گفت و گوی با علی اکبر قاضی زاده

همسویی روابط عمومی ها و روزنامه نگاران، کلید دستیابی به جامعه مردم سالار

شبکه اطلاع رسانی روابط عمومی ایران (شارا)- روشنگری و شفاف سازی در جامعه با همه دشواری ها و موانعش، بخش اعظمی از آن چیزی است که «علم ارتباطات» طی سالیان دراز در پی آن بوده است. در این راستا همواره از دو پای ثابت و دو عنصر اصلی این نظام علمی یعنی "روابط عمومی ها" و "روزنامه نگاران" به عنوان تسهیل کننده و پیش برنده شریان های ارتباطی در جامعه یاد شده است؛ که به طور قطع از حرکت صحیح این دو زنجیره ارتباطی می توان به رونق فرآیند پاسخگویی، شفاف سازی، نقدپذیری و گفتمان محوری که از مقدمات یک جامعه مردم سالار محسوب می گردند دست یافت.

اما گاهی اوقات نیز روی بد سکه نمایان می گردد؛ و آن زمانی است که روابط عمومی ها از یک سو و روزنامه نگاران (به عنوان سکانداران رکن چهارم دموکراسی) از سوی دیگر - و برخلاف اصالت وجودیشان- خود مانعی بر سر راه ارتباطات اثربخش و عاملی در جهت تضعیف زنجیره اطلاع رسانی می گردند. در همین خصوصو به منظور بررسی آسیب های موجود در فضای رسانه ای کشور؛ «ماهنامه روابط عمومی»گفت و گویی صورت داد با «علی اکبر قاضی زاده»استاد پیشکسوت روزنامه نگاری ایران که شرح آن را در ادامه خواهید خواند.

جناب آقای قاضی زاده با تشکر از فرصتی که در اختیار ما قرار دادید؛ به عنوان پرسش نخست،فضای کنونی میان"روابط عمومی ها" و "روزنامه نگاران" در کشور را چگونه ارزیابی می کنید؟

بسیاری معتقدند که نوع کار،انجام وظیفه و طبع کار روزنامه نگاران و روابط عمومی ها با هم متناقض است. به عبارت روان­تر اعتقاد گروهی از فعالان ارتباطی بر این است که دو شاخه علم ارتباطات مقابل یکدیگر قرار گرفته اند به نحوی که مسئولان روابط عمومی به عنوان حافظان منافع سازمانها و ادارات مانع دستیابی افکار عمومی به اطلاعات از طریق روزنامه نگاران می شوند و این ذهنیت در روابط عمومی ها وجود دارد که ارباب جراید با کنجکاوی خود در پی ضربه زدن به سازمانها و مدیران مطبوع آنها هستند. این نوع نگرش ها باعث شده است که در شرایط کنونی هر دو طرف در جهت بهره گیری از ابتکارها و ترفندهایی برای نیل به اهداف خود باشند. از سویی روابط عمومی ها در پی فعالیت های در جهت جلوگیری از افشا گری اطلاعات هستند و از سوی دیگر روزنامه نگاران به دنبال شکستن سد روابط عمومی ها برای دریافت اطلاعت هستند.

آیا این مشکل (یعنی موضع گیری روابط عمومی ها و روزنامه نگاران در برابر یکدیگر) مسئله­ای همه گانی است و یا مختص کشورهایی مانند ایران است؟

در مقایسه با کشورهایی چون آمریکا،دانمارک،فرانسه و ژاپن ارتباط روابط عمومی ها با جراید به خصوص روزنامه نگاران کمتر است؛ اما به اعتقاد من اگر هر دو عنصر ارتباطات وظایف یکدیگر را به درستی درک کنند، می توان شاهد جامه ای مردم سالار بود، زیرا آشتی بین روابط عمومی ها و روزنامه نگاران باعث ایجاد جامعه ای شفاف و مردم سالار می شود. البته این امر نیازمند الزامات و ایجاد بسترهایی ویژه است که باید مد نظر قرار گرفته و اجرایی شوند.

شما به ایجاد بسترهایی جهت برقراری ارتباط بهینهمیان روابط عمومی ها و روزنامه نگاران اشاره کردید؛ این الزامات و بسترها کدامند؟

نخستین امری که باید به آن پرداخته شود نگرش مدیران و مسئولان است تا از این طریق مدیران به این باور دست یابند که روزنامه نگاران دشمن مدیران نیستند و هدف آنها تنها کسب اطلاعات مناسب و افزایش بهره وری است. متأسفانه دیده می شود که برخی مدیران پس از انتصاب تصور می کنند که صاحب مجموعه ای هستند و بدین منظور برای حفظ جایگاه خود به جای پاسخگویی به جامعه،"اطلاعات" را مخفی کرده و سدی را در مقابل اطلاع رسانی به مردم ایجاد می کنند؛ یعنی خود را مکلف به پاسخگویی در محضر افکار عمومی نمی دانند.

بنا به گفته «افلاطون»؛ در هر مکانی که قدرت و پول به طور همزمان در اختیار شخصی قرار گیرد و فرد ملزم به پاسخگویی به کسی نباشد به یقین  دچار فساد خواهد شد. به عنوان مثال زمانی که برای ساخت یک ساختمان سرمایه ای در اختیار شخصی قرار گیرد و فردی از چندو چون ساخت و ساز سوالی نکند و فرد بودجه را به هر نحوی که تمایل دارد هزینه کند، دچار فساد خواهد شد. بنابراین امر نظارت و پاسخگویی توام با اطلاع رسانی می تواند راه را برای فساد ببندد.

در جوامع پیشرفته با وجود اینکه مدیران"شفاف سازی" را به ضرر خود می دانند اما به منظور آینده نگری و پیشی گرفتن از سوالات احتمالی و عواقب زیان بار عرصه تجسس در فعالیت ها را باز گذاشته اند؛ و حاصل این اقدام همان روشنگری است که به دمکراسی کمک می کند. بنابراین اگر تعامل دو سویه ای بین مدیران و روزنامه نگاران برقرار گردد جامعه به سوی روشنگری حرکت می کند.

-شما در سخنان قبلی به ایرادات موجود در نزد مدیران سازمان ها و روابط عمومی های آن­ها در برقراری ارتباطات اثربخش با جامعه و همکاری با رسانه های ارتباط جمعی اشاره نمودید. حال در سوی دیگر قضیه، چه اشکالاتی بر روزنامه نگاران و فعالان حوزه های رسانه ای کشور وارد است؟

ایرادات موجود وارد شده به شکل کنونی اطلاع رسانی تنها منوط به روابط عمومی ها  نیست. متأسفانه بسیار دیده شده است که روزنامه نگارانی در قبال دریافت هدیه و الطاف روابط عمومی ها، چشم از حقیقت می بندند و مطالب را به درستی و با صحت و سقم در اختیار جامعه قرار نمی دهند؛ که البته این امر خود ریشه در فقدان مهارتهای حرفه ای روابط عمومی ها و روزنامه نگاران دارد.

علت اصلی به وجود آمدن چنین مسائلی را چه می دانید؟

یکی از بزرگترین مسائل این است که سال های متوالی است که بخش اعظم صنایع و دستگاههای در آمدزا چه در بخش خدمات و چه در بخش صنایع، دولتی و یا وابسته به دولت بوده است. یعنی نزدیک به 90 درصد توان اقتصادی کشور در اختیار دولت قرار دارد. در نتیجه روزنامه نگاران از چندو چون تولید به دلیل سد محافظ مدیران فاصله گرفتند.در چنین شرایطی به جای پرداختن به مسائل اساسی یعنی "تولید، توسعه و عملکرد"، فکرها و موضوعات محوری روزنامه نگاران به سمت اشخاص(یعنی مدیران)و نقطه نظرات و تفکرات آنان رفت. "یعنی به عنوان مثال- نظر فلان مدیر در خصوص فلان موضوع خاص چیست؟"

 و روابط عمومی ها نیز در چنین شرایطی برای حفظ جایگاه مدیران خود روزنامه نگاران را به جای توجه به حاصل کار مدیران به شخصیت مدیران سوق دادند.

چند وقتی است که بحث قانون دسترسی  آزاد به اطلاعات در مراکز مختلف دانشگاهی و غیر دانشگاهی کشور به صورت جدی مطرح گردیده است. نظر شما در این خصوص چیست؟

به  عقیده من  قوانین به تنهایی نمی توانند راهگشای این معضل باشند. زیرا در حال حاظر در قانون به طور صریح بر پاسخگویی مسئولان تاکید شده است؛ اما همگی به آن عمل نمی کنند. بنابراین آنچه که در راستای رفع این مشکل ضروری به نظر می رسد، باور سازی مدیران و مسئولان نسبت به این امر است که روزنامه نگاران دشمن سازمانها نیستند؛ و در این راه روابط عمومی ها نیز می توانند با آگاهی بخشی بیشتر به مدیران و برقراری ارتباط بیشتر با روزنامه نگاران، در این فرآیند تأثیرگذار باشند.

 منبع: ماهنامه روابط عمومی