شبکه اطلاع رسانی روابط عمومی ایران (شارا)-- مدت‌هاست که ارائه وام‌های خرد در شبکه بانکی کشور دچار اختلالات مشهودی شده و به قول معروف هفت‌خوان قبلی به 70خوان تبدیل شده است.
شاید بعد از مشخص شدن فساد مالی 3000 میلیاردی بود که قفل گاوصندوق های بانک ها سفت وسخت تر شد و مردم حتی برای دریافت تسهیلاتی همچون وام ازدواج هم که تا پیش از آن با دردسر نسبتا کمتری دست نیازمندان را می گرفت دچار مشکلات عدیده شدند.
از آنجا که آفرینش همیشه زاده نیاز است، برخی معتقدند که چنین شرایطی سبب بالندگی و رشد روزافزون صندوق های خارج از شبکه بانکی مستقر در خانه ها و ادارات شد. صندوق هایی که البته در کشور ما دارای سابقه ای دیرینه است و نمی توان پیدایش آن را به شرایط بانکی فعلی نسبت داد اما حتما می توان میان فراگیری امروز آنها و شرایط وام دهی بانک ها نسبتی جست.

این صندوق ها چگونه تشکیل می شود؟
ماجرا آن قدرها هم پیچیده نیست، سنت حسنه قرض الحسنه قدمتی به درازای سال ها در ایران دارد و از طرف دیگر مشکلات مالی چنان که می دانیم و می دانید روز به روز عرصه را بر خانوارها تنگ تر می کند. در این میان اگر چند آدم دست به خیر پیداشوند و مورد اعتماد بستگان و در و همسایه باشند، معمولا دعوتشان از سوی خیلی ها پذیرفته می شود و یک صندوق قرض الحسنه خانگی براحتی تشکیل می شود.
طبق آمار و قرائن، گردانندگان بیشتر صندوق های خانگی زنان هستند و این صندوق ها چنان فراگیر شده است که این روزها در اعطای تسهیلات رقیبی قدرتمند برای بانک ها به شمار می رود. هر چند که البته میزان درخواست بابن بست مواجه شده تسهیلات در بانک ها به اندازه ای زیاد است که آنها هیچ وقت احساس کاهش مشتری یا متقاضی وام نمی کنند. به هر روی اما این صندوق ها به طور متوسط با سرمایه هایی بین 500 هزار تا ده میلیون تومان تشکیل می شود و بدون موانع مرسوم در نظام بانکی کشور، در تامین نیازهای مالی خانوارهای مشارکت کننده نقش مهمی ایفا می کند. رقم ذکر شده همان طور که اشاره هم شد، میانگین است و این روزها صندوق هایی حتی با مبالغ وام ماهانه 25 میلیون و 30 میلیون تومان هم وجود دارد.

سازوکار تسهیلات دهی در صندوق ها چیست؟
تشکیل صندوق های قرض الحسنه خانگی، با توجه به ساختار کاملا مردم نهاد و غیرمتمرکز آنها، از قواعد خاص و مدون پولی وبانکی تبعیت نمی کند و از همین رو احتمالا جستجوی اساسنامه یا هر سند معادل آن برای چنین صندوق هایی با نتایج دندانگیری همراه نباشد. اغلب این صندوق ها متکی به شناخت و اعتماد متقابل اعضاست و در بیشتر موارد کارکرد صندوق متکی به قول وقرارهای شفاهی و نانوشته است. از همین روست که پرداخت وام در این صندوق ها منوط به ارائه ضامن و این طور قواعد بانکی سفت وسخت نیست و پول خیلی راحت بین اعضا دست به دست می شود. سرمایه هرکدام از این صندوق ها در ابتدای تشکیل و با مشخص شدن تعداد اعضای آن و میزان پول توافق شده پرداختی توسط هر نفر، مشخص می شود و به دلیل شفافیت سازوکار و حساب ها، برای اداره آنها حتی احتیاجی به تخصص های پولی و بانکی و حسابداری نیست.

سازوکار تسهیلات دهی هم در این صندوق ها از الگوی چندان پیچیده ای تبعیت نمی کند. در ابتدای هر ماه ـ یا هر دوره زمانی دیگری که اعضا بر سرش توافق کرده باشند ـ فرد مسئول مبلغ قسط را از همه اعضا جمع می کند و نام ها را یادداشت می کند. بعد از آن با حضور همه اعضا یا تعدادی از آنها قرعه کشی انجام می شود و وام به فردی که قرعه به نامش افتاده تعلق می گیرد. در نوبت بعدی نام افراد برنده نوبت های قبلی حذف و قرعه کشی تکرار می شود، این فرآیند تا زمانی که همه افراد وام بگیرند، تکرار می شود. در بعضی صندوق ها یک قرعه کشی کلی در ابتدای کار صورت می گیرد و نوبت دریافت وام همه اعضا مشخص می شود. قوانین دیگری هم وجود دارد که البته عمومیت ندارند، مثلا از این قبیل که فردی که طبق قرعه به عنوان آخرین نفر وام می گیرد، در دوره بعدی نفر اول می شود و برای بقیه اعضا قرعه کشی صورت می گیرد.
همه صندوق ها لزوما در خانه ها تشکیل نمی شود و همه آنها لزوما با سازوکار قرعه کشی تسهیلات نمی دهند. ادارات و محل کار افراد از دیگر مراکز سازماندهی این گونه صندوق هاست و در بعضی از آنها پس از جمع شدن یک سرمایه اولیه، مبلغی مشخص برای پرداخت هر یک از افراد برای تامین اعتبار وام دهی تصویب می شود. افراد متقاضی وام نه به واسطه قرعه کشی که به تشخیص هیات امنای صندوق گزینش می شوند.

تورم در کمین وامگیرها
پیداست که اگر دوره های قرعه کشی وام طولانی و اعضای صندوق زیاد باشد، تفاوت زیادی بین کسانی که در ابتدای کار برنده قرعه کشی می شوند و آنها که بخت یارشان نیست و در آخر وام می گیرند، وجود خواهد داشت. صندوقی را تصور کنید که ماهانه با 500 هزار تومان قسطی که از هر عضو دریافت می کند در مجموع 25 میلیون تومان وام می دهد، این یعنی این که صندوق 50 عضو دارد و اگر قرعه کشی به شکل ماهانه انجام شود، اتمام کامل دوره 50 ماه یعنی بیش از چهار سال طول می کشد. درک تفاوت افراد خوش شانس و بدشانس این صندوق حالا کار چندان دشواری نیست. برای مثال اگر در سال 92 بتوان با 25 میلیون یک خودروی سمند خرید، اصلا معلوم نیست که چهار سال بعدش با این پول اساسا بشود خودرویی خرید. البته نکته ای که وجود دارد این است که چون اغلب این صندوق ها بین اقوام و دوستان تشکیل می شود، به دلیل حس خوب معنوی کمک و رفع نیاز بستگان و دوستان، در اغلب موارد حتی آنهایی که به عنوان نفرات آخر برنده قرعه کشی می شوند، از این بابت احساس غبن نمی کنند اما این خصلت نیکو، مانع از پذیرش واقعیت کاهش ارزش پول و قدرت خرید نیست.

صندوق ها، رقبای بانک ها
در بحبوحه تاسیس بانک های خصوصی متعدد و وجود تعداد قابل توجهی بانک دولتی در کشور، عدم تسهیلات دهی و رفع نیازهای مالی خرد خانوارهای ایرانی، خیلی ها را از بانک ها ناامید کرده و روانه منابع سهل الوصول تر از قبیل صندوق های قرض الحسنه خانگی و بعضی منابع دیگر که موضوع این نوشتار نیست، کرده است. منابع غیررسمی می گویند، اکثر غریب به اتفاق خانوارهای ایرانی حداقل در یک صندوق اینچنینی عضویت دارند و احتیاجات مالی خود را از این طریق تامین می کنند. برخی معتقدند فراگیری این صندوق ها می تواند در بازار رقابتی بانک ها، آنها را منعطف تر کند و در نهایت شرایط کمی به نفع متقاضیان تسهیلات شود. در سوی مقابل اما عده ای دیگر این اظهارنظر را خوشبینانه می دانند و معتقدند که در میان انبوه تقاضاهای تلنبارشده تسهیلات خرد در بانک ها، این نوع رجوع به صندوق های خارج از شبکه بانکی هر چقدر هم که فراگیر باشد، در مقیاس کلان به چشم نخواهد آمد. از طرف دیگر بعضی دیگر بر این اعتقادند که گرفتن تسهیلات از صندوق های خانگی معلوم نیست که حتما به کاهش تقاضا برای تسهیلات خرد از بانک ها بینجامد، چنان که خیلی از افراد با دریافت این وام ها نیز از خیر درخواست های وام خود نیز نمی گذرند و هر از چندی پیگیر وضع آن در بانک ها هستند. با این حال اما آنچه انکارنشدنی است، بالندگی صندوق های قرض الحسنه خانگی در جامعه امروز ایران است. آنها چه رقیبی برای بانک ها باشند و چه بازار رقابتی بانک ها را تهدید نکنند، حضور پررنگی در زندگی ایرانیان دارند.

 

http://shara.ir