاي تبريز
پل خداآفرين كليبر
قلعه و روستاي مردانقم
پل دختر ميانه
پل ميانه
تپهٔ اژدهاداشي اهر
تپهٔ امام‌چاي سراب
تپهٔ عجب‌شير
تپهٔ قره‌تپهٔ تبريز
تپهٔ قره‌تپهٔ شبستر
تپهٔ قلعه‌جوق سراب
تپهٔ كول‌تپهٔ مرند
تپهٔ مصلي آذرشهر
حمام كردشت جلفا
گورستان‌هاي آبادي‌هاي ديزناب و امين‌آباد در بستان آباد
خانهٔ كوزه كناني (مشروطه) تبريز
خانه‌هاي قدكي، بهنام، گنجه‌اي زاده (دانشكده معماري) تبريز
خانهٔ امير نظام (موزه قاجار) تبريز
خانهٔ كمپاني تبريز
خانهٔ مجتهدي تبريز
خانهٔ ثقه الاسلام تبريز
خانهٔ علوي (موزه زنده سفال) تبريز
روستاي اشتبين جلفا
روستاي كندوان اسكو
سنگ‌نبشهٔ رازليق سراب
سنگ‌نبشهٔ سغندل ورزقان
سنگ‌نبشهٔ نشتبان سراب
كاروانسراي گويجه بل جاده اهر - تبريز
كاروانسراهاي شبلي در بستان آباد
عمارت ايل‌گلي تبريز
عمارت ربع رشيدي تبريز
برج خلعت پوشان تبريز
برج آتش‌نشاني تبريز
غار قدمگاه آذرشهر
قلعهٔ آق‌گنبد جزيره اسلامي
قلعهٔ آوارسين كليبر
قلعهٔ آيي قلعه‌سي سراب
قلعهٔ بابك كليبر
قلعهٔ پشتاب اهر
قلعهٔ جوشين ورزقان
قلعهٔ سن‌سارود مرند
قلعه ضحاك شهرستان هشترود
قلعهٔ قهقههٔ اهر
قلعه شيور داغ
قلعهٔ قيز قالاسي ميانه
قلعهٔ نجفقلي خان ميانه
قلعهٔ قيزلار قالاسي مراغه
قلعهٔ كردشت جلفا
قلعهٔ نوردوز اهر
كاخ شهرداري تبريز
كليساي سركيس مقدس تبريز
كليساي سن استپانوس جلفا
كليساي شوغات تبريز
كليساي مريم مقدس تبريز
كليساي موجومبار مرند
گنبد سرخ مراغه
گنبد غفاريهٔ مراغه
گنبد كبود مراغه
گنبد گوي‌برج مراغه
گنبد مدور مراغه
گورستان پينه‌شلوار تبريز
مسجد روستاي جانبهان در بستان آباد
مسجد سنگي ترك در ميانه
مسجد جامع اهر
مسجد جامع تبريز
مسجد جامع زرنق
مسجد جامع تسوج شبس
مسجد جامع ميانه
مسجد جامع مراغه
مسجد جامع مرند
مسجد عينالي تبريز
مسجد كبود تبريز
مسجد ميل لي تبريز
مسجد شهداء تبريز
مسجد استاد شاگرد تبريز
مسجد ميدان بناب
منطقهٔ قوبول دره‌سي اهر
موزهٔ آذربايجان تبريز
موزهٔ ارامنهٔ تبريز
موزهٔ حيات‌وحش تبريز
موزهٔ سنجش تبريز
موزهٔ عصرآهن تبريز
موزهٔ قرآن و كتابت تبريز
موزهٔ محرم (خانهٔ صحتي) تبريز
موزهٔ باستان شناسي ميانه
موزهٔ مراغه
موزه مردم شناسي بناب
مسجد جامع مهرآباد بناب
مسجد اسماعيل بيگ بناب
روستاي تاريخي صور بناب
حمام نوبر تبريز
حمام تاريخي مهرآباد بناب
پل پنج چشمه بناب
قلعهٔ دختر بناب
حمام تاريخي حاج فتح الله (حاجي بدلي) بناب (اولين حمام بناب به سبك جديد كه متعلق به حاج فتح الله از خاندان حاجي بدلي بوده است)
راسته بازار بناب
منبع: ويكيپديا