زنان در روابط عمومی
لیندا آلدوری (Linda Aldoory)

شبکه اطلاع رسانی روابط عمومی ایران (شارا)- از لحاظ تاریخی مردان در زمینه روابط عمومی فعال¬تر بودند اما از دهه 1980 به بعد, زنان وارد این عرصه شدند و در حال حاضر 70 درصد از نیروی فعال در این عرصه را تشکیل می¬دهند. بیش از 90 درصد دانشجویان رشته روابط عمومی در مقطع کارشناسی زن هستند. این پدیده زنانه¬شدن روابط عمومی نام گرفته است.
زنانه¬شدن روابط عمومی بحث¬های جدی را در این عرصه به وجود آورده است. پرسشی که مطرح می¬شود این است که این پدیده چه تغییراتی را از نظر حرفه¬ای و تحقیقاتی در این زمینه به وجود خواهد آورد؟ از یک طرف, زنانه شدن سبب کاهش اعتبار حرفه¬ای این رشته شده است. آثار عمده آن کاهش حقوق و مرتبه, افزایش احتمال دست¬یازی متخصصان دیگر حوزه¬ها, حذف روابط عمومی از تصمیم¬گیری¬های مهم سازمانی, و انکار ارزشمندی ویژگی¬های زنانه در این حرفه است. از طرف دیگر, زنانه شدگی این حرفه امکان بروز دیدگاه¬های دیگر در روابط عمومی, مدیریت متقارن, و دیدگاه جهانی اخلاقی را افزایش داده است. زنان واقعیت غالب مردها و واقعیت خود را به خوبی می¬شناسند؛ این "آگاهی دوگانه" می¬تواند سبب حساسیست بیشتر زنان نسبت به دیدگاه¬های مخاطبان مختلف سازمانی و در نتیجه پایبندی بیشتر آنان به اخلاقیات در حرفه خود شود. تلاش در جهت برقراری ارتباط با مخاطبان را می¬توان نتیجه مستقیم زنانه شدگی دانست؛ گفته می¬شود زنان اجتماعی شده¬اند تا به طور طبیعی به سمت حساسیت, همکاری و در نتیجه برقراری ارتباط تمایل یابند.
برداشت فعلی از حضور زنان در عرصه روابط عمومی و تأثیر زنانه شدگی نتیجه تحقیقی است که در سال 1986 با انتشار اولین مطالعه جامع درباره نقش جنسیت در روابط عمومی آغاز شد. این مطالعه که ولوت قتو نام داشت حاصل تلاش کارولین کلاین , الیزابت تث, جودی تورک, لین مازل والترز , نانسی جانسون , و هنک اسمیت بود. نسخه ویرایش شده آن در سال 1989 تحت عنوان «Beyond the Velvet Chetto» منتشر شد. این دو مقاله شاخص به همراه چند مقاله دیگری که در دهه 1980 به چاپ رسید, پژوهشگران بسیاری را به تحقیق درباره زندگی و کار زنان فعال درعرصه روابط عمومی سوق داد. در میان نویسندگانی که در درک نقش زنان در حرفه روابط عمومی کمک شایانی کرده-اند می¬توان به پم کریدون , لاریسا گرانیگ, لیندا هون , ماریلین کرن-فوکس ورث و الیزابت تُث اشاره کرد. مجموعه تحقیقاتی که درباره زنان در روابط عمومی صورت گرفته است را می¬توانید در «زنان در روابط عمومی: چگونه جنسیت بر حرفه تاثیر می¬گذارد» نوشته لاریسا گرانیگ, تُث و لیندا هون و همچنین مقاله لیندا آلدوری در کتاب سالنامه ارتباطات 2003 بیابید.
بیشتر تحقیقاتی که درباره زنان و روابط عمومی صورت گرفته است به بررسی جایگاه, نقش و درک زنان از روابط عمومی پرداخته است. موضوعاتی که به خصوص مورد تاکید قرار گرفته¬اند عبارتند از: رهبری, نقش¬ها, رضایت شغلی, حقوق, ترفیع, استخدام, آزار جنسی, زنان سیاهپوست در این حرفه, کمک¬های زنان در طول تاریخ, و تحصیلات روابط عمومی. برای مثال, پژوهش¬های متعددی نشان داده¬ است که تفاوت¬های بسیاری میان زنان و مردان از لحاظ نقش¬های تکنیکی و مدیریتی وجود دارد. عبارت «سقف شیشه¬ای» سال¬ها برای توصیف موانع نامریی که زنان برای ترفیع شغلی با آن روبرو بودند مورد استفاده قرار می¬گرفت. گرچه زنان در بیشتر مشاغل روابط عمومی حضور دارند اما در صد کمی از پست¬های ارشد در این حوزه را به خود اختصاص می¬دهند. برای ارزیابی برداشت¬هایی که از جنسیت و ترفیع شغلی وجود دارد, انجمن روابط عمومی آمریکا تحقیقی را در سال¬های 1990, 1995 و 2000 انجام داده است. در هر سه مطالعه، زنان بسیار قاطعانه¬تر از مردان اظهار کرده¬اند که مردان با سرعت بیشتری پله¬های ترقی را در سازمان می¬پیمایند. به عقیده زنان این مساله در کل حرفه روابط عمومی صادق است. مردان با این که پیشرفت خود در سازمان را سریعتر می¬دیدند اما درباره خودِ حرفه نامطمئن بودند. به علاوه زنان دستیابی به پست ارشد سازمانی را برای خود در حرفه روابط عمومی بسیار دشوار دانستند. مردان بیش از زنان به منصفانه بودن ترفیعات سازمانی معتقد بودند. مطالعاتی که درباره حقوق صورت گرفت نیز تفاوت فاحشی را میان متوسط حقوق زنان و مردان نشان داد. با در نظر گرفتن سنوات, سن, وقفه شغلی و میزان تحصیلات, زنان همچنان حقوق کمتری نسبت به مردان دریافت می¬کنند. مردان به عنوان کارگزار روابط عمومی رضایت بیشتری از میزان درآمد خود داشتند.
در اواخر دهه 1990, مطالعاتی برای توضیح تفاوت میان زنان و مردان به لحاظ نقش, حقوق, ترفیع و دیگر مسایل شغلی صورت گرفت. یکی از مطالعات محوری در این حوزه که توسط ال. اس. هون صورت گرفته بود در سال 1995 در مجله تحقیقات روابط عمومی به چاپ رسید و شامل عواملی می¬شد که تفاوت موجود میان زنان و مردان را در حرفه روابط عمومی توضیح می¬داد. هون از طریق تحقیق کیفی به این نتیجه رسید که زنان فعال در حرفه روابط عمومی برای رسیدن به رضایت شغلی و ترفیع، با موانع متعددی روبرو هستند. این موانع عبارتند از در حاشیه قرار گرفتن نقش روابط عمومی, حاکمیت مردان در محیط کار و بیرون راندن زنان از شبکه, عدم خودباوری در زنان, کمبود الگوهای نقشی زنانه, رفتارهای منسوخ شده مدیران ارشد مرد, پیام¬های تعارض انگیز برای زنان, برقراری تعادل میان حرفه و زندگی برای زنان, قالبی نگریستن به زنان, آزار و اذیت جنسی, و تبعیض بر مبنای سالخوردگی. به دنبال تحقیقات هون, مطالعات دیگری صورت گرفت که همگی نشان دهنده این مطلب بودند: زنان خود را تصمیم¬گیرندگان نااستواری می¬پنداشتند و همین مسأله از دستیابی آنان به پست مدیریت جلوگیری می¬کرد. زنان به دلیل تعهداتی که در خانواده داشتند تمایل کمتری به اضافه کاری نشان می¬دادند. زنانی که مسوولیت اصلی خانواده و فرزندان را به عهده داشتند نیز حقوق کمتری دریافت می¬کردند. برخی از نویسندگان مطرح کرده¬اند که زنان به دلیل علاقه¬ای که به هنرهای خلاق دارند, به نقش¬های تخصصی تمایل نشان می-دهند اما دیگران ادعا می¬کنند که زنان و مردان به یک میزان به مشاغل رده بالا علاقه نشان می¬دهند و زنان تمایل چندانی به نقش¬های تخصصی نشان نمی¬دهند. عامل دیگر این بود که برای استخدام و حفظ نیروهای مرد، مبالغ بالاتری پیشنهاد می-شد. در آخر باید گفت که تفاوتی را که در طول تاریخ به وجود آمده است به راحتی نمی¬توان از میان برداشت و بنابراین به حقوق پایین¬تر زنان منجر می¬شود. به بیان دیگر, اگر زنان در گذشته با حقوق پایین شروع کرده¬اند – زمانی که تبعیض جنسی بسیار آشکار بود – با تغییر شغل و ارتقاء به پست¬های مدیریتی نیز همچنان حقوق کمتری دریافت خواهند کرد. به طور کلی, عدم توانایی زنان برای دستیابی به پست¬های مدیریتی و دریافت حقوق مساوی با مردان را می¬توان با پدیده اجتماعی شدن, عدم آگاهی زنان از قواعد تعریف شده مردان برای پیشرفت و تبعیض جنسی توجیه کرد.
در حالی که تحقیقات تجربی دهه 1990 در جهت درک نقش زنان در روابط عمومی صورت می¬گرفت, نویسندگان همچنین نقدهای فمینیستی می¬نوشتند که زنانه شدگی این حرفه را در دیدگاه اجتماعی و سازمانی بزرگ¬تری قرار می¬داد. در نوشته¬های پم کریدون, لاریسا گرونیگ, لانا راکو و ایی. ال. تُث این طور بیان شده است که گفتگو, تئوری و تحقیقات در روابط عمومی در واقع در جهت حفظ و ادامه قالبی نگریستن به زنان و پایین آوردن منزلت زنان بوده است. برای مثال, با تقسیم این حرفه به تنها دو نقش, یعنی نقش مدیران و نقش متخصصان, و با تاکید بر نقش مدیریت به عنوان هدف غایی, نقش اصلی زنان – متخصص – کوچک و فاقد ارزش شده است. رابطه میان کاهش ارزش و افزایش تعداد زنانی که در این حرفه مشغول به کار می¬شوند خود اقدامی تبعیض آمیز است که توسط هنجارهای سازمانی و اجتماعی کنترل می¬شود. به دلیل ترس از جایگاه پایین و حقوق کم در این حرفه, منتقدان پذیرش دانشجوی مرد در رشته روابط عمومی را به عنوان یک راه حل مطرح کرده¬اند. اما به هر حال متخصصان زن تصریح کرده¬اند که فشار برای جذب بیشتر کارگزاران مرد تنها به کاهش ارزش تلاش زنان در این حرفه منجر شده است. سؤالی که متخصصان مطرح می¬نمایند این است که آیا سعی در برقراری تعادل جنسیت در این حرفه به منظور حفظ وضع موجود و نگه داشتن مردان در رأس قدرت نیست؟ برخی از نویسندگان، سازمان¬ها را به تعدیل ساختاری برای ارتقاء وضعیت شغلی زنان (برای مثال, اعمال ساعات کار تغییرپذیر, برنامه¬های آموزش رسمی و مرخصی بارداری) ترغیب می¬نمایند. سازمان¬ها همچنین به داشتن تعداد مساوی مرد و زن در کادر مدیریت تشویق می¬شوند.
تحقیقات چندانی درباره تجربه زنان سیاهپوست در این حرفه صورت نگرفته است. ام. کرن-فوکس ورث در مطالعه¬ای که سال 1989 در مجله نقد روابط عمومی به چاپ رساند, نشان داد که مردان آمریکایی آفریقایی تبار بیش از زنان هم¬نژاد خود حقوق می¬گیرند, اما به طور کلی افراد سیاهپوست در مقایسه با همتاهای سفیدپوست خود جایگاه و حقوق پایین¬تری دارند. او تفاوت فاحشی میان پست¬هایی که شرکت¬کنندگان در تحقیقات او برای خود قائل می¬شدند – مدیران میانی – و پست¬هایی که در واقعیت داشتند – متخصص. او تصریح کرد که سازمان¬های بزرگ¬تر اجازه ترفیع به اقلیت¬ها نمی¬دهند. هر چه سازمان بزرگ¬تر باشد, شانس ترفیع به پست¬های مدیریتی برای افراد سیاهپوست پایین تر است. در مطالعه¬ای که پنج سال بعد صورت گرفت, کرن-فوکس ورث, اسکار گندی , باربارا هاینز , و دبرا میلر در ژورنال مطالعات سیاهپوستان گزارشی بدین مضمون منتشر کردند: در حدود نیمی از کارگزاران روابط عمومی سیاهپوست زن که در نظرسنجی شرکت کرده بودند, زمانی را به ارایه مشاوره اختصاص داده بودند. مجریان این تحقیق تاکید کردند که یافته¬های آنان تأییدی بر این مطلب است که زنان سیاهپوست تجربه¬ای متفاوت از دیگر کارگزاران روابط عمومی دارند و بنابراین نمونه¬های تحقیقات باید به دو بخش زنان سفیدپوست و سیاهپوست تقسیم شوند. گرچه عنوان این تحقیق اخیر، زنان سیاهپوست در روابط عمومی بوده است, تحقیقات کمی درباره تجارب زنان سیاهپوست در این عرصه که منتشر شده باشد وجود دارد.
به همین ترتیب, تلاش چندانی برای روشن ساختن روند حضور زنان در حرفه روابط عمومی و خدماتی که الگوهای زن در این حرفه ارایه داده¬اند صورت نگرفته است. در کتب درسی روابط عمومی, الگوهای زن بسیار نادر هستند. در این کتاب¬ها به ندرت از زنان یا مسایل مربوط به زنان نام برده شده است و اطلاعات در دسترس ناقص است. آنچه درباره نقش زنان در روابط عمومی در دست است بر مبنای تحقیق تاریخی است که سوزان هنری, کارن میلر و کارلا گوئر مجریان آن بودند. سری مقالات هنری درباره دوریس فلیشمن که در ژورنال تحقیقات روابط عمومی به چاپ رسید, پربارترین اثری است که درباره نقش زنان در تاریخ روابط عمومی نوشته شده است. برنیز 58 سال همسر و شریک ادوارد برنیز بود و سهم به سزایی در ارتقاء حرفه روابط عمومی و همچنین کار همسر خود داشت ولی بی آن که شناخته شود رفت. جین استوارت یکی دیگر از چهره¬های تاریخی این حرفه, معاون و سپس مدیر شرکت گروه اتیتیود , یک شرکت مشاور که بعدها به یکی از شعب هیل و نولتون در نیویورک تبدیل شد, بود. در مقاله گوئر که در مجله تاریخچه خبرنگاری در 2001 به چاپ رسید, نقش زنان در روابط عمومی از طریق تصویر آنان در نشریات روابط عمومی بین سال¬های 1945 تا 1972 مورد بررسی قرار گرفته است. زنان در انجمن روابط عمومی آمریکا حضوری فعال داشتند و در نشریه ژورنال نیز این گونه معرفی شده¬اند. اما در اواخر دهه 1950, هنگامی که انتظارات اجتماع از زنان در خانه ماندن و بچه¬داری بود, تعداد زنان معرفی شده در این مجله کاهش یافت. این امر سبب شد که به روابط عمومی به عنوان شغلی مردانه نگریسته شود. حضور مثبت و تعداد زنان در دهه 1960 دوباره کاهش یافت.
مسأله مهم برای زنان در این عرصه، آینده این حرفه و کارگزاران آتی که عمدتا زن هستند می¬باشد. تعداد دانشجویان رشته روابط عمومی در مقطع کارشناسی افزایش چشمگیری داشته است و این دانشجویان عمدتا زن هستند. مطالعات چاپ شده در این حوزه یک دهه را مورد بررسی قرار داده¬اند و در این مدت تفاوت چندانی در دانشجویان دختر در جدیت و گرایش به پست¬های مدیریتی دیده نمی¬شود. همچنین تفاوتی در میزان انتظار حقوق برای پست¬های اول مشاهده نمی¬شد اما پس از پنج سال تفاوت چشمگیری در میزان انتظار حقوق در این حرفه به وجود آمد: دانشجویان پسر نسبت به دانشجویان دختر انتظار کسب درآمد بیشتری داشتند. همچنین دانشجویان پسر از اعتماد به نفس بیشتری برخوردار بودند. دانشجویان دختر انتظار ترفیع کندتری نسبت به دانشجویان پسر داشتند و گرفتن ترفیع را مستلزم به تأخیر انداختن تشکیل خانواده و بچه¬دار شدن می¬دانستند.
تحقیقات انجام گرفته در قرن بیست و یکم نشان دهنده موفقیت زنان در حرفه روابط عمومی است. زنان بیشتری در پست¬های مدیریت قرار گرفته¬اند, زنان بیشتری به تعلیم و تحصیل روابط عمومی مشغولند و متخصصان بیشتری از تبعیض بالقوه جنسی و نژادی و قومی آگاه هستند. با در نظر گرفتن روند پایای زنانه شدگی در این حرفه, تجارب زنان همچنان بخش مهمی از بحث¬های مطرح در این حوزه را تشکیل می¬دهد.

همچنین مراجعه شود به:

Bernays, Edward; Fleischman, Doris Elsa; Public Relations Society of Ameriac
 

کتابشناسی:

Cline, C. G., Toth, E. L., Turk, J. V., Walters, L. M., Johnson, N., & Smith, H. (1986). The velvet ghetto: The impact of the increasing percentage of women in public relations and business communication.San Francisco: IABC Research Foundation.
Creedon, P. J. (1991). Public relations and "women's work": Toward a feminist analysis of public relations roles. Public Relations Research Annual, 3, 67-84.
Grunig, L. A., Toth, E. L., & Hon, L. C. (2001).Women in public relations.New York: Guilford Press.
Henry, S. (1998). Dissonant notes of a retiring fem- inist: Doris E. Fleischman's later years. Journal of Public Relations Research, 10, 1-33.
Hon, L. C. (1995). Toward a feminist theory of public relations.Journal of Public Relations Research, 7, 27-88.
Kern-Foxworth, M. (1989).Status and roles of minority public relations practitioners.Public RelationsReview, 5, 14-22.
Kern-Foxworth, M., Gandy, O., Hines, B., & Miller, D. A. (1994).Assessing the managerial roles of black female public relations practitioners using individual and organizational discriminants.Journal of Black Studies, 24(4), 416-434.
Toth, E. L., & Cline, C. G. (Eds.).(1989). Beyond the velvet ghetto.San Francisco, CA: IABC Research Foundation.
Toth, E. L., &Grunig, L. A. (1993).The missing story of women in public relations.Journal of Public Relations Research, 5, 153-175.