شاید فقدان حضور فعال رسانههایی که در قالب دیجیتالی محصولات خود را به مخاطبان ارایه میکنند، اعم از خبرگزاری، سایت و وبلاگ، در نمایشگاهی با نام رسانههای دیجیتال دلیل کوچکی باشد برای طرح این سوال از سوی برخی رسانهها که اساسا تعریف رسانه دیجیتال چیست؟ اما در مفهومی گستردهتر این موضوع کاملا مشهود است که ضعف فرهنگسازی عمومی درباره رسانه دیجیتال باعث شده تا اینگونه رسانهها نه تنها برای عموم مردم شناخته شده نباشد، بلکه تعداد زیادی از نخبگان هم با مفهوم آن ناآشنا باشند.
هرچند رسانههای دیجیتال هنوز تعریف مشخصی در کشور ندارند اما به عقیدهی برخی از کارشناسان، امروز مفهوم رسانه در حوزهی فنآوری اطلاعات و ارتباطات با گذشته فرق کرده است و در کنار نرمافزارهای چندرسانهیی، واقعیتهای مجازی، بازیهای رایانهیی و تلفن همراه، سایتها اعم از خبرگزاریها، وبسایتهای خبری، وبلاگها و غیره نیز بهعنوان یکی از اشکال و چه بسا مهمترین شکل رسانه در این حوزه شناخته میشوند و شاید باید نمایشگاهی مانند نمایشگاه رسانههای دیجیتال را با توجه به محصولات ارایه شده در آن، نمایشگاه نرمافزار نام مینهادند.
رسانههای دیجیتال در یک تعریف، مفهوم عامتری از رسانههای آنلاین است که همه نوع نرمافزار و محصولات الکترونیکی را شامل میشود و این واژه در جهان، اغلب نسخهی وب روزنامهها، وبسایتهای خبری، وبلاگها، وبسایت شخصیتهای دولتی و خصوصی، سازمانها، روزنتها و غیره را شامل میشود.
در یک تعریف کلی، رسانههای دیجیتال، فضایی تعاملی، سریع، دارای بازخورد فوری و در برخی موارد بیواسطه را برای مخاطبان فراهم میسازند و امکانات و تجهیزاتی که پیش روی مخاطبان قرار میدهند که بسیار متنوع و دارای انعطاف است و یک کاربر مسلط به این رسانهها میتواند آرای متنوع و امکانات و ظرفیتهای رسانهیی مختلفی را در اختیار داشته باشد. بنابراین رسانههای دیجیتال، هم ابزار محسوب شده و هم در ماهیت فرهنگی تاثیرگذارند؛ به عبارت دیگر، از جنبه ابزاری چون قادر به برقراری صورتهای مختلف ارتباطیاند، امکان نشر پیامهای فرهنگی بیشتر فراهم میشود.
شاید ماهیت رسانههای دیجیتال به گونهای فراتر از محتوای پیام، به نوعی خود پیام باشد؛ به طوریکه رسانههای دیجیتال نسبت به رسانههای دیگر (تلویزیون و رادیو) دارای ظرفیت و توان بیشتری هستند که امکان ارتباط سریع، جهانگستر و دو طرفه متنوع، فراهم است. اما یک استاد ارتباطات معتقد است تمام رسانههایی که نحوه ارسال اطلاعات آنها بر مبنای دیجیتالی است در زمره رسانههای دیجیتال قرار دارند.
به گفته محمدتقی روغنیها در حال حاضر رسانههایی چون سایتهای خبری و خبرگزاریهای دیگر که به صورت تلکس خبررسانی نمیکنند، رسانههای دیجیتال هستند که از طریق شبکه اینترنت و شبکههای مجازی موجود بر این بستر اطلاعرسانی میکنند و حتی شبکههای رادیویی و تلویزیونی را که به طور خاص به عنوان رسانه الکترونیکی شناخته میشوند نیز میتوان رسانه دیجیتالی دانست؛ زیرا از امکانات دیجیتالی برای تولید محتوا و تقریبا ارائه به مخاطب، استفاده میکنند.
رسانهها در حوزههای مکتوب، آنلاین، دیجیتالی، سایبر و دیداری و شنیداری تقسیمبندی میشوند که این تعاریف به عقیده این استاد دانشگاه بسته به مسائل فنی مورد استفاده از ابزار اطلاعرسانی از یکدیگر متمایز میشوند. روزنامهها نیز وقتی اخبار خود را به صورت آنلاین در دسترس مخاطب قرار میدهند، به دلیل حضور در فضای مجازی و اطلاعرسانی در این فضا رسانه دیجیتال هستند.
روغنیها با اعتقاد بر اینکه رسانه آنلاین در کشور کم داریم، خاطرنشان کرد: روزنامهها که در فضای مجازی خبررسانی میکنند به دلیل آنلاین نبودن شاید با ابهام در زمره رسانههای دیجیتال قرار بگیرند زیرا برای دیجیتالی خواندن رسانه تنها حضور در فضای مجازی ملاک نیست بلکه آنلاین بودن نیز از مولفههای آن است.
برخی تحلیلگران عملکرد خبرگزاریها را در اطلاعرسانی بهعنوان رسانه دیجیتال ضعیف عنوان میکنند، روغنیها هم میگوید: خبرگزاریها در حال حاضر بیشتر با تولید تعداد بالای اخبار به کمیت توجه خاصی دارند که این موجب بیکیفیتی مطالب شده به نحوی که دیگر از گزارشهای قوی و مصاحبههای جذاب و گیرا به ندرت در این رسانهها دیده میشود. در شرایطی که این رسانهها محدودیت فضا برای کارکردن مطالب با حجم بالا ندارند، باید برای بیان مطالب به شکل حرفهیی، از این امکان استفاده کنند.
تفاوت رسانههای دیجتیالی و سنتی
اما به اعتقاد عضو انجمن ایرانی جامعه اطلاعاتی به لحاظ منطق سازمانی و فرآیندی و تولید محتوا و نیز دریافت و تبادل اطلاعات، رسانههای دیجیتالی و سنتی متفاوت هستند. با این وجود در حال حاضر عملکرد این دو رسانه به یکدیگر گره خوردهاند.
حسین ابراهیمآبادی هم رسانههایی که فعالیتی مبتنی بر لوازم و زیرساختهای الکترونیکی انجام داده و الکترونیک بیس هستند را رسانه دیجیتال عنوان و اظهار کرد: با وجود این تعریف خاص، تفکیک رسانههای دیجیتال با رسانههای سنتی سخت شده است.
خبرگزاری رسانه دیجیتال است؟
او ادامه داد: رسانههای ارتباط جمعی همچون روزنامه و نشریات به شدت با فضای دیجیتال پیوند خوردهاند و نمیتوان گفت نشر اطلاعات از سوی مطبوعات مستقل از فضای دیجیتال صورت میگیرد.
به اعتقاد وی در حال حاضر با نوعی ادغام فضای دیجیتال و مکتوب مواجهیم به نحوی که لبههای فعالیت آنها با هم برخورد میکند و در عین حال به هم سرویس میدهند، با وجود تمام این همپوشانیها و همکاریهای بین رسانهیی دیجیتال و سنتی هنوز نمیتوان خبرگزاریها را جزئی از رسانههای دیجیتال دانست.
ابراهیمآبادی با بیان این که وب، پورتالها و وبسایتها رسانههای دیجتیال را تشکیل میدهند، اظهار کرد: با استفاده از رسانه دیجیتال باید بتوان فعالیتهایی انجام داد که تماما در این فضا تولید شده و در تعامل دو سویه با مخاطبان باشد. از طریق رسانههای دیجیتال فعالیتهای انجام شده در این فضا به مخاطبان ارائه میشود.
عضو انجمن ایرانی جامعه اطلاعاتی معتقد است: ساختار رسانههای دیجیتال در فضای مجازی شکل میگیرد و منطق مکان در آن حاکم نیست. البته این به آن معنا نیست که فضای مجازی مکانی برای تولید نمیخواهد؛ به طور مثال گوگل در نقطهای مستقر است اما تولید محتوای آن به مکان خاصی محدود نمیشود و فرآیند تولید محتوای آن تنها در فضای دیجیتال صورت میپذیرد و در اختیار کاربران این فضا قرار میگیرد.
نقش رسانههای دیجیتال در تحولات سیاسی
با توجه به نقش و جایگاه بسیار مهمی که رسانههای دیجیتال در تحولات سیاسی و نیز پاسخگویی به نیازهای اطلاعاتی مردم دارند باید بر فضای فعالیتی آنها توجه بیشتری نشان داد، زیرا در این فضا که نظارتهای حکومتی خیلی کم است میتوان هر موضوعی را گنجاند پس بهتر است این فضا با رشد و توسعه روبهرو باشد به نحوی که استانداردها در آن اعمال شود.
شهیندخت خوارزمی - کارشناس - با بیان این مطلب رسانههایی را که از تکنولوژی دیجیتالی استفاده میکنند رسانههای دیجیتالی عنوان کرد.
او با اعتقاد بر اینکه خبرگزاریها جزو رسانههای دیجیتال هستند، خاطرنشان کرد: در حال حاضر رسانههایی که در محیطهای دیجیتال فعالیت میکنند به طور کل از امکاناتی که این تکنولوژی فراهم میکند، بهره میگیرند و بنابراین رسانهی دیجیتال محسوب میشوند. خبرگزاریها که در فضای دیجیتال اطلاعرسانی میکنند نیز شامل این دستهبندی میشوند. همچنانکه شبکههای اجتماعی روی بستر اینترنت رسانههایی دیجیتالی به حساب می آیند.
تاکنون ارزیابیهای مختلفی از عملکرد رسانههای دیجیتالی در کشور با توجه به شکاف دیجتیالی عمیق بین ایران با جهان مطرح شده است که نایب رئیس انجمن ایرانی جامعه اطلاعاتی در این باره معتقد است: این شکاف در رسانههای دیجیتالی نیز دیده میشود که در کشور ما به دلیل مسائل سیاسی زمینه رشد رسانههای دیجتیال فراهم نمیشود. به اذعان این کارشناس همچنین از یک منظر میتوان تکنولوژیهای دیجیتالی که خود تبدیل به رسانه شده و وارد فضای مجازی میشوند را در حیطهی رسانههای دیجیتال قرار داد. به طور مثال تلویزیون یک رسانه دیجیتال است؛ زیرا در ارسال پیام و دریافت آن از امکانات دیجیتالی استفاده میکند.
اما برخی رسانهها پیش از ورود تکنولوژیهای دیجیتال وجود داشتهاند که با تولد این تکنولوژی و استفاده از آن وارد این فضا شدند و برخی رسانهها نیز بتازگی در بستری دیجتیالی ایجاد شدهاند؛ مثل اینترنت که هم میتوان آن را به عنوان رسانه عنوان کرد و هم به تنهایی بستری است برای ایجاد رسانه دیجیتال. شاید بتوان از تلفن همراه به عنوان یک رسانه نام برد که وسیلهای برای اطلاعرسانی به صورت دیجیتال است اما به اعتقاد برخی کارشناسان در کل رسانههایی که از تکنولوژیهای دیجیتال و ابزارهای منطبق بر این تکنولوژی استفاده میکنند جزو رسانههای دیجیتال محسوب میشوند.
با تمام این اوصاف رسانههای دیجیتال، از نیاز به استفاده از ابزارهای سنتی ارتباطات فارغ بوده و انواع پیامهای صوتی، نوشتاری و تصویری را منتشر میکنند و حجم گسترده اطلاعاتی که توسط این رسانه منتقل میشود فرصتی است که میتوان با بهرهمندی از آن واقعیتهای موجود را منتشر کرد. گرچه امروز هر وسیلهای که به
نوعی حامل یک پیام بوده و از ابزار دیجیتال نیز استفاده کند، یک رسانهی دیجیتال نامیده میشود، اما حضور چشمگیر انواع مختلف نرمافزارها و بازیهای رایانهیی و امکانات جانبی تلفن همراه، لوحهای فشرده آموزشی، فرهنگنامهها و محصولاتی از این دست بخشی از عنوان کلی رسانههای دیجیتال و نه همهی این مفهوم را به خود اختصاص میدهند. |