شبکه اطلاع رسانی روابط عمومی ایران (شارا)، نویسنده: عادل میرشاهی (سردبیر شارا)- اگر قرن نوزدهم تا نیمه اول قرن بیستم را عصر صنعت و نیمه دوم قرن بیستم تا پایان آن را عصر اتم بنامیم به جرات می توان قرن جدید را عصر پیام و رسانه نامید. می توان گفت که وسایل ارتباط جمعی و در راس آن ها رسانه های دیداری و شنیداری نقش تعیین کننده ای را در شکل گیری سیاست خارجی و سرنوشت جوامع بازی می کنند. در این میان هر روز بر تنوع و کارکرد رسانه ها افزوده می شود و در ربع آخر قرن بیستم و آغازین سال های قرن بیست و یکم، پدیده اینترنت و فتاوری های نوین ارتباطی چنان تحول عظیمی را در همه حوزه های زندگی بشر ایجاد کرده اند که در تصور نمی گنجد. سرعت و دامنه تاثیر گذاری این رسانه ها بر حوزه سیاست خارجی و دیپلماسی چنان عظیم و انکارناپذیر است که هرگونه تردیدی در به کارگیری و استفاده از آن ها لطمات جبران ناپذیری بر منافع ملی و پرستیژ بین المللی یک کشور می گذارد. در این میان نقش دولت و متولیان امور رسانه ای و تعامل آن ها با دیپلمات ها و نهاد سیاست خارجی به خوبی مورد نیاز است. به دلیل این تاثیرگذاری ادبیات سیاست خارجی و حوزه کارکردی آن هم تغییر کرده است. ورود اصطلاحاتی چون دیپلماسی دیجیتالی، سایبر دیپلماسی، تله دیپلماسی، دیپلماسی رسانه ای و... از جمله این تاثیرگذاری هاست.

· تعاریف مختلفی برای دیپلماسی ارایه شده است، از جمله:
- فرهنگ روابط بین الملل پلانو، دیپلماسی را چنین تعریف می کند: «هدایت و اجرا و انجام روابط بین دولت ها از طریق نمایندگان رسمی که این روند ممکن است اصول کامل سیاست خارجی، چارچوب سیاست گذاری و اجرای آن ها را در بر بگیرد و با سیاست خارجی هم پوشانی داشته باشد. تکنیک های عملی که از طریق آن ها یک کشور، منافع و اهداف خود را خارج از حوزه صلاحیت جغرافیایی خود دنبال می کند.»

این تعریف دیپلماسی سنتی است که طرف های آن دولت ها و نماینگان تام الاختیار و منصوب شده آن ها هستند.

- دیپلماسی هنر ارتقای منافع ملی از طریق مبادله مداوم اطلاعات و ارتباطات میان ملت ها و مردمان آن هاست و هدف آن تغییر دیدگاه ها و رفتارهاست. دیپلماسی در واقع هنر اقناع دولت به دولت است.

- دیپلماسی مدیریت روابط بین الملل یا فنونی است که برای اداره روابط بین الملل به کاربرده می شود.

- دیپلماسی در نقطه مقابل استفاده نظامی قرار می گیرد.

- دیپلماسی، شیوه حل و فصل اختلافات بین المللی است.

- دیپلماسی راه های به کارگیری ابزارهای مختلف اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و تکنولوژیکی در سیاست خارجی برای تامین منافع ملی است.

· دیجیتالی شدن

دیجیتالی شدن یا الکترونیکی شدن، فرایندی است که انسان از طریق ابزارها، فنون و رسانه های دیجیتالی مانند شبکه اینترنت و رایانه به تولید، تکثیر، اشاعه و انشار نمادها و معانی می پردازد و از طریق آن ها زندگی خود را سامان و معنا می بخشد.

· چرا دیپلماسی دیجیتالی؟
در بحث انتخاب عنوان اگر به دیپلماسی رسانه ای تکیه می شد اولا دامنه موضوعات بسیار گسترده تر می شد. ثانیا دچار سردرگمی موضوعی می شدیم و در تعریف دیپلماسی رسانه ای می ماندیم. به عبارت دیگر دیپلماسی رسانه ای یعنی چه؟

آیا این موضوع:
1- به معنی دیپلماسی از طریق رسانه ها و اتخاذ سیاست های رسانه ای بود که به عنوان مکمل دیپلماسی سنتی و عمومی تلقی شوند؟ (رسانه در خدمت دیپلماسی)

2- یا به معنای سیاست هایی است که یرای پیشبرد اهداف و کارکرد رسانه ها اتخاذ می شوند؟ و رسانه ها به عنوان عناصر پیروی تلقی می شوند که روند کارکردی آن ها از جانب سازمان های بیرون از سازمان ارتباطات و سوای مهارت های فنی رسانه ای اتخاذ می شدند؟ یا به عبارت بهتر، منظور از آن استرتژی ها و راهکارهای رسانه ای بود؟ (استراتژی رسانه ای).

3- و یا این موضوع به معنای اتخاذ اصول سیاست خارجی و دیپلماسی یک کشور است که به شدت از کارکرد، اقتصاد و رهبران رسانه ای تاثیر می پذیرد و آن ها تعیین کننده سیاست خارجی هستند؟ به عبارت دیگر دیپلماسی، پیرو سیاست های رسانه ای است؟ (دیپلماسی در خدمت رسانه)

به نظر می رسد دیپلماسی دیجیتال عنوانی است که پوشش موضوعی در حوزه های استراتژی رسانه ای و دیپلماسی در خدمت رسانه (موارد 1 و 2) را مطرود می کند و حوزه های سیاست گذاری و اقتصاد و ایدئولوژی رسانه ای را کنار می گذارد و فقط به بعد فنی آن یعنی (رسانه در خدمت دیپلماسی) می پردازد.

برای ساده تر شدن موضوع در این جا اصطلاحات سایبر دیپلماسی، دیپلماسی مجازی، تله دیپلماسی و دیپلماسی شبکه ای، معادل دیپلماسی دیجیتال در نظر گرفته شده اند.

· شاخص اولیه رسانه های دیجیتالی در اینترنت
وقتی در فضای بیکران اینترنت به دنبال موضوعی می گردیم، هیچ چیز بهتر از یک موتور جستجو نمی تواند ما را به هدفمان برساند. بنابراین رسانه های دیجیتالی زمانی در نمایش خودشان موفق هستند که بتوانند بهتر در موتورهای جستجو دیده شوند.

به عبارت دیگر یک رسانه زمانی می تواند در زمین بازدی دیپلماسی رسانه ای یا دیپلماسی دیجیتال بازدی کند که ابتدا دیده شود. و سپس بتواند از قدرت دیده شدن برای دیپلماسی استفاده کند.

دیده شدن در موتورهای جستجو نیازمند یکی از ابزار ضروری آن، یعنی علمی به نام سئو پی آر است. علمی نوپا که ظهور آن از سال 2006 تا 2009 پیش بینی می شد و در مارس 2012 برای اولین بار با ورود دو الگوریتم پنگوئن و پاندا و سپس در سال 2013 با ورود الگوریتم هیومینگ برد در گوگل، محقق شد.

· تاثیر سئو پی آر بر دیپلماسی دیجیتال
سئو پی آر پله اول در دیپلماسی دیجیتال است. فرض کنید که می خواهید به عنوان مدیر روابط عمومی یک نهاد خیریه در مراسم ختم یکی از بزرگان معرفی اجمالی از موسسه خودتان داشته باشید که در رقابت با موسسه های دیگر به سر می برد و برای پیروزی نیاز دارید، تعدادی از افراد ثروتمند شما را به لحاظ مادی پوشش دهند. بنابراین تصمیم می گیرید که در مراسم ختم یکی از بزرگان که تعداد زیادی از صاحب منصبان و افراد ذی نفوذ و ثروتمند حضور دارند، بر مخاطبان اثر گذاشته و حمایت و پشتیبانی آنها را جلب کنید.

گام اول برای این کار، حضور در پشت تریبون و انجام سخنرانی است. صرف نظر از اینکه چه چیزی را می خواهید بیان کنید، اگر شما به پشت تریبون نروید، هرگز موفق به جلب حمایت این افراد نخواهید شد. بنابراین پله اول رفتن به پشت تریبون است.

در فضای دیجیتال نیز چنین وضعیتی وجود دارد و برای دیده شدن، ابتدا باید به پشت تریبون موتورهای جستجو بروید. به طور مشخص تریبون فضای دیجیتال امروز موتورهای جستجو و گوگل است.

· گوگل و دیپلماسی دیجیتالی IRAN
دیپلماسی دیجیتالی ایران همانند همه کشورهای دیگر از موتورهای جستجو و به طور مشخص از گوگل شروع می شود. در واقع اینجا محل رقابت رسانه های قدرتمند جهان برای اثبات خود است. اینجا جایی است که رسانه ها تاثیر خود را به افکار عمومی جهان به اثبات می رسانند.

حال فقط کافی است که خودمان را در این فضا نشان داده باشیم تا بتوانیم بر افکار عمومی غلبه کنیم. در این مصاف باید به عدد 10 فکر کنیم. این عدد برای هر روابط عمومی، رسانه و پایگاهی که می خواهد خودش و تنها خودش را به عموم مردم جهان معرفی کند، از اهمیت بسزایی برخوردار است.

زیرا ده رسانه برتر دیجیتال در صفحه اول گوگل نشان داده می شوند، بنابراین اگر کشورهای رقیب در این ده تای اولی نباشند، دیگر نباید نگران آنها بود. آنها مرده اند و اثر حرفشان در فضای دیجیتال به حداقل می رسد.

· شرایط IRAN در سئو پی آر
در حال حاضر متاسفانه ما در کشورمان رسانه های قوی انگلیسی زبان نداریم. در حالی که اینترنت فضای بسیار خوبی را برای حرکت در فضای دیجیتالی در اختیار کشورهای کوچکتر قرار می دهد، اما با این حال رسانه های انگلیسی زبان ما در دنیا به اندازه ای ضعیف هستند که بهترین رسانه ما سایت روزنامه ایران دیلی در زمان های مهم مثل انتخابات ریاست جمهوری یا سایر مناسبت ها در جایگاه 12 گوگل قرار می گیرد و در سایر جستجوگرها این جایگاه به مراتب بدتر است. بنابرانی ما در سئو پی آر وضعیت بسیار نابسامانی داریم. در واقع در حال حاضر هیچ رسانه ای خود را درگیر این حوزه علمی مهم نکرده است و این در حالی است که دولت کشورهای بریتانیا و امریکا از جوئل لی دن (پدر علم سئو پی آر) برای پیش برد اهداف رسانه ای و دیجیتال خود بهره می گیرند.

· راه برون رفت از این شرایط
دولت ایران برای برون رفت از این شرایط بایستی کمیته ای را تحت عنوان «توسعه رسانه های دیجیتال» در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و با حضور اعضایی از وزارت امور خارجه تشکیل دهد. این کمیته وظیفه تولید دانش و اجرای آن بر روی رسانه های بین المللی را بر عهده دارد و در مرحله اول بر روی حضور سایت های انگلیسی ایرانی در جایگاه اول برای واژه IRAN و در مرحله دوم برای سایر واژه هایی که منافع ملی کشور در گرو آنهاست تمرکز کند.

با این کمیته می توان امیدوار بود که بتوانیم در سال های آینده شرایط بسیار متفاوتی را در عرصه رسانه های دیجیتال در اینترنت داشته باشیم.