شبکه اطلاع رسانی روابط عمومی ایران (شارا)-|| شاید کمتر کسی از اهمیت انتشار اخبار صحیح آگاه نباشد. در این میان قطعا خبرنگاران در سرتاسر دنیا پررنگ‌ترین نقش را دارند و حتی با به خطر انداختن جان‌شان تلاش می کنند تا اخبار درست را منتشر کرده و با اخبار جعلی که با مقاصد گوناگون نشر داده می‌شوند مقابله کنند. به همین دلیل امسال کمیته حفاظت از روزنامه‌نگاران و سازمان گزارشگران بدون مرز به عنوان شانس‌های اصلی دریافت جایزه نوبل صلح سال ۲۰۲۰ معرفی شده‌اند.

در دنیای امروز، با گسترده شدن شبکه‌های اجتماعی و پیشرفت تکنولوژی به نوعی هر شهروند می‌تواند هر خبری را به راحتی فارغ از صحت و سقم آن منتشر کند و همین دست اخباری که چندان هم صحت ندارند، به عنوان مرجع خبری دیگران قرار بگیرند. این اتفاق خصوصا در زمان بحران‌ها و جنگ‌ها اثرات مخربی بر آرامش روانی جامعه خواهد داشت. در این میان نقش خبرنگاران بیش از پیش پررنگ می‌شود.

شاید به همین دلیل خبرنگاران نقش پررنگی در برقراری صلح در جهان با انتشار اخبار واقعی داشته باشند. موسسه تحقیقاتی صلح اسلو در کشور نروژ که به عنوان یک مویسه آکادمیک مستقل هر ساله برندگان جایزه صلح نوبل را پیش‌بینی می‌کند، امسال کمیته حفاظت از روزنامه‌نگاران (CPJ) و سازمان گزارشگران بدون مرز (RSF) را دارای بالاترین شانس برای دریافت این جایزه معرفی کرد. «هنریک اوردال» مدیر موسسه تحقیقاتی صلح اسلو در این‌باره گفت: روزنامه‌نگاران و آزادی مطبوعات همواره یکی از گزینه‌های مورد علاقه برای اعطای جایزه صلح نوبل در سال‌های گذشته بوده‌اند اما امسال به سبب نبود یک کاندیدای برجسته و همچنین ظهور اخبار جعلی به عنوان چالشی جدید برای دموکراسی‌ها، روزنامه‌نگاران می‌توانند درنهایت برنده این جایزه شوند. در جریان درگیری، نقش خبرنگاران در ارائه اطلاعات درباره رخداد بسیار مهم است اما موضوع گسترده‌تری هست که به طور فزآینده‌ای در حال رخ دادن و آشکار شدن است و آن موضوع اخبار جعلی و کمپین ارائه اطلاعات اشتباه است که فقط محدود به جنگ نمی‌شود.

از «آلاء صلاح» فعال اهل کشور سودان، «الکسی ناوالنی» چهره مخالف دولت روسیه و «گرتا تونبرگ» فعال نوجوان محیط زیست نیز به عنوان شخصیت‌هایی نام برده شده که شانس کسب جایزه صلح نوبل ۲۰۲۰ را دارند. کمیته نوبل نروژ که هر ساله به نمایندگی از آلفرد نوبل و بنا به وصیت وی، برنده جایزه نوبل صلح را مشخص می‌کند، اعلام کرده امسال ۳۱۸ نامزد شامل ۲۱۱ شخصیت و ۱۰۷ موسسه برای دریافت این جایزه معرفی شده‌اند.

اما تعریف اخبار جعلی چیست؟ درواقع «درست وانمود کردن اخبار غلط» همان اخبار جعلی هستند. اخبار جعلی می‌توانند در قالب تصویر، فیلم و یا کلماتی باشند که در شکل خبر گنجانده می‌شوند. در این شرایط واقعیت در پشت عکس‌ها و کلمات پنهان می‌شوند. ما امروز با حجم زیادی از اخبار جعلی مواجه هستیم. تا زمانی که فقط روزنامه‌نگاری بود، به دلیل وجود دروازه‌بانی خبر، کمتر با اخبار جعلی مواجه بودیم، ولی در شرایط کنونی متاسفانه به دلیل نبود مقرارات‌گذاری و نبود نهادی که بر فضای مجازی تمرکز کند، بسیار با این پدیده روبه‌رو هستیم.

تا زمانی که روزنامه‌نگاری حرفه‌ای متمرکز بر رویکرد چاپی و در کنار آن بحث دروازه‌بانی بود، کمتر با اخبار جعلی روبه‌رو بودیم چون به دلیل قوانینی که وجود داشت، فعالان این حوزه نمی‌توانستند از اخبار جعلی استفاده کنند. ولی متاسفانه در وضعیت کنونی شاهد انواع و اقسام خبرهای جعلی هستیم. تصاویر دستکاری شده، حتی ویدئوهای دستکاری شده و تبلیغات، تبلیغاتی که اصلا راستی‌آزمایی نمی‌شوند. تبلیغاتی که ارتباطی با واقعیت ندارد.

مهمترین هدف کسانی که اخبار جعلی منتشر می‌کنند، تاثیر گذاشتن بر افکار عمومی است. ما در دوران کرونا اشکال مختلفی از این اخبار را شاهد هستیم، به‌عنوان مثال در مورد منشا ویروس کرونا آیا چین اخبار و اطلاعاتی که داد درست بود. مثلاً آمریکا چین را متهم می‌کند که عامل انتشار ویروس در جهان است یا چین اروپا را متهم می‌کند که این ویروس قبلا در اروپا بوده است. در واقع اینجا با این اخبار ضد و نقیض در دوران کرونا مواجهه هستیم.

اما چرا مهم است که اخبار واقعی در دسترس افکار عمومی، خصوصا در روزگاری مثل امروز که بحرانی مانند کرونا تمام جهان را درنوردیده است، قرار بگیرد؟ محمد صادق افراسیابی، معاون مرکز فناوری اطلاعات و رسانه‌های دیجیتال وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و مدرس علوم ارتباطات، در این رابطه گفته است: بخشی از اخباری که این روزها در فضای مجازی میان مردم رد و بدل می‌شود اخبار جعلی است و هدفی جز تشویش اذهان و افکار عمومی ندارد و امنیت ملی کشور را هدف قرار داده است. بخش دیگر اخباری هستند که فارغ از صحت و سقم آنها باعث افزایش نگرانی‌های عمومی می‌شوند و تاثیر آن‌ها بر جامعه تاثیر مطلوبی نیست. شاید بین اخبار جعلی و کشورهای پیشرفته صنعتی ارتباطی وجود داشته باشد، آنچه که در خصوص انتشار این حجم زیاد اخبار جعلی قابل تامل است اینکه این حجم اخبار جعلی چه وضعیتی در مخاطبان ایجاد می‌کند. بر اساس نظر سنجی‫ها تقریبا 64 درصد مخاطبان را دچار سردرگمی می‌کند.

او با تاکید بر اهمیت سواد رسانه‌ای جامعه افزود: افزایش سواد رسانه‌ای و اطلاعاتی مردم باعث می‌شود اولا جامعه تحت تاثیر اخبار جعلی واقع نشود و راحت‌تر اخبار جعلی را شناسایی کند. ثانیا اخباری که محتوای آنها باعث اضطراب در جامعه می‌شود را کنار گذاشته و بر عکس جامعه به سراغ اخباری برود که ماهیت آن‌ها پیشگیری و مقابله با بیماری کرونا است یا شیوه‌های مفیدی را برای گذران اوقات در ایام کرونایی پیشنهاد می‌دهد. ثالثا مردم به این توانایی می‌رسند که بتوانند اخباری که ماهیت آن‌ها تامین منافع تجاری گروهی خاص است را شناسایی کرده و در بازار عرضه و مصرف کالا منطقی‌تر عمل کنند.

این مدرس دانشگاه ادامه داد: بنابراین شیوع ویروس کرونا در جامعه و نحوه انتشار اخبار و اطلاعات در فضای مجازی نشان داد کم‌سوادی رسانه‌ای در زمان بحران‌ها می‌تواند بسیار خطرناک باشد بنابراین لازم است سواد رسانه‌ای عمومی افزایش یابد. علاوه بر این گاهی فعالان رسانه‌ای در نحوه انتشار اخبار و اطلاعات دچار اشتباهاتی می‌شوند که این امر نیز مستلزم افزایش سواد رسانه‌ای فعالان رسانه‌ای است.

اما چگونه باید با این پدیده مقابله کرد؟ امیدعلی مسعودی، استاد ارتباطات در این زمینه گفته است: ما در چهارراهی هستیم که انسان، جامعه، کرونا و تحولات فناوری و ارتباطی و اطلاعاتی در چهار سمت آن قرار دارند. کرونا باعث شد که جبر تکنولوژی را بپذیریم و یک گام بیشتر به سمت هوشمندسازی حرکت کنیم. از طرف دیگر این هوشمندشدن و رباتیک‌شدن، چالشی را درباره حکمرانی دولت‌ها ایجاد کرده است که این چالش ناخودآگاه، فکرکردن در دو سیستم فکری را می‌طلبد که از آن می‌توان به تفکر انتقادی یاد کرد. ما باید اجازه دهیم که چشم‌اندازهای وسیع‌تری برای ما ایجاد شود. ضمن اینکه برای مقابله با اخبار جعلی نیز نیازمند ارتقای تفکر انتقادی هستیم که این مساله خود نیازمند ارتقای سواد رسانه‌ای‌ است.

منبع: ابتکار