تحريريه روزنامه خراسان چندي پيش ميزبان يكي از استادان مبرز و نام‌آشناي عرصه روزنامه‌نگاري يعني دكتر "يونس شكرخواه" بود؛ استادي كه نه تنها بهره‌اي وافي از مباحث تئوريك دارد، بلكه در عرصه عمل نيز تجارب گران‌سنگي را پشت سر نهاده است. وي در نشستي صميمانه با تحريريه خراسان از تحولات جديد در حوزه روزنامه‌نگاري و همچنين افق‌هاي نوين در اين عرصه سخن گفت.
به گزارش ايسنا گزيده‌اي از اين سخنان در پي مي‌آيد:
از ماشين‌هاي سربي تا ورود ديجيتاليزم
هنگامي كه من وارد حرفه روزنامه‌نگاري شدم براي چاپ از ماشين‌هاي سربي استفاده مي‌كرديم كه كاري سخت و دشوار بود و از همين رو آن فضاي سربي نسل ما را نسلي منضبط بار آورد. پس از مدتي با ورود كامپيوتر و فكس به تحريريه‌ها و بعدها استفاده از دوربين‌هاي ديجيتال يا به ديگر سخن ورود ديجيتاليزم به تحريريه‌ها، فضاي روزنامه‌نگاري كاملاً دگرگون شد. حال سوال اين جاست كه با توجه به اين تغييرات پرشتاب، روزنامه‌اي مانند روزنامه خراسان كه اكنون از «فرمتي» كاملاً قابل قبول برخوردار است، در ۱۰ سال آينده در چه وضعيت و شرايطي خواهد بود؟
ژانرهاي رسانه‌اي
براي پاسخ گفتن به اين سوال بايد از ژانرهاي رسانه‌اي موجود سخن گفت كه در واقع رسانه‌هاي چاپي (Printing Media)، رسانه‌هاي الكترونيك ( Electronic Media) مانند راديو و تلويزيون و رسانه‌هاي مرتبط با وب (Web Media) هستند. مي‌توان گفت كه رابطه رسانه‌هاي چاپي از جمله روزنامه‌ها با رسانه‌هاي مرتبط با وب يا رسانه‌هاي آنلاين همچون رابطه شبكه‌هاي ملي تلويزيوني با شبكه‌هاي تلويزيوني ماهواره‌اي است. با ورود شبكه‌هاي ماهواره‌اي همانند CNN، پخش زنده تلويزيون‌هاي ملي در معرض آسيب جدي قرار گرفت تا آن جا كه تلويزيون‌هاي ملي ناچار شدند دفترهاي بين‌المللي خود را به دليل مقرون به صرفه نبودن تعطيل كنند. همچنين با سرعت انتشار اخبار از شبكه هاي ماهواره‌اي، تلويزيون‌هاي ملي به وادي ارائه تحليل به جاي انتشار اخبار به روال گذشته سوق داده شدند. اكنون نيز بر خلاف فضاي وب، رسانه‌هاي چاپي در بند زمان و مكان هستند و عملاً با آغاز روند چاپ و توزيع روزنامه‌ها، امكان انتشار اخبار تازه از اين طريق تا ساعاتي پياپي منتفي و متوقف مي‌شود، اين در حاليست كه در فضاي وب اين محدوديت زماني براي انتشار اخبار وجود ندارد. همين عامل سبب شده است كه رسانه‌هاي چاپي و به صورت خاص روزنامه‌ها مجبور به عقب‌نشيني از عرصه خبر شوند. با اين حال تلاش‌هايي هم براي بازگرداندن قلمروهاي پيشين آغاز شده است كه افق‌هاي نويني در عرصه روزنامه‌نگاري به شمار مي‌روند و من به سه دسته از آنها اشاره مي‌كنم.
خبرهاي تعقيبي(Follow up news )
بايد خود را عادت دهيم كه اگر امروز خبري را از رويدادي تهيه كرده‌ايم، فردا نيز آن رويداد را تعقيب و پي‌گيري كنيم، زيرا آن چه در حقيقت پايان يافته خبر و نه اصل رويداد است. به عنوان مثال اگر امروز خبري را از تصادفي تهيه كرده‌ايد، بايد بدانيد كه رويدادهاي مرتبط با اين تصادف (مسائل درماني، دعاوي حقوقي يا كيفري و...) در روزهاي آينده هم ادامه مي يابد و بايد آنها را پي‌گيري كنيد. تاكيد مي‌كنم كه اين تعقيب و پي‌گيري بايد در هر صورت به عنوان يك عادت نهادينه شود، هر چند خبرهاي تعقيبي مجال انتشار نيابند.
مسئله محوري(Problem orien ted)
اعضاي تحريريه‌ها بايد در يك ماموريت مشترك مسائلي را بيابند و براي حل آنها راهكارهايي ارائه دهند؛ زيرا بر اساس تعاريف جديد، روزنامه‌ها نه نقطه مقابل دولتها، بلكه شريك آنها در حل مسائلند. مسئله محوري در واقع حساسيت و وفاداري روزنامه نسبت به برخي مسائل و ارائه راه حل براي آنهاست. به عنوان نمونه، موضوع بافتهاي فرسوده در مشهد مي‌تواند در زمره مسائل باشد. مسئله محوري همچنين مي‌تواند به تناسب زمان محقق و مثلاً در فصل تابستان مسائلي مانند استخرها يا كلاسهاي آموزشي در مشهد پي‌گيري شود. براي تحقق مسئله محوري روزنامه نبايد منتظر اظهار نظري از سوي مسئولان ذيربط درباره موضوعي باشد، بلكه بايد خود مسائلي را بيابد و با تامل در چگونگي و چرايي آن مسائل، راه‌حل هايي عرضه كند.
استفاده از نرم‌افزارها و ابزارهاي جديد
اكنون نرم‌افزارهاي متعددي عرضه شده است كه روند خبرهاي تعقيبي و مسئله محوري را براي روزنامه‌نگاران تسهيل مي‌كند. برخي از اين نرم‌افزارها (كه به رسانه‌هاي چاپي اختصاص دارند) قادرند با گرفتن داده‌ها، گرافيك‌هاي خبري،اينفوگرافي و... طراحي كنند؛ امكاني كه اين‌گونه نرم‌افزارها فراهم مي‌آورند، به صورتي است كه خواننده مي تواند به جاي مثلاً خواندن سه صفحه روزنامه درباره تحولات ليبي، تنها با نگاه كردن به طرحي از اين تحولات مطلع شود. گونه ديگري از اين نرم‌افزارها داده‌هاي پيشيني را به خبر كنوني مي‌افزايند و از اين رهگذر خبر را براي خواننده، خواندني مي‌كنند. استفاده از نرم‌افزارهاي جديد در رسانه‌هاي چاپي به جرياني دامن زده است كه از آن به «روزنامه‌نگاري داده‌نگارانه» (Data Journalism) تعبير مي‌شود. در اين ميان البته نبايد از به كارگيري وسايل جديد مانند برخي ضبط هاي خبرنگاري كه امكانات در خور توجهي دارند نيز غفلت كرد.
نرم‌خبر گونه‌اي از روزنامه‌نگاري نيست
دكتر شكرخواه پس از پايان سخنانش به سوالهاي دو تن از اعضاي تحريريه خراسان هم پاسخ داد. وي در پاسخ به اين پرسش كه استفاده افراط گونه از نرم خبر در روزنامه‌هاي مطرحي مانند فايننشال تايمز، آبزرور، وال استريت ژورنال و... بازخوردي منفي در مخاطبان داشته است، گفت: من مبدع نرم خبر نيستم اما درباره نرم خبر و آداب و عناصر آن نوشته ام. نرم‌خبر آن گونه كه من تعريف كرده‌ام گونه‌اي از روزنامه‌نگاري نيست بلكه سبكي در كنار ديگر سبك‌هاي نوشتن خبر است. نرم خبر به مثابه يكي از ابزار روزنامه‌نگار در جعبه ابزار اوست. طبيعتاً، اضطرار و عدم اقبال از سوي خوانندگان موجب شد كه حتي روزنامه‌اي عبوس مانند وال استريت ژورنال به سبك نرم خبر روي آورد اما مسئله اين است كه اين سبك را بايد در جاي خود استفاده كرد. اساساً براي انعكاس برخي رويدادها استفاده از سبك نرم خبر هيچ جايگاهي ندارد و براي آنها بايد لزوماً از سبك سخت خبر استفاده كرد. از سوي ديگر، استفاده افراطي از نرم خبر گاه موجب مي‌شود كه خواننده احساس كند قصد فريب دادن او در ميان است.
الگوهاي چهارگانه ارتباط اتاقهاي خبر چاپي و آنلاين
دكتر شكرخواه افزون بر اين در پاسخ به سوال ديگري درباره الگوهاي ارتباط اتاقهاي خبر چاپي و آنلاين به چهار الگو در اين زمينه اشاره و اظهار كرد: در برخي روزنامه‌ها كه وب سايت نيز دارند اتاق خبر چاپي و آنلاين يكي است و هر آن چه در تحريريه تهيه و توليد مي‌شود، روي وب سايت هم قرار مي‌گيرد. در برخي ديگر، اتاقهاي خبر چاپي و آنلاين كاملاً مستقل از يكديگر است. در الگويي متفاوت با اين دو، گروهي در مرحله بعد از اتاق خبر چاپي قرار دارد كه اخبار را پس از پردازش روي وب سايت قرار مي‌دهد. الگوي چهارمي هم وجود دارد كه الگوي ايده‌آل خوانده شده است. بر اساس اين الگو، اتاق خبر آنلاين، نعلي شكل و با ديواري ديجيتال در كنار تحريريه مستقر مي‌شود. البته من خود در دو مجموعه‌اي كه پيش برده‌ام از الگوي اتاقهاي خبر مستقل استفاده كرده‌ام.
دكتر يونس شكرخواه در سال 1336 در مشهد به دنيا آمد. شكرخواه داراي مدرك كارشناسي مترجمي زبان انگليسي، كارشناسي ارشد ارتباطات و دكتراي علوم ارتباطات است. وي فعاليت حرفه‌‌اي روزنامه‌نگاري خود را از سال 1360 با ترجمه مقاله‌اي براي روزنامه اطلاعات آغاز كرد. شكرخواه از متخصصان حوزه دانش ارتباطات و از مترجمان اين رشته به زبان فارسي است. پايان‌نامه دكتراي يونس شكرخواه كتابي با عنوان "روزنامه‌نگاري سنتي و روزنامه‌نگاري سايبر" است كه در آن به بررسي نگرش صاحبان نظر درباره آثار فناوري‌هاي نوين ارتباطي بر آزادي بيان پرداخته و در آن با 10 نفر از استادان برجسته ارتباطات جهان نيز مصاحبه شده است. وي كتاب‌هايي در زمينه‌هاي روزنامه‌نگاري، ارتباطات و فناوري اطلاعات هم تاليف كرده است كه از آن جمله مي‌توان به مباني خبرنويسي، مجموعه مقالات خبرنويسي مدرن، شيوه‌هاي مصاحبه در مطبوعات و... اشاره كرد. شكرخواه بيش از يك دهه در دانشكده ارتباطات دانشگاه علامه طباطبايي و مركز مطالعات و تحقيقات رسانه‌ها (دفترمطالعات و توسعه رسانه‌ها) تدريس كرده است و در كارنامه وي، دبيري بخش بين‌الملل و عضويت در شوراي تيتر كيهان (1377-1361)، عضويت در شوراي علمي فصلنامه رسانه، ماهنامه تخصصي صنعت چاپ، فصلنامه پژوهش‌هاي ارتباطي، عضويت در شوراي سردبيري كتاب هفته، سردبيري جام جم آنلاين (1384-1381) و سردبيري همشهري آنلاين (از سال 1385) به چشم مي‌خورد. شكرخواه در سال 1387 براي يك دوره دو ساله به رياست موسسه مطالعات آمريكاي شمالي و اروپا دانشگاه تهران منصوب شد. اين مسئوليت با حكم رئيس دانشگاه تهران دو سال ديگر تمديد شد.