دکتر احمد یحیایی ایله ای (مدرس و مشاور روابط عمومی)
مهندس بهنام صیفوری (رئیس روابط عمومی شرکت فجر انرژی خلیج فارس)

شبکه اطلاع رسانی روابط عمومی ایران (شارا)-|| ارتباطات سازمانی نامناسب یکی از موانع پیشرفت یک سازمان محسوب می شود. زیرا ارتباطات ابزاری مطلوب برای بالندگی سازمانها و نیروی پیشبرنده برای مدیران یک سازمام محسوب می شود. لذا شناخت آسیب های ارتباطی هر سازمان می تواند یاری کننده مدیران و تقویت کننده یکپارچکی سازمانی و بهبود شرایط محیطی برای پیشرفت سازمانی باشد.

این پژوهش از نوع توصیفی – پیمایشی است. جامعه آماری آن شامل: 57 نفر از مدیران و 281 نفر از کارکنان شرکت فجر انرژی خلیج فارس انتخاب شده است.

تحقیق آسیب شناسی ارتباطات درون سازمانی شرکت فجر انرژی خلیج فارس با الگو برداری از مدل سه شاخگی استاد میرزایی اهرنجانی به ابعاد سه گانه آسیبهای ساختاری، رفتاری و زمینه ای ارتباطات درون سازمانی شرکت مذکور پرداخته است و در نتیجه این تحقیق الگوی کاربردی مدیریت ارتباطات درون سازمانی برای این شرکت طراحی گردیده است و راهکارهای دهگانه ای برای بهبود شرایط محیطی پیشنهاد داده است و در حال اجراست.

1) مقدمه
پاتولوژی به معنی آسیب شناسی، بیماری شناسی و تشخیص علل آسیب های وارده بر سیستمی مشخص (مورد مطالعه) است. این علم که بطور گسترده در علوم زیستی کاربرد دارد در علوم انسانی نیز دارای جایگاه است. بطوری که پاتولوژی سازمان تحت همین عنوان توجه دانشمندان علوم انسانی را به خود معطوف کرده است. البته تمام مطالعاتی که در جهت آشکارسازی عیوب و عوامل آسیب زای سیستم خاصی قدم بردارند، در حیطه علم آسیب شناسی قرار دارند. آسیب شناسی با مشاهده عوارض آسیب آغاز می شود. در مورد منابع انسانی عوارض آسیب به طرق گوناگونی بروز می کنند که به آن مسائل رفتاری لقب داده اند (پیدایی، 1391 به نقل از اسمعلی، 1381).

آﺳﯿﺐﺷﻨﺎﺳﯽ ﺳﺎزﻣﺎﻧﯽ (Organizational Pathology) به ﻋﻨﻮان نقطه آغازین و ﺣﺴﺎﺳﺘﺮﯾﻦ ﺟﺰء اﺳﺘﻘﺮار فراگرد بهبود سازمان تعریف می شود و عبارت است از فرآﯾﻨﺪ استفاده از مفاﻫﯿﻢ و روﺷـﻬﺎی ﻋﻠـﻮم رفتاری، به ﻣﻨﻈﻮر ﺗﻌﺮیف و ﺗﻮضیح وﺿﻊ ﻣﻮﺟﻮد ﺳﺎزﻣﺎﻧﻬﺎ و ﯾﺎفتن راﻫﻬـﺎﯾﯽ برای افزاﯾﺶ اﺛﺮبخشی آﻧﻬا".لذا، آسیب شناسی سازمانی کارآمد و اثربخش را می توان یکی از ﻣﻬﻤﺘﺮﯾﻦ اﻗﺪاﻣﺎﺗﯽ قلمداد کرد ﮐﻪ ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎی موفق برای ارﺗﻘﺎی بهره وری ﺧـﻮد اﻧﺠـﺎم ﻣﯽدﻫﻨﺪ (سلطانی، 1389).
برای انجام این کار ابتدا بایستی بر اساس نوع سازمان یکی از مدلهای آسیب شناسی سازمانی: مدل 7S مکینزی، مدل مولکولی، مدل سه شاخکی (3C)، الگوی فرایندی، الگوی جامع آسیب شناسی[12]FPSS و... را انتخاب و سپس آن را برای شناسایی آسیبها و راهکارها بکار گرفت.

2) آسیب شناسی ارتباطات سازمانی
آسیب شناسی ارتباطات سازمانی یکی از گونه های آسیب شناسی در منابع انسانی است که به مطالعه ظرفیتها و توانایی های گیرنده و فرستنده، کانال های اطلاع رسانی، فرایند و قوانین و فرصت های ارتباطی در درون یک سازمان یا شکل گیری و مدیریت ارتباط با مشتریان و ذی نفعان در بیرون از سازمان بصورت مستقل یا یکپارچه می پردازد.

آسیب شناسی ارتباطات سازمانی یک یا چندین هدف از اهداف زیر را پیگیری می کند:

• شناسایی سیر تکامل سازمان، به همراه هزینه¬ها، تاخیرات، مزایا و معایب دربارۀ یک تغییر سازمانی که مورد تصمیم واقع شده است.
• شناسایی مزایا و معایب کنونی ارتباطات در سازمان.
• شناسایی مسایل سازمانی که احتمالا در آیندۀ نزدیک پدیدار خواهند شد.
• شناسایی مسیرهایی که سازمان دارای تمایل طبیعی برای رفتن به سمت آن و رشد کردن در آن است.
• تحلیل فعالیتهای طراحی شده به منظور فراهم کردن یک تصمیم.
• پیشنهاد راههای جایگزین، هم بر حسب طبیعت فعالیت¬هایی که باید اجرا شود، و هم بر حسب متدهای مدیریتی و مکانیزمهای هماهنگی دربارۀ این فعالیتها.

3) الگوی اجرایی آسیب شناسی
وجود ارتباطات موثر و صحیح در سازمان همواره یکی از اجزای مهم در موفقیت مدیریت به شمار می آید. زیرا از طریق تجربه ثابت شده است که اگر ارتباطات صحیحی در سازمان نباشد، گردش امور مختل شده و کارها آشفته می شود. (محرم زاده، 1382: 39-40) از طرفی به زعم اندیشمندان، ریشه بسیاری از کج فهمی ها و مشکلات سازمانی ناشی از فقدان ارتباط موثر است و رفع این مشکل نیازمند حل مشکلات ارتباطی و اصلاح الگوی ارتباطی خواهد بود. (الوانی، 1384: 169).

مطالعات انجام شـده نـشان می دهد که در بسیاری از سازمانها چه در سازمانهای دولتی و چه در سازمانهای خصوصی، الگویی مناسب برای مدیریت ارتباطات وجود ندارد در حالی که ارزشیابی عملکرد بر مبنای مدلهای علمی می تواند اطلاعات جامع و واثقی را از وضعیت موجود ارتباطات در اختیار برنامه ریزان و عاملین تحول سازمانی قرار دهد.

در نظرسنجی حاضر نیز محقق بر آن شد تا بر اساس مدل سه شاخگی (دکتر حسن میرزایی اهرنجانی استاد فقید مدیریت دانشگاه تهران)که یکی از مهمترین و پرکاربردترین مدلهای آسیب شناسی است نسبت به آسیب شناسی ارتباطات درون سازمانی شرکت فجر انرژی خلیج فارس اقدام کند.

الگوی مورد استفاده ضمن دربرگیری نمامی موانع و آسیب های ارتباطی از دیدگاه مبانی نظری و خبرگان از نوآوری لازم نیز برخوردار است. همچنین توسط یکی از محققان بومی ایران به مولفه های سازمانی ایران توجه شده است و از طرفی تمامی مولفه های ارتباطی بین المللی را نیز مورد توجه قرار داده است.

این مدل توسط دانشگاههای تهران و شهید ستاری (دانشگاه هوایی) به عنوان کارآمدترین مدل سنجش آسیب شناسی بومی مورد تایید قرار گرفته است و همچنین محقق، مدل را مورد ارزیابی گروهی از خبرگان و متخصصان عالیرتبه علوم ارتباطات و روابط عمومی قرار داده است و این گروه بر معیارهای اصلی این مدل صحه گذاشته اند.

بطور خلاصه می توان گفت که الگوی سه شاخگی به دلایل زیر یک مدل کارآمد است:

• این الگو توسط یکی از استادان مطرح دانشگاه تهران تدوین شده است.
• این مدل توسط دانشگاه تهران برای مدیریت منابع انسانی مورد تایید قرار گرفته است.
• این مدل بومی است و مولفه های شرابط بومی سازمانهای ایرانی را مد نظر قرار داده است.
• این مدل توسط دانشگاه شهید ستاری (دانشگاه نظامی – هوایی) مورد تایید قرار گرفته است.
• معیارهای آسیب شناسی ارتباطات درون سازمانی مدل توسط خبرگاه ارتباطات و روابط عمومی کشور مورد تایید قرار گرفته است.
• این مدل به عنوان کارآمدترین مدل آسیب شناسی در ایران توسط محققان مورد استفاده قرار گرفته است.
• این مدل تمامی مولفه های صاحب نظران مدیریتی در زمینه آسیب شناسی را لحاظ کرده است.

4) نتیجه گیری
اجرای پژوهش آسیب شناسی ارتباطات درون سازمانی در شرکت فجر انرژی خلیج فارس که با درایت و موافقت مدیریت ارشد و با همکاری بخش پژوهش و روابط عمومی این شرکت انجام گرفته است شاید یکی از اولین پروژه های آسیب شناسی ارتباطات درون سازمانی در ایران باشد که بر اساس یک مدل بومی انجام پذیرفته است و توانسته است راهکارهایی مناسب برای بهبود روابط درون سازمانی بیابد.

خوشبختانه با حمایت مدیران ارشد این شرکت راهکارهای شناسایی شده در حال اجراست و مجموعه شرکت برای بهبود شرایط تلاش می کنند.

نکته مهم این است که محققان با انجام این پژوهش توانسته اند یک مدل قابل قبول به عنوان راهکار کلی و ده راهکار کلیدی برای حل آسیب ها و مشکلات ارتباطات درون سازمانی ارایه دهند که می تواند برای سایر سازمانهایی ایرانی مورد استفاده قرار گیرد.

منابع
1. الوانی، سید مهدی (1384) مدیریت عمومی، تهران: نشر نی، چاپ 32.
2. پیدایی، میرمهرداد، و نوری، فیروز (1391). آسیب شناسی آموزش کارکنان با تأکید بر اثربخشی آن در سازمان¬های ایرانی. تهران: نشر آذر.
3. خیراندیش، مهدی (1393) آسیب شناسی ارتباطات سازمانی بر اساس الگوی سه شاخگی در دانشگاه هوایی شهید ستاری، فصلنامه مدیریت نظامی: شماره 54، سال چهاردهم، تابستان 1393
4. جنیدی مهدی، بیگی¬نیا عبدالرضا ،آسیب شناسی منابع انسانی با هدف بهبود و توسعه(مورد مطالعه: بانک ملت)، کنفرانس توسعۀ منابع انسانی
5. ﺷﺮﯾﯽ ﮐﻠﻮﯾﯽ، ﻣﻨﺼﻮر، ﻣﺪﻟﯽ برای ﺷﻨﺎﺧﺖ و آﺳﯿﺐ ﺷﻨﺎﺳﯽ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻬﺎ، ﻧﺸﺮﯾﻪ ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ و ﺗﻮﺳﻌﻪ، ﺷﻤﺎره 5 ، تابستان 1379.
6. محرم زاده، مهرداد (1382) مدیریت سازمانهای ورزشی، انتشارات جهاد دانشگاهی، ارومیه، چاپ اول.
7. ﻣﯿﺮزاﯾﯽ اﻫﺮﻧﺠﺎﻧﯽ، ﺣﺴﻦ،(1381)، ﻃﺮح ﺗﺼﯿﻠﯽ ﺴﺘﺮش اﻘﯽ ﻧﻮ در ﺷﻨﺎﺧﺖ و آﺳﯿﺐ ﺷﻨﺎﺳﯽ ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎی ﻋﻤﻮﻣﯽ و دوﻟﺘﯽ اﯾﺮان (آب ﻣﻨﻄﻘﻪ ای ﻏﺮب)، ﻣﺮﮐﺰ ﭘﮋوﻫﺸﻬﺎی ﮐﺎربردی داﻧﺸﺪه ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان.