شبکه اطلاع رسانی روابط عمومی ایران (شارا)-|| کشور ایران به علت وسعت، موقعیت جغرافیایی و تنوع اقلیمی یکی از کشورهای بحران خیز دنیا است. از 40 نوع بلای طبیعی شناخته شده شامل زمین لرزه، آتشفشان، موج‌های دریایی ناشی از زلزله، گردبادهای استوایی (طوفان) ، طغیان، شکافتن زمین، آتش‌سوزی طبیعی جنگل‌ها و بیشه‌ها، خشکسالی، بیماری‌های شایع، تصادفات عمده، شورش‌های اجتماعی،و بحران‌های ناشی از جنگ و..... ، 31 نوع آن در ایران اتفاق می‌افتد و از این جهت ایران رتبه ششم را در دنیا دارا می‌باشد.

نکته مهم این است که با این که تعداد بحران ها در کشور ما زیاد است اما در چنین شرایطی متاسفانه هیچ سخنگوی واحدی نداریم و هر اداره و سازمان و دستگاهی در حد توان و امکانات خود سعی در اطلاع رسانی دارد ، این قبیل رفتارها نشان می دهد که در زمینه اطلاع رسانی بحران کوتاهی و غفلت داشته ایم و به نظر می رسد در کشور ما دستور العمل یکسانی برای روزنامه نگاری بحران و روابط‌عمومی بحران وجود ندارد و همین باعث می شود که مردم از منابع غیر رسمی اخبار را دریافت کرده و بر حجم شایعات افزوده شود، اگرچه بارها و بارها از این شایعات ضربه دیده ایم، اما گویی بدون شایعه روزمان شب نمی شود، این شایعات چنان افکار عمومی را تسخیر می کند که تشخیص واقعیت از دروغ و تشخیص شایعه از حقیقت بسیار مشکل و بعضی وقتها غیر ممکن می شود.

 نمونه بارز آن شایعاتی که در مورد ویروس کرونا و شیوه های شیوع و گسترش و درمان آن در این ایام در جامعه منتشر شده که به نظر می رسد از خود ویروس خطرناک تر باشد؛ این شایعات که معمولا هیچ پایه و اساسی هم ندارند، مردم را نگران و جو روانی بدی را در جامعه ایجاد کرده است.

اما شایعه چیست و از کجا می آید؟ شایعه به هنگام فقدان خبر صحیح یا انتشار اخبار ناقص و نادرست ، ساخته و پرداخته و منتشر می شود ، وقتی افراد یک جامعه مشتاق دریافت اطلاعات از موضوعی هستند اما نمی توانند از مجاری رسمی ، قانونی و صحیح ، اطلاعات و اخبار واقعی و موثق را به دست آورند، به سراغ شایعه می روند ،آن را می سازند و می پذیرند و منتشر می کنند وقتی پای شایعه در میان است همه گوش ها تیز و زبان ها باز می شود ؛ شایعه به همان اندازه که بار منفی دارد جذاب هم هست، بطوری که هر شنونده‌ای بدون اینکه بخواهد وارد جریان شایعات می‌شود، متاسفانه جذاب بودن موضوع کافی است تا بسیاری از کاربران کاری به صحت خبر یا میزان مستند بودن آن نداشته باشند و به رواج آن کمک کنند و شاید خودشان هم ندانند که در حال شایعه پراکنی هستند. اما واقعا دلیل رواج این شایعات چیست چرا به شایعات و اخبار و کلیپهای منتشر شده در فضای مجازی بدون توجه به صحت و سقم و منبع خبری انها واکنش نشان می دهیم ؟چرا در مقابل این قبیل مطالب زود باور هستیم و به هر خبر و منبع خبری اعتماد می کنیم ؟چرا شایعه به سرعت هرچه تمامتر در جامعه رواج پیدا می کند و حقیقت در بن بست گیر می افتد؟ وظیفه مسوولان، رسانه ها و خبرنگاران در جلوگیری از شایعه چیست؟

شایعات در فضای مجازی معمولا با این جمله ها آغاز می شوند: "فوری فوری"، "لطفا اطلاع رسانی کنید"، "نقل از فلان مسئول"، "اطلاعیه فوری" و "توجه توجه". شناسایی شایعه و خبر چندان آسان نیست ولی چند نکته وجود دارد که مردم باید به آن توجه کنند مهمترین نکته اینکه مخاطبان ( گیرندگان خبر ) باید به خبرهای منتشره در فضاهای مجازی و رسانه های غیر رسمی به دیده‌ شک و تردید نگاه کرده و از انتشار اخبار بدون مرجع و سند معتبر خودداری کنند ، نکته بعدی اینکه شایعات و اخبار جعلی عمدتا بسیار جذاب هستند و اگر فوت و فن استفاده از رسانه ها را بلد نباشیم دچار آسیب ها و مشکلاتی جدی خواهیم شد.

به نظر می رسد برای جلوگیری از انتشار شایعات، اطلاع رسانی شفاف و دقیق در مورد حوادث و بحرانها باید به‌گونه ای باشد که ضمن انتقال صحیح اطلاعات به افکار عمومی و بیان حقیقت از ایجاد التهاب روانی در جامعه جلوگیری کند. روابط عمومی ها و روزنامه نگاران ما باید بدانند تهیه گزارش و خبر و ... در شرایط بحران متفاوت تر از شرایط عادی و طبیعی است و جریان ارتباطی در شرایط بحران با شرایط عادی کاملا متفاوت است.

در این میان نقش شبکه های اجتماعی بسیار تاثیرگذار است، چرا که این شبکه ها با وجود این که رسانه رسمی نیستند با قدرت نفوذ بالایی که دارند می توانند نقش بسیار مثبتی در جامعه داشته باشند . رسانه ها و فعالان شبکه های اجتماعی در مواجهه با خطرات و بحران ها و در زمانی که شایعات و اخبار غیر موثق در فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی بیداد می‌کند با خودداری از انتشار و فوروارد اخبار غیر موثق در فضای مجازی، باید زنجیره گسترش شایعات مخرب را قطع کرده و با اتخاذ رویکردی متعادل، اخبار و اطلاعات مورد تایید را منتشر کرده و از انتشار هرگونه خبری که باعث رعب و وحشت عمومی شده و پایه علمی ندارد، بپرهیزند چرا که انتشار و اشتراک گذاری اطلاعات نادرست خطرناک و توصیه های مضر در رسانه های اجتماعی در مورد سلامت انسان بویژه در هنگام شیوع بیماری می تواند جان میلیون ها انسان بی گناه را به خطر بیاندازد .

نکته مهم در اطلاع رسانی بحران این است که رسانه های ما نباید عمق بحران را تقلیل دهند و باید زوایای عمیق بحران را واکاوی کنند تا مسئولین بدانند چه اقدامی در شرایط بعد از بحران انجام دهند اگر فعالیت رسانه ها تنها معطوف به ارائه گزارش ها و اخبار حوادث بدون ارائه آموزش برای پیشگیری حوادث شود، جامعه دچار درماندگی خودآموخته خواهد شد. چرا که این تصور در مردم ایجاد می شود که قادر به مدیریت بحران نیستند و ناچار به پذیرش آن هستند. رسانه ها بعد از بحران نیز باید به مطالبات مردم توجه کرده و وعده های مسولین را رصد نمایند و به مردم گزارش دهند و رسانه هایی که دارای استراتژی دقیق هستند ، علاوه بر اطلاع رسانی و آگاهی بخشی در زمان بحران، به تاثیرات تولیداتشان در دوران بعد از بحران نیز دقت می کنند.