شبکه اطلاع رسانی روابط عمومی ایران (شارا)-|| ارتباط برقرار کردن یکی از مولفه‌های اساسی انسان‌ها ‌برای زندگی اجتماعی است و با بیان کلمات، رفتارها و حالت‌های خاص به مخاطب و منظور احساسات خود را منتقل می‌کند.

یکی از واقعیت‌های زندگی بشر امروز دست و پنجه نرم کردن با ناتوانی و معلولیت‌های دوره کهنسالی است.

پس ضرورت برقراری ارتباط صحیح با معلولان به این دلیل که انسان‌ها یا معلول هستند یا با معلولان در ارتباط هستند برای برطرف ساختن نیازها و کاستی‌های پدیده‌ی معلولیت یک ضروریت غیر قابل انکار است. ارتباط مؤثر باعث ایجاد شناختی واقعی از معلولیت و نیازهای معلولیت به‌صورت واقع بینانه می‌شود که در دستیابی به رضایتمندی هر دو طرف و توانمندسازی فرد توان‌یاب می‌انجامد، از این رو برطرف نمودن موانع ارتباطی نقش مهمی در ارتقاء کیفیت خدمات و حمایت‌ها ایفا می‌کند.

معلولیت باعث می‌شود فردی که تا دیروز، فعالیت‌های بسیاری انجام می‌داده به یکباره با محدودیت‌های حرکتی روبرو شود که این محدودیت‌ها باعث ایجاد استرس در فرد می‌شود و واکنش‌های تدافعی بسیاری را برای رد این واقعیت به همراه دارد و به هرنوعی سعی در رد کردن همیاری دیگران برای رفع این محدودیت‌ها دارد که مؤثرترین و کم هزینه‌ترین راه برای کاهش این رفتار ، روبرو کردن افراد معلول با واقعیت معلولیت از طریق ارتباطی دوستانه است، ارتباطات وقتی نقش کلیدی ایفا می‌کند که بدانیم نقص یا نبود ارتباط مناسب با معلولان و اطرافیان، باعث بروز بیماری‌های ثانویه روحی مانند افسردگی می‌شود. البته نبایستی از یاد ببریم که ارتباط برقرار کردن به خودی خود خنثی است و چه بسا در صورت کاربرد نابجای ارتباط باعث می‌شود ارتباط به پدیده‌های منفی و مضر تبدیل شود.

هر چند معلولان در این شرایط بیشتر از هر موقع نیاز به برقراری ارتباط دارند، اما ترس از واقعیت و ارتباط‌هایی که به‌صورت غیر مستقیم اعتماد به نفس و استقلال آنها را مورد حمله قرار می‌دهد، باعث طرد شدن آنها از جامعه می‌شود که متاسفانه در شرایط کنونی با توجه نبود ساختارهای فیزیکی و زیر بنایی متناسب با نیازهای معلول، عاملی بنیادین در گوشه‌گیری و ایجاد افسردگی آنها و اختلال در برقراری ارتباط می‌شود.

اهمیت ارتباط به قدری برای معلولان مهم است که به‌عنوان یک شیوه‌ی درمانی مورد استفاده قرار می‌گیرد که با استفاده از بروز احساسات سبب کاهش افسردگی می‌شود و این درمان بدون استفاد ه از دارو به درمان بیمار می‌پردازد در یک کلام افسردگی با ارتباط نا صحیح شروع و با ارتباط صحیح نیز درمان می‌شود.

ارتباطات سر منشا احساسات و سازنده نگرش، باور و شخصیت انسان است و تنها سخن گفتن معیار داشتن ارتباط نیست، چه بسا افرادی به جای برقراری ارتباط برای نزدیکی و ابراز احساسات باعث جنگ و جدل شوند به همین سبب افراد می‌بایست عوامل ارتباط صحیح را بشناسند و بر اساس مقتضیات مکانی و زمانی به برقراری ارتباط بیندیشند. اغلب مشکلات مردم ناشی از ارتباطات گنگ بین آنهاست که باعث بروز گرفتاری‌های بسیاری می‌شود، علت اصلی گرفتاری‌های در برقراری ارتباط این است که هر کدام به شیوه خود با دیگران ارتباط برقرار می‌کنند.

ارتباطات کلامی و غیرکلامی هریک ویژگی‌ها و مهارت‌های خاص خود را می‌طلبد، ارتباط غیر کلامی در رابطه مستقیم با ارتباط کلامی است و هیچ یک نمی‌تواند بدون دیگری، برای ایجاد ارتباط اثربخش کافی باشد. در عصری که معروف به عصر ارتباطات است، انسان‌ها پیام‌های بسیاری را برای به اشتراک گذاشتن احساسات و برآورده کردن نیازهای متنوع خود ارسال و دریافت می‌کنند، اما ارتباط مؤثر امری بیش از مبادله اطلاعات بین افراد است و یکی از مهارت‌های اساسی که می بایست هنگام برقراری ارتباطات برای تبادل اطلاعات به آن آگاه بود، زبان اندام است که خود حاوی اطلاعات بسیاری برای تکمیل کردن اطلاعات گفتاری بین افراد است.

برقراری ارتباط مؤثر شامل مهارت‌های برقراری ارتباط غیرکلامی، گوش کردن فعالانه و مدیریت استرس است که باعث می‌شود، افرادی که دارای مهارت ارتباطی بالا هستند، بتوانند به واقعیت نیازهای ارتباطی، درک و تشخیص احساسات خود و دیگران دستیابند. برقراری ارتباط مؤثر به‌وسیله آموزش، قابل ارتقا است و با صرف زمان و تلاش فرد، این امر محقق می‌شود و این یعنی افراد به‌صورت مادرزاد دارای مهارت‌های ارتباطی قوی نیستند و بین سخن گفتن و ارتباط برقرار کردن فاصله بسیاری است.
معلولان با حدود 15 درصد از جمعیت جهان، بزرگ‌ترین اقلیت بشری هستند. گرچه نمی‌توان نیازها و خواسته‌های این اقلیت را نادیده گرفت، اما جهان در حال توسعه هنوز هم در بسیاری از حوزه‌ها نتوانسته است نیازهای این گروه را تأمین کند. ایران نیز با چالش‌های پدیده معلولیت دست ‌به‌ گریبان است.

جنگ‌ها، بلایای طبیعی و حوادث رانندگی، عواملی هستند که درصد ابتلا به معلولیت را افزایش می‌هد. افراد و گروه‌های بسیاری تلاش می‌کنند تا دنیا جای بهتری برای زندگی معلولان شود، اما برای آنکه دنیایی با چالش‌های کمتر برای معلولان بسازیم، نخست باید بدانیم مهم‌ترین مشکلاتی که پیش روی آنهاست، کدام است؟

موانع دسترسی افراد معلول به زیرساخت‌های اطلاعاتی و ارتباطی، ما را به پاسخ‌گویی این پرسش‌ها وامی‌دارد که آیا دسترسی به فناوری اطلاعات می‌تواند عاملی برای رفع مشکلات افراد دارای معلولیت باشد؟ موانع دسترسی معلولان به ارتباطات چیست؟ چگونه می‌توان بر این مشکلات فائق آمد؟ آیا افراد دارای معلولیت هم به تکنولوژی‌های ارتباطی نیاز دارند؟

افراد دارای معلولیت به کمک ارتباطات می‌توانند بر ضعف‌های فیزیکی خود غلبه کرده و به کمک وسایل ارتباطاتی به اطلاعات که عنصر سازنده جامعه اطلاعاتی و به عبارتی اساس جوامع کنونی است دست یابند. در جامعه اطلاعاتی که کارها بر پایه اطلاعات و از طریق تکنولوژی‌های ارتباطی انجام می‌شود تمامی کسانی که به اطلاعات و ارتباطات دسترسی دارند، می‌توانند در اداره کشور مشارکت کنند.

در این جامعه کارهای فیزیکی به راحتی از طریق فناوری ارتباطات قابل انجام است و تفاوتی میان زن و مرد، افراد سالم یا معلول و نیست، معلولان به کمک فناوری ارتباطات و از طریق نرم‌افزار و سخت‌افزارهای مناسب‌سازی‌شده می‌توانند بخوانند، بنویسند، امور بانکی را انجام دهند، با کمک اینترنت، تمامی کارهایی که به شیوه سنتی قادر به انجام آن نبودند، همانند دیگران انجام دهند، یک نابینا با کمک صفحه‌خوان و از طریق بانکداری الکترونیکی به راحتی قادر به انتقال وجه، پرداخت قبوض یا خریدهای اینترنتی است، کسی که به لحاظ حرکتی دارای معلولیت است، با کمک فضای مجازی و فناوری ارتباطات می‌تواند بُعد مکانی را پشت سر گذاشته و از محل استقرار خود تمامی کارهای حرکتی را انجام دهد. اما باید به خاطر داشته باشیم تمامی این مهارت‌ها زمانی حاصل می‌شود که فرد معلول از امکان دسترسی به تکنولوژی‌های ارتباطاتی و اطلاعاتی بهره‌مند شود.

یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های پیش‌روی معلولان فرهنگ حذف‌مدار، تبعیض‌آمیز و سرکوب‌گرایانه نسبت به آنهاست، وقتی سخن از مشکلات افراد دارای معلولیت باشد، همه تصور می‌کنند ابتدا باید مشکلات سایر بخش‌های جامعه حل شود، زیرا معلولان در اقلیت هستند. این نگاه در عین تبعیض‌آمیز بودن، افراد دارای معلولیت را شهروند درجه دوم یا سوم می‌انگارد. این نگاه تبعیض‌آمیز را حتی در میان سیاستمداران و دستگاه‌های اجرایی متولی هم می‌توان مشاهده کرد.

بسیاری از مردم، افراد دارای معلولیت را انسان‌های ناتوان تصور می‌کنند که قادر به انجام هیچ کاری نیستند، برخی هم به دیده ترحم به آنها نگاه می‌کنند. ریشه تمام این باورهای اشتباه عدم آگاهی و عدم شناخت کافی نسبت به معلولان است. این باورهای نادرست به حدی است که گاهی می‌توان انعکاس آن را در محتوای رسانه‌ها یا سخنان دولتمردان نیز مشاهده کرد. افراد دارای معلولیت در زمره مخاطبان خاص رسانه‌ها محسوب می‌شوند ولی آیا به راستی رسانه‌ها بخشی از محتوای خود را به مشکلات آنها اختصاص داده‌اند؟ رسانه تنها نهادی نیست که مطالبه حقوق معلولان را از خاطر برده است و این خود معلولِ باور سرکوب‌گرایانه و حذف‌مدارانه جامعه است.

باورهای تحقیرآمیز و سرکوب‌گرایانه و شاید هم حذف‌مدارانه در سطح جامعه در تمام زمینه‌ها اعم از سیاسی، اجتماعی، اقتصادی سبب شده که به افراد دارای معلولیت به عنوان یک فرد مصرف‌کننده و ناتوان نگاه شود. بنابراین ضرورت حضور آنها در مشاغل مهم سیاسی و اجتماعی احساس نمی‌شود. پس نیازی نیست که این افراد به اطلاعات دسترسی داشته باشند. چالش دیگر دسترسی معلولان به فناوری اطلاعات و ارتباطات خلأ حقوقی است، قانون جامع حمایت از معلولان برخلاف نام خود، از جامعیت کافی برخوردار نیست در کشورهای پیشرفته قانونگذار در تمام قوانین، حقوق افراد دارای معلولیت را نسبت به آن موضوع لحاظ می‌کند و ضمانت اجرایی نیز برای آن در نظر می‌گیرد اما در کشور ما در زمینه دسترسی به تکنولوژی‌های نوین ارتباطاتی هیچ قانون یا مصوبه‌ای به تصویب مجلس شورای اسلامی و شورای عالی فضای مجازی یا هیأت دولت نرسیده است، از نمایندگانی که ورود نابینایان به مجلس را ممنوع کردند، انتظار می‌رود تا دست کم مشکلات معلولان را منعکس کنند.

راهکارهایی برای توانمندسازی معلولان
یکی از اقداماتی که می‌تواند گامی اساسی در جهت رفع موانع موجود باشد، ورود مسؤولانه اصحاب فرهنگی شامل: نویسندگان، برنامه‌سازان، شخصیت‌های علمی و فرهنگی، مدیران روابط عمومی‌ها و ... در استیفای حقوق افراد دارای معلولیت و توسعه دسترس‌پذیری اطلاعات و فیزیکی برای اطمینان از حصول مشارکت افراد دارای معلولیت در اداره امور مرتبط با خود و زیستگاهشان است.

گسترش فناوری‌های نوین افراد دارای معلولیت قادر می‌سازد در هر نقطه و بدون جابه‌جایی فیزیکی به شبکه ارتباطات متصل شوند و بدون موانع فیزیکی، دسترسی آنها به اینترنت را فراهم کنند که دستیابی به این هدف به اینترنت پرسرعت پیش‌نیاز اولیه محسوب می‌شود.

با نگاهی به تولیدات کشورها و شرکت‌های پیشرفته مانند سامسونگ یا اپل متوجه می‌شویم در تمامی آنها بخشی مربوط به قابلیت دسترسی یا همان بخش گویاسازی برای افراد نابینا و کم‌بینا وجود دارد که به دلیل عدم پشتیبانی زبان فارسی نیاز به تولید نرم‌افزارهای فارسی‌خوان است که به دلیل عدم سرمایه‌گذاری کافی نرم‌افزارهای تولیدی بخش خصوصی از مشکلاتی مانند کاهش سرعت دستگاه، عدم سازگاری با آنتی‌ویروس‌ها و عدم پوشش برخی پایگاه‌های الکترونیکی و عدم مطابقت قواعد استاندارد، رنج می‌برد و این چالش دیگر دسترسی معلولان است که باید با سرمایه‌گذاری مناسب بخش دولتی و خصوصی در زمینه فناوری ارتباطاتی توانخواهان بر طرف شود.

برای دسترسی به فناوری ارتباطاتی متناسب با نیاز توان‌یابان به سرمایه‌گذاری کلانی وجود ندارد، زیرا تمامی نرم‌افزارها و سخت‌افزارها روی نرم‌افزارهای عادی گوشی و لپ‌تاپ تولید شده و تنها با تغییرات اندکی برای افراد دارای معلولیت قابل استفاده است، اما متاسفانه عدم توجه مسؤولان این حوزه باعث شده تا دسترسی آنها به ارتباطات دشوار شود و رفع موانع گمرکی برای ورود وسایل کمک ارتباطی مانند: برجسته‌نگار، بِه‌دید، قلمخوان، کمک شنوایی‌ها و امکانات خاص معلولان جسمی و حرکتی در رسیدن افراد توان‌یابان به برابری دسترسی به ارتباطات کمک می‌کند. همچنین ارائه بسته‌های تشویقی مالی، اعطای وام با بهره کم، تعدیل و توازن قیمت‌ها و انجام پروژه‌های تحقیقی میدانی و نظری در جذب سرمایه‌گذاری خصوصی نیز تأثیر مثبتی دارد.

دولت با تأمین بخشی از بار مالی تولید و توزیع وسایل کمک ارتباطی برای معلولان، حمایت مؤثری از توان‌یابان و خانواده آنها خواهد کرد چراکه هزینه‌های سنگین خرید این وسایل برای خانواده‌ها این‌گونه افراد که معمولاً از اقشار کم‌درآمد جامعه هستند، سختی‌هایی را به همراه دارد.

در خاتمه باید اشاره کرد، جلب توجه و سرمایه‌گذاری در زمینه دسترس‌پذیر‌کردن اماکن و خدمات مختلف برای افراد دارای معلولیت نه‌تنها هزینه‌های اضافی بر کشور بار نمی‌کند بلکه با فعال کردن این افراد باعث بالا بردن سطح سودمندی آنها نیز می‌شود.
 

منبع مرجع: شبکه اطلاع رسانی روابط عمومی ایران (شارا)