چکیده
تحلیل محتوا یکی از روش های مهم برای کشف جهت گیری ها متن و تعیین و تبیین مفاهیم به کار گرفته شده می باشد. در حقیقت، تحلیل محتوا نه تنها کمیت و کیفیت یک متن را بازگو می کند، بلکه مهمتر از آن جهت گیری نویسنده را نیز مشخص می کند.

در حقیقت، تحلیل محتوای متون مختلف، بیانگر نگاه ها و دیدگاه های حاکم بر یک ساختار اعم از دولتی، نیمه خصوصی و خصوصی است. به عبارت دیگر، هر دیدگاهی که در یک متن، اعم از متن نوشتاری، متن شنیداری، متن دیداری، متن تصویری، متن چند بُعدی در فضای مجازی در یک فضای عمومی مطرح می شود، بازتاب دهنده یک نگاه فراتر از فردی است و می تواند نوعی از «نگاه اجتماعی» حتی در سطح محدود، مطرح گردد.

تحلیل محتوای متون تولیدی روابط عمومی ها یکی از مهمترین اقداماتی است که می تواند در تبیین جهت گیری سازمان و تعیین مفاهیم مطرح شده توسط آن، سودمند باشد.

در این مقاله تلاش شده است که یکی از اقدامات و فعالیت های مهم دانشگاه امام صادق (علیه السلام) یعنی محتوای نشریه «پیام صادق» که 24 سال بطور مستمر از طرف روابط عمومی این دانشگاه منتشر می شود، مورد تحلیل قرار گیرد.

تحلیل محتوای این نشریه بیانگر این است که اخبار، گزارش ها، فعالیت ها، عکس ها و کلیه موارد مطرح شده در این نشریه، از یک سو از جامعیت خوبی نسبت به طرح مسائل دانشگاه مزبور داشته و از سوی دیگر از تعادل مطلوبی در پوشش همه بخش های آن برخوردار است.

مهمتر از آن جهت گیری اسلامی، علمی و حرفه ای این نشریه در طرح مسائل، دیدگاه ها، مفاهیم و رخدادها است. در این زمینه می توان گفت که این نشریه، می تواند الگویی برای شیوه طراحی مسائل مختلف دانشگاهی در یک نشریه جامع تلقی شود.

مفاهیم کلیدی:
دانشگاه امام صادق (ع)، ماهنامه پیام صادق، روابط عمومی، تحلیل محتوا، مطالعه موردی

مقدمه
تولید متون مختلف و به عبارت دیگر محتواهای گوناگون توسط روابط عمومی ها یکی از مهمترین اقدامات و فعالیت های آنها به شمار می آید. اصولاً می توان فعالیت روابط عمومی ها را در محورهای مهم ذیل نشان داد. (نمودار شماره: 1)

 
نمودار شماره (1): محورهای مهم فعالیت روابط عمومی ها


 

یازده محوری که به مثابه محورهای عمده فعالیت های روابط عمومی در نمودار شماره (1) مطرح شده اند، به معنای این نیست که وظایف و مسئولیت های روابط عمومی ها در همین یازده محور خلاصه می شوند. اصولا با توسعه تکنولوژی، گسترش تولیدات سازمان ها، تنوع گرایش های مردم، افزایش مطالبات اجتماعی، ضرورت پاسخگویی های مناسب، و تولیدات محتواهای متنوع با بکارگیری ابزارهای جدید رسانه ای، وظایف و مسئولیت های روابط عمومی گسترش یافته و توسعه یافته اند.

در اینجا تحلیل محتوای تولیدات مختلف روابط عمومی ها در فضای واقعی و مجازی مورد توجه می باشد. امروزه، تحلیل این محتواها از اهمیت بسیار زیادی برخوردار شده است. با تحلیل محتوا می توان جهت گیری ها، مفاهیم مورد استفاده، گرایش ها و خط مشی ها و در حقیقت تصویر جامعی از یک سازمان را به دست آورد.

این شیوه از تحلیل برای همه سازمان ها و روابط عمومی ها یک ضرورت جدی به شمار می آید. در حقیقت اگر روابط عمومی ها بخواهند آینه تمام نمای یک سازمان باشند، چاره ای بجز ارائه تحلیل های مختلف ندارند که یکی از مهمترین آنها تحلیل محتواهای سازمان می باشد.

درآمدی بر روش تحلیل محتوا
از میان روش های پژوهش می توان گفت که «روش تحلیل محتوا» (Content Analysis) به هر دو شکل کمی و کیفی از مهمترین روش های شناسایی وجمع آوری داده ها در حوزه های علوم انسانی و اجتماعی است که دارای کارکردهای متعدد و متنوع است.

در این روش، معمولاً، اسناد مکتوب نظیر نشریات مختلف، انتشارات عمومی، نسخه‌های محدود، اسناد کمیاب و نقشه‌ها و اسناد غیرمکتوب نظیر عکس‌ها، فیلم‌ها، آثار هنری به جای مانده از گذشتگان و سخنرانی ها مورد بررسی می‌گیرد و نتایج حاصل از آن به گونه‌های مختلفی منتشر می‌شود.

همچنین این روش تحقیق، این قابلیت را برای محققان و پژوهشگران فراهم می‌کند که به دور از هرگونه پیش‌داوری و دخالت نظرات مختلف در متن اطلاعات، به تحلیل خالص متن پرداخته و نتایج آن را در قالب‌های مختلف عرضه کند. از دیگر قابلیت‌های این روش، امکان اعتبارسنجی آن توسط دیگر محققان و در نتیجه اثبات نتایج تحقیق است. به‌همین دلیل از دیرباز، استفاده از این روش دغدغة بسیاری از محققان و پژوهشگران بوده و تلاش‌های مختلفی در زمینة تدوین و تئوریزه کردن آن انجام شده است.

اصولاً تحلیل محتوا به‌طور بالقوه یکی از مهم‏ترین تکنیک‏های پژوهشی در علوم اجتماعی است که در پی شناخت داده‏ها نه به منزلة مجموعه‏ای از رویدادهای مادی، بلکه به منزلة پدیده‏های نمادین است و بدون ایجاد اخلال در واقعیت اجتماعی به تحلیل آن‏ها می‏پردازد (کریپندورف، 1386: 7). تحلیل محتوا به‌عنوان یک ابزار، امکان تحلیل علی را فراهم می‏سازد. گاهی نه تنها به ارائة تصویر واقعیت در سطح می‏پردازد، بلکه در عمق فرو می‏رود و علل یا عواملی را مشخص می‏کند که در هر زمینة اجتماعی، شبکه سطحی واقعیت را فراهم می‏آورند. (رسولی و امیرآشتیانی، 1390: 27)

تحلیل محتوا روشی است که می‏توان آن را دربارة انواع گوناگون پیام‏های به کار بست. این ابزار پژوهشی برای تعیین وجود واژه‏ها یا مفاهیم در درون یک متن به کار می‏رود. پژوهشگران با استفاده از این روش وجود معانی و روابط، واژه یا مفاهیم را به‌طور کلی بررسی و تحلیل می‏کنند و سپس در مورد پیام‏های نهفته در متن‏ها یا پیام‏های مؤلفان و مخاطبان و حتی فرهنگ و زمان این پیام‏ها تفسیر می‏کنند. متن در این‏جا شامل انواع پیام‏های ارتباطی (مکتوب، دیداری، شنیداری و ...) می‏شود (رسولی و امیرآشتیانی، 1390: 30-27).

تحلیل محتوا برای روابط عمومی ها و نهایتاً برای سازمان ها مختلف اهمیت فوق العاده دارد. با تحلیل محتوا می توان نقشه ای از فعالیت ها را به صورت آماری و عینی ارائه داد. با تبیین این نقشه می توان به نقاط قوت و ضعف آشنا شد و مدیریت محتوا را به شکل مناسب انجام داد. اصولا تحلیل محتوا یک روشی برای ارزیابی فعالیت های سازمان است که با انجام آن می توان آینده سازمان را طراحی نمود.

از تعاریف مختلفی که درباره تحلیل محتوا مطرح شده اند، می توان به چند محور ذیل دست یافت که برای شناخت این روش تحلیلی مهم اند:
1- تحلیل محتوا یک تکنیک است.
2- روشی با رویکرد مطالعه عینیت، ترکرارپذیری، کمیت، نظام مند بودن و اعتبار است.
3- شناخت و توصیف واقعیت و روابط آن
4- در این روش محتوای آشکار و مشخص بررسی می شود.

آشنایی با مطالعه موردی
تحلیل محتوای ماهنامه صادق دانشگاه امام صادق (علیه السلام) یک مطالعه موردی است. به همین دلیل خلاصه ای از این روش برای آشنایی هر چه بیشتر آن در اینجا آورده می شود.

مطالعه¬موردی یا نمونه‌پژوهی، یکی از روش‌های تحقیق کیفی در علوم اجتماعی است. موردپژوهی، بررسی متمرکز و عمیق یک فرد، گروه، رویداد یا اجتماع است. راه‌های دیگر نمونه‌پژوهی شامل تجربه‌ها، بررسی آماری و کندوکاو داده‌های بایگانی‌شده می‌باشد. در پژوهـش بـه روش «مطالعـه مـوردی،» برخـلاف پژوهش¬هـای آزمایشـی، پژوهشـگر بـه دسـتکاری متغیر مسـتقل و مشـاهده اثـر آن بر متغیر وابسـته نمیپـردازد. همچنیـن ماننـد پژوهشـگری کـه در تحقیق پیمایشـی با انتخـاب نمونه¬های بـا حجـم وسـیع و معـرف جامعـه دربـاره تعـدادی از متغیرهـا بـه بررسـی میپـردازد، عمـل نمیکنـد. بلکه پژوهشـگر «مطالعـه موردی،» یـک «مـورد» انتخـاب و آن را از جنبه¬های مختلـف بیشـمار بررسـی می¬کنـد. (بازرگان، 1387: 29)

رابرت کی. یین معتقــد اســت آماده¬شــدن بــرای شــروع «مطالعــه مــوردی» بــه مهارت¬هــای قبلــی پژوهشــگر و ارزشهــای او بســتگی دارد؛ اگرچــه اکثــر مــردم فکــر میکننـد کـه مهـارت کافـی بـرای تحقیقـات «مطالعـه مـوردی» را دارنـد. دلیـل ایـن تصــور، آن اســت کــه آنهــا می پندارنــد ایــن روش تحقیــق بســیار ســاده اســت؛ امــا درحقیقـت، «مطالعـه مـوردی» یکـی از سـخت¬ترین انـواع پژوهش¬هاسـت؛ زیـرا دربـاره رونـد و مراحـل آن، مـدارک و نوشـته¬های کافـی وجـود نـدارد. از نظـر رابرت یین، شـواهد مربـوط بـه «مطالعـه مـوردی» از شـش منبـع بـه دسـت می¬آیـد: مــدارک، رکوردهــای آرشــیوی، مصاحبــه، مشــاهده مســتقیم، مشــاهده مشــارکتی و اشـیای فیزیکـی. یین بـه نویسـندگان توصیـه میکنـد بـرای انجـام¬دادن «مطالعـه مـوردی» نخسـت ایـن شـش منبـع گـردآوری داده¬هـا را در نظـر بگیرنـد؛ داده¬هـا را گـردآوری کننـد و سـپس آنهـا را در یــک پایــگاه قــرار دهنــد؛ زنجیــره¬ای از شــواهد را حفــظ کننــد و ســرانجام در گـردآوری داده¬هـا از منابـع الکترونیـک، دقـت لازم را داشـته باشـند. از نظـر نویسـنده، رونـد گـردآوری داده¬هـا در «مطالعـات مـوردی» پیچیده¬تـر از دیگـر روشهـای تحقیـق اسـت. ( یین، 1382: 103)
روش مطالعه موردی نیز از جهات ذیل بسیار حائز ‌اهمیت است:
الف) شناخت کل واقعیت؛ تنها بااستفاده از این روش می‌توان کل یک واقعیت را فهمید. روش موردی، بهترین شیوه برای پیاده کردن دیدگاه‌های کل‌نگر (نظریه گشتالت) و همچنین اندیشه آنانی است، که بر پیکربندی واقعیت تکیه دارند.

ب) شناخت ابعاد نهان پدیده اجتماعی؛ تحقیق موردی، واقعیت را در کنه آن بررسی می‌کند، به اعماق دست می‌یابد و به مطالعات ژرفانگر می‌پردازد.

ج) دست‌یابی به کلیت منحصر به‌فرد؛ همیشه در جامعه، آینده‌ای خاص و کلیتی بی‌نظیر وجود دارد؛ که شناخت آن، تنها از طریق مطالعات موردی امکان‌پذیر است. (ساروخانی، 1373: 301)

آشنایی با دانشگاه امام صادق (ع)
با اطلاعاتی که در سایت دانشگاه و دانشنامه آزاد ویکی پدیا که بطور دائمی در حال به روز رسانی است، آشنایی با دانشگاه امام صادق (علیه السلام) در اینجا برای شناخت هر چه بهتر فعالیت های آن که توسط روابط عمومی منعکس می شود، ضرورت دارد.

اطلاعات عمومی دانشگاه

شعار دانشگاه: دانشگاه اسلامی مرجع
سال تأسیس: ۱۳۶۱ خورشیدی
نوع دانشگاه: غیرانتفاعی- بدون اخذ هزینه از دانشجو
رئیس دانشگاه: حسینعلی سعدی (سومین رئیس دانشگاه)
هیئت امنای دانشگاه:
رئیس هیئت امنا: آیت الله صادق آملی لاریجانی
اعضای هیئت امنا: محمدباقر باقری کنی، سید احمد علم‌الهدی، محمدسعید مهدوی کنی، احمد واعظی، سید عباس موسویان، سید مصطفی میرلوحی، سید علا میرمحمدصادقی، علی رضائیان، محمد هادی همایون
معاونین دانشگاه:
معاون آموزشی: غلامرضا گودرزی
معاون دانشجویی: حبیب‌الله مباشری
معاون پژوهشی و فنآوری: سید مجتبی امامی
 

رشته ها و دانشکده های دانشگاه:
دانشگاه برادران:
1-معارف اسلامی و الهیات و ارشاد، 2-معارف اسلامی و اقتصاد، 3-معارف اسلامی و فرهنگ و ارتباطات، 4-معارف اسلامی و مدیریت، 5-معارف اسلامی و حقوق، 6-معارف اسلامی و علوم سیاسی، 7-مرکز زبان، شامل دو بخش عربی و بخش زبان‌های خارجی (انگلیسی و فرانسه)
پردیس خواهران:
شامل دانشکده های ذیل است:
دانشکده معارف اسلامی و علوم تربیتی
دانشکده معارف اسلامی و فلسفه و کلام اسلامی
دانشکده معارف اسلامی و حقوق
دانشکده معارف اسلامی وفقه و حقوق
تعداد هیئت علمی: ۱۵۹ نفر
تعداد دانشجویان: ۱۴۵۰ نفر
وابسته به: جامعه الامام الصادق
وب‌گاه http://www.isu.ac.ir/

تاریخچه دانشگاه
دانشگاه امام صادق نخستین دانشگاهی است که پس از انقلاب ۱۳۵۷ ایران و در دوره انقلاب فرهنگی تأسیس شد و در سال ۱۳۶۱ شروع به کار کرد.

بنای نخستین این مؤسسه متعلق به دوران پهلوی است. دانشگاه امام صادق (علیه السلام) در محلی تأسیس شد که قبل از انقلاب به دانشگاه هاروارد تعلق داشت و دروس حوزه مطالعات مدیریت با نظارت استادان دانشگاه هاروارد در آن تدریس می‌شد و تحت عنوان مدرسه عالی مدیریت فعالیت می‌کرد. ساختمان دانشگاه توسط «مهندسین مشاور عبدالعزیز فرمانفرمائیان و همکاران» به سرپرستی نادر اردلان طراحی شده‌است.

قبل از انقلاب اسلامی ۱۳۵۷ ایران در حکومت پهلوی، ایدة تشکیل یک دانشگاه اسلامی در مباحثه‌های روحانیونی چون مرتضی مطهری، محمد بهشتی، محمد جواد باهنر، محمد رضا مهدوی کنی و سید محمود طالقانی و دیگران تشکیل شد. که بعد از انقلاب زمینه انجام این اندیشه هموار گشت تا نهایتاً در سال ۱۳۶۱ و در حین اجرای انقلاب فرهنگی تأسیس شد.

هدف از تأسیس دانشگاه امام صادق (ع)، فراهم آوردن محیطی به منظور تحقیق درباره علوم اجتماعی و انسانی با توجه به مبانی اسلامی و در کنار آن تربیت اشخاص متخصص و متعهد برای حل مسائل مبتلا به کشور پس از پیروزی انقلاب اسلامی ۱۳۵۷ بود. پس از ملاقات مسئولین، استادان و دانشجویان دانشگاه با رهبری جمهوری اسلامی در سال ۱۳۸۴ و تأکید وی بر این که وظیفه این دانشگاه تولید علم است، شعار اساسی دانشگاه «دانشگاه اسلامی مرجع» گردید.

دانشگاه امام صادق از زیر مجموعه‌های جامعه الامام الصادق؛ و از دانشگاه‌های راهبردی جمهوری اسلامی ایران است. سیستم آموزشی این دانشگاه ترکیبی از علوم جدید و علوم حوزوی است. هدف از تأسیس این دانشگاه، تربیت دانش‌آموختگانی با توانایی علمی بالا در یکی از رشته‌های نوین دانشگاهی همراه با دانش دینی برای مدیریت کشور در سمت‌های کلیدی و اصلی جمهوری اسلامی است. به گفتة مرحوم آیت الله محمد رضا مهدوی کنی (ره) دانشگاه امام صادق در تلاش است، که به دانشگاه اسلامی و پایگاه علمی و تربیتی جهان اسلام تبدیل شود.

تا اواسط سال ۱۳۹۳ ریاست این مجموعه بر عهدة آیت الله محمد رضا مهدوی کنی (ره) بود. پس از درگذشت ایشان، فرزندش محمد سعید مهدوی کنی طی یک دورة موقتِ ۳ ساله و تا ۱۷ مهرماه ۱۳۹۷ ریاست این دانشگاه را بر عهده داشت. در تاریخ ۱۷ مهرماه ۱۳۹۷ بنا بر تصویب هیئت أمناء جامعه الامام الصادق طی حکمی از سوی آیت الله صادق آملی لاریجانی رئیس هیئت امناء جامعه الامام الصادق، حسینعلی سعدی برای یک دوره سه ساله به عنوان رئیس دانشگاه امام صادق علیه‌السلام تعیین شد. وی هم‌اکنون ریاست این دانشگاه را بر عهده دارد.

دانشگاه امام صادق یک دانشگاه غیرانتفاعی است که هزینه‌های خود را از سرمایه‌گذاری‌های هلدینگ جامعة الامام الصادق و مجموعه کارخانجات نساجی جامعه، کارخانه داروسازی حیان، پاساژ نور و میلاد نور در تهران، کمک‌های دولتی و تعدادی از بازاری‌های تهران تأمین می‌کند. اگرچه این دانشگاه در وزارت علوم غیرانتفاعی محسوب می‌شود، اما هیچ گونه شهریه ای از دانشجویان خود دریافت نمی‌کند و تمامی امکانات رفاهی آن رایگان است. هزینه‌های تغذیه آن نیز به میزان سایر دانشگاه‌های دولتی است. (ویکی پدیا)

آشنایی با ماهنامه "پیام صادق"
در مرداد ماه 1374 نخستین شماره از نشریه «پیام صادق» به عنوان نشریه فرهنگی، خبری و اطلاع‌رسانی دانشگاه امام صادق علیه‌السلام زیر نظر اداره کل روابط عمومی و بین‌المللی با مدیر مسئولی حجت الاسلام و المسلمین سید مصطفی میرلوحی منتشر گردید. هم‌چنین در تاریخ 27/06/1374 نشریه پیام صادق موفق به اخذ مجوز انتشار مجله به شماره 16582 از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی شد.

اطلاعات آماری نشریه "پیام صادق"
• تاریخ صدور مجوز: 27/06/1374
• شماره مجوز: 1658
• نوع مجوز: دوماه‌نامه
• گستره توزیع: ملی
• زبان: فارسی، عربی،‌ انگلیسی
• تعداد نشریات چاپ شده: 128 شماره مسلسل
• شمارگان: این نشریه به فراخور موضوع در شمارگان مختلف به چاپ رسیده است. در حال حاضر در هر نوبت 3000 الی 5000 نسخه می‌باشد که توسط پست به نشانی مشترکان نشریه ارسال می‌گردد. مجموع شمارگان سالانه پیام صادق در قالب 6 شماره جمعاً در حدود 40 هزار نسخه می‌باشد.

• صاحب امتیاز و مدیر مسئول:

حجت الاسلام و المسلمین سید مصطفی میرلوحی (از ابتدا تاکنون "1398"- 128 شماره)

• سردبیران:

1- علی سروری مجد از 1374 تا 1383(شماره53)

2- محمدرضا معطوفی آذر

از سال 1395(شماره 110) تاکنون (1398) (شماره 128)

جامعیت اطلاعات
یکی از ویژگی های نشریه "پیام صادق"، جامعیت اطلاعات آن درباره جامعه الامام الصادق، و دانشگاه امام صادق (علیه اسلام) در دو بخش برادران و خواهران است.
در تحلیل محتوا باید به همه بخش های محتوای یک نشریه، یا هر محتوای دیگری که توسط روابط عمومی سازمان تهیه شده توجه نمود. تحلیل های ناقص، نتایج ناقصی را به دست می دهند که اهداف سازمان را نیز بخوبی منعکس نخواهند کرد.
تحلیل محتوای نشریه "پیام صادق" نشان می دهد که این نشریه از یک جامعیت خوب خبری، گزارشی، تحلیلی در مورد همه بخش های مرتبط برخوردار است. در اینجا به لیست عنوان مطالبی که مورد تحلیل قرار گرفتند و در این نشریه در هر شماره منتشر می شوند، اشاره می گردد.

(1) صفحه ویژه آیت الله مهدوی کنی (قدس‌ُسره)
(2) سخن ماه
(3) پوشش اخبار مختلف رئیس دانشگاه و رئوسای دانشکده ها
(4) انتشار اخبار و فعالیت‌های اساتید دانشگاه
(5) گزارش بازدیدهای خارجی دانشگاه و هیأت‌های مهمان دانشگاه‌های خارجی به ویژه جهان اسلام
(6) معرفی دانش‌آموختگان دانشگاه
(7) انتشار گزارش همایش‌ها و برنامه‌های دانشگاه
(8) انتشار فهرست کتب منتشره دانشگاه
(9) انتشار فهرست پایان‌نامه‌های دفاع شده در دانشگاه
(10) انتشار اخبار مراکز وابسته به جامعة الامام الصادق (علیه‌السلام)
 

علاوه بر دانشگاه امام صادق علیه‌السلام، نهادهای دیگری هم به عنوان نهادهای وابسته به جامعه الامام الصادق (علیه السلام) مشغول فعالیت هستند که گزارش اقدامات و فعالیت‌های آنها در نشریه پیام صادق چاپ می‌گردد. این نهادها عبارتند از :
- پردیس خواهران دانشگاه امام صادق علیه‌السلام
- مجتمع فرهنگی آموزشی امام صادق علیه‌السلام
- مجتمع آموزشی فجر صادق
- دفتر اعزام مبلغ دانشگاه امام صادق علیه‌السلام
(11) برخی دیگر از عناوین مندرج در نشریه پیام صادق
- معرفی شهدای دانشگاه
- معرفی اعضاء هیأت أمناء جامعة الامام الصادق علیه‌السلام و خلاصه اخبار جلسات هیأت أمناء و هیأت مدیره
- گزارش تصویری برنامه‌ها و همایش‌های عمومی دانشگاه
- فهرست انتصابات در دانشگاه
- معرفی پیشکسوتان دانشگاه
- گزارش عملکرد معاونت ها و دانشکده‌های دانشگاه در انتهای هر سال

همانگونه که از عناوین فوق الذکر مشاهده می شود، می توان گفت که نشریه "پیام صادق" در تلاش بوده است که همه جنبه های مختلف علمی و فعالیت های اجرایی مرتبط با جامعه الامام الصادق و دانشگاه امام صادق (ع) در حوزه های مختلف را پوشش دهد.

پوشش متعادل و توجه به همه فعالیت ها و اقدامات یک سازمان یکی از مهمترین ویژگی های یک نشریه است که توسط روابط عمومی ها منتشر می شود. در حقیقت، پوشش مناسب، متعادل، همه جانبه و مطلوب بیانگر موفقیت یک نشریه سازمانی است که هنر تحقق آن توسط روابط عمومی های سازمان صورت می گیرد.

محورهای مهم از تحلیل های انجام شده
آوردن کلیه محورهای مهم مورد تحلیل در رابطه با این نشریه به دلیل ضرورت اختصار امکان پذیر نیست، اما تلاش می شود که 7 محور مهم ذیل در اینجا ارائه شوند.

اول: شیوه تحلیل محتوا
از مهمترین مباحث در رابطه با تحلیل محتوا، مشخص ساختن روشی است که در این زمینه به کار گرفته می شود. روش تحلیل محتوا شامل دو رویکرد کمی و کیفی است. در رویکرد کمی عمدتاً، فراوانی و آمار مرتبط به محتواهای مختلف جهت نشان داده حجم و شکل فعالیت ها ارائه می شوند. در رویکرد کیفی، عمدتاً مباحث مضمونی و تحلیلی مورد بحث قرار می گیرند. به عبارت دیگر، در رویکرد کمی، نوعی از توصیف و شناخت چیستی مطرح است و در رویکرد کیفی نوعی از تحلیل و شناخت چرایی مورد بحث و بررسی قرار می گیرد.

در تحلیل محتوای نشریه "پیام صادق" تلاش گردید که رویکرد کمی مورد توجه قرار گیرد، اما در مواردی نیز تلاش شد که رویکرد کیفی و تحلیلی نیز مورد استفاده قرار گیرد. یکی از دلایل این رویکرد، تلاش در انعکاس مناسب محتوای این نشریه به زبان آمار بوده است تا حجم، تنوع و فراوانی پوشش محتوایی آن مشخص گردد.

دوم: شیوه آماری تحلیل
شیوه محاسبه فراوانی و در حقیقت شیوه آماری در تحلیل محتوا می تواند به شکل های مختلف از نظر: مساحت مطلب، تعداد کلمات، مکان انتشار، زمان انتشار، نوع تصاویر، رنگ تصاویر، حجم مطالب و غیره باشد. برای هر یک از این روش ها، شیوه آمارگیری و تعیین فراوانی متفاوت وجود دارد.

در تحقیقی که در مورد نشریه "پیام صادق" انجام گرفت، تلاش شد که تحلیل این نشریه با توجه به 5 محور اساسی ذیل صورت گیرد.
1-تعداد کلمات هر مطلب
2-تصاویر شخصیت های گوناگون
3-تصاویر مختلف نشریه
4-مقایسه آماری مطالب
5-درج مهمترین رویدادها در گزارش نهایی

سوم: شیوه طراحی جداول و نمودارها
تبیین آماری در تحلیل محتوا یکی از مهمترین اقداماتی است که باید صورت گیرد. این تبیین معمولا به شکل جداول و نمودارهایی انجام می گیرد که معمولاً به شکل هیستوگرام می باشند. در این تحقیق نیز تلاش گردیده است که جداول و نمودارهای مختلف به شکل هیستوگرام در هر مطلبی که مورد تحلیل قرار گرفت درج شوند.

تهیه جداول دقیق و نمودارهای مناسب که باید به شدت همراه با دقت کافی باشند، یکی از مهمترین عوامل موفقیت یک تحلیل محتوا به شمار می آید.

در اینجا باید تاکید نمود که روابط عمومی ها، در رابطه با محاسبات فراوانی و آماری باید نهایت دقت را انجام دهند تا دچار اشتباه محاسباتی در این زمینه نشوند. هر گونه اشتباه در آمار به دست آمده، می تواند نتایج تحلیل را دچار اشکال جدی نماید.

چهارم: شیوه تحلیل و درج تصاویر
یکی دیگر از محتواهای مورد استفاده معمولاً تصاویری است که در نشریات مختلف منتشر می شوند. تحلیل این تصاویر می تواند منعکس کننده نگاه نشریه و در حقیقت سازمان به شخصیت ها، افراد مختلف، نوع تصاویر و غیره باشد. تبیین آماری و تحلیل تصاویر می تواند چگونگی دیدگاه نشریه و سازمان نسبت به موارد مختلفی که معمولاً به تصویر کشیده می شوند و منعکس کننده معناهای گوناگونی هستند، را بیان کند.

در این تحقیق نیز تلاش شد در مورد تصاویر شخصیت ها، استادان، تصویر رویدادها، و امثالهم توجه ویژه ای صورت گرفته و آمار و تحلیل های مرتبط با آنها منعکس شود.

پنجم: شیوه پوشش همه جانبه محتوا
از مهمترین مسائلی که باید در تحلیل محتوا مورد توجه قرار گیرد، پوشش همه جانبه محتوا است. آنچه که مورد تحلیل قرار می گیرد نباید به شکل سوگیرانه، با عدم توجه به آمار و فراوانی های دقیق انجام گیرد. حذف حتی یک مورد مرتبط هر چند کوچک یا ناچیز می تواند در نتایج آماری تحلیل خدشه وارد سازد و آن را از روایی ساقط کند.

ششم: روایی تحلیل
مساله روایی تحلیل تنها به شیوه اجرای مناسب آن نیست که باید حتما به شکل دقیق انجام گیرد، بلکه مهمتر از آن به شیوه اجرا، دقت در اجرا، پوشش همه جانبه، تعیین دقیق فراوانی ها، بکارگیری شیوه های مناسب آماری، و بالاخره نحوه تحلیل و انجام مقایسه های مختلف است.

روایی تحلیل، منعکس کننده صحت و درستی تحلیل است. البته فرمول هایی در این زمینه وجود دارد که در کتاب های مربوطه درج شده اند. در اینجا فقط به این نکته مهم تاکید می شود که روایی تحلیل فقط به دست آوردن بخشی از نتایج و بازنمایی آنها به شکل های مختلف تامین نمی شود، بلکه دقت در مواردی که در بالا مطرح شدند، برای تامین روایی از اهمیت حیاتی برخوردار هستند که باید به شدت مورد توجه قرار گیرند.

هفتم: شیوه طراحی گزارش
هر پژوهشی به طراحی شیوه گزارش نویسی مناسبی نیازمند است. تحلیل محتوا نیز همانند همه پژوهش های دیگر، نیازمند شیوه مناسب، مطلوب، جامع و قابل استفاده در این رابطه است.

اینکه گزارش نهایی تحلیل به شکل یک جزوه، به صورت یک کتابچه، در یکی از شماره های نشریه سازمان، در رسانه های گوناگون، در سایت سازمان، یا در شبکه های اجتماعی و پیام رسان های مختلف منتشر شود باید مورد ارزیابی جدی قرار گیرد.

آنچه که در گزارش نویسی مهم است چند نکته اساسی است که در اینجا مورد اشاره قرار می گیرند:
1-جامعیت مطلوب گزارش
2-ساختار مناسب گزارش
3-تصویرسازی خوب گزارش
4-حجم قابل استفاده گزارش
5-ترتیب مطالب گزارش
6-اولویت بندی در شیوه ارائه تحلیل ها
7-بازنمایی دقیق و صادقانه محتوا

نمونه هایی از تحلیل ها
تحلیل محتوای انجام شده برای نشریه "پیام صادق" تنها در مورد 4 شماره آن بوده است که متعلق به سال 1397 می باشد. علیرغم این که تصور می رفت که یک پژوهش نسبتاً کوچکی از نظر حجم مطالعه و انجام پژوهش خواهد بود، اما در عمل به دلیل حجم، تنوع، تعدد، و شیوه بازنمایی محتواهای مختلف و تصاویر گوناگون، پژوهش مزبور، یک پژوهش کلان و جامع بود.

معمولا 6 شماره از نشریه مزبور که یک نشریه دوماه نامه است، در هر سال منتشر می شود. اما در برخی از موارد همانند سال 1397، دو نشریه جنبی دیگر که به عنوان شماره های ویژه این نشریه به شمار می آیند منتشر می شوند و به همین دلیل گاهی تعداد نشریه "پیام صادق" در هر سال از 6 شماره کمتر می شود.

در همین زمینه باید گفت با توجه به اهمیت خانواده و توجه به کودکان و نوجوانان، نشریه پیام صادق ویژه‌نامه مجزایی به نام «گلهای صادق» ویژه کودکان و نوجوانان خانواده امام صادق (علیه‌السلام) را چاپ کرده است.

نخستین نشریه گلهای صادق در سال 1385 به چاپ رسید ولی با توجه به برخی از مشکلات اجرایی انتشار این نشریه تا سال 1396 به تعویق افتاد. از سال 1396 نشریه گلهای صادق در طراحی جدید و با ساختاری مناسب کودک و نوجوان در راستای تربیت اسلامی این گروه به چاپ رسیده است که سه شماره از این نشریه تاکنون چاپ شده است.

هم‌چنین با توجه به ضرورت های تبلیغی و فرهنگی و با هدف آماده سازی مطالب تبلیغی در ایام مختلف سال، «ویژه‌نامه ایام‌الله» به عنوان ضمیمه نشریه پیام صادق به مناسبت ایام مختلفی هم چون فاطمیه، غدیر، اربعین و تخریب حرم بقیع چاپ شده است. این مجموعه دو گفتار از حجت الاسلام و المسلمین میرلوحی مدیرمسئول و سردبیر نشریه بوده که از سخنرانی‌های تلویزیونی ایشان استخراج گردیده است.
در اینجا به برخی از نمونه های تحلیلی این پژوهش اشاره می شود.

اول: شماره های مورد تحلیل

همانگونه که گفته شد، 4 شماره 121، 124، 125 و 128 از نشریه پیام صادق در این پژوهش مورد تحلیل قرار گرفته اند. تصاویر جلدهای این نشریات در اینجا آورده می شوند.

تصویر جلد شماره های مورد مطالعه پیام صادق در سال 1397

 

دوم: اطلاعات کلی نشریه
تهیه اطلاعات کلی نشریه به شکل آماری از موارد مهمی است که باید به شکل دقیق و جامع انجام گیرد. در جدول شماره (1) این اطلاعات داده شده اند.
 

جدول شماره (1): شماره صفحات و حجم اطلاعات نشریه

تهیه هیستوگرام مناسب از فعالیت ها در این رابطه مهم است. در همین زمینه جدول فوق به شکل نمودار شماره (2) ارائه شده است. تصویرسازی فراوانی و آمار مطالب به شکل هیستوگرام یکی از روش های مناسبی است که در فهم سریع و مطلوب تحلیل ها به کار گرفته می شود.

نمودار شماره (2): اطلاعات کلی 4 شماره پیام صادق در سال 1397

دوم: حجم و فراوانی واژه های 4 شماره
در نمودار شماره (3) حجم و فراوانی واژه های 4 شماره از نشریه "پیام صادق" درج شده است.

نمودار شماره (3): حجم کلمات 4 شماره پیام صادق در سال 1397

سوم: آمار تصاویر 4 شماره
آمار فراوانی تصاویر 4 شماره نشریه "پیام صادق" در نمودار شماره (4) نشان داده شده اند.

نمودار شماره (4): تعداد تصاویر افراد 4 شماره پیام صادق در سال 1397


 

چهارم: آمار صفحات و حجم اطلاعات اخبار

نمودار شماره (5): تعداد صفحات اخبار در 4 شماره پیام صادق سال 1397
 

پنجم: توزیع فراوانی تصاویر شخصیت ها دانشگاه
توزیع فراوانی تصاویر شخصیت های مهم سازمان در هر نشریه برای شناخت نگاه به آن شخصیت ها و چگونگی مطرح کردن آنها حائز اهمیت است. در اینجا جدول شماره (3) و نمودار شماره (6) بیانگر وضعیت فراوانی تصاویر 4 شخصیت مهم دانشگاه است.
 

جدول شماره (3): شخصیت های دانشگاه و تعداد عکس های آنان در 4 شماره پیام صادق سال 1397

نمودار شماره (6): شخصیت های دانشگاه و تعداد عکس های آنان در 4 شماره پیام صادق سال 1397

نتیجه گیری
هر سازمانی نیازمند این است که وضعیت فعالیت ها و اقدامات خود را به شکل مناسب، مطلوب و مستمر مورد پژوهش قرار گیرد. تحلیل محتوا روشی است که در این زمینه می تواند از مطلوبترین روش ها برای بازنمایی فعالیت های سازمان باشد.

روش تحلیل محتوا می تواند کمی و کیفی باشد. این دو رویکرد اگر به صورت جامع مورد استفاده قرار گیرند، به شکل مناسبتری منعکس کننده اقدامات و فعالیت های یک سازمان خواهند بود.

در این پژوهش، 4 شماره از نشریه "پیام صادق" برای سال 1397 که توسط روابط عمومی دانشگاه امام صادق (علیه السلام) منتشر شده اند، مورد تحلیل محتوا قرار گرفته اند.

آشنایی با روش تحلیل محتوا، شناخت اجمالی مطالعه موردی، نگاهی به دانشگاه امام صادق (ع)، و ارائه اطلاعاتی درباره وضعیت این نشریه از مواردی است که در این پژوهش ارائه شده اند.

در همین راستا، محورهای های مهم تحلیلی در این رابطه مورد توضیح قرار داده شده و نهایتا نمونه هایی از جداول و نمودارهای این پژوهش درج شده اند.

لازم به تاکید این که پژوهش مزبور یک پژوهش مفصلی است که در اینجا فقط به برخی از موارد مهم آن برای آشنایی خوانندگان با یک مطالعه موردی اشاره شده است.

منابع
بازرگان، عباس (1387). مقدمه‌ای بر روشهای تحقیق کیفی و آمیخته، تهران، نشر دیدار.
رسولی، مهستی و زهرا امیرآشتیانی (1390). تحلیل محتوا با رویکرد درسی، تهران: جامعه‏شناسان.
ساروخانی، باقر (1373). روش‌های تحقیق در علوم اجتماعی، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
شیخ الاسلامی، منصور (1397) دستور العمل قطعی هدف و نتایج کلیدی OKR، تهران: انتشارات کارگزار روابط عمومی.
کریپندورف، کلوس(1386). تحلیل محتوا؛ مبانی روش‏شناسی، ترجمه هوشنگ نایبی، چاپ سوم، تهران: نشر نی.
ویکی پدیا، دانشنامه آزاد.
یین، کی. رابرت (1382). تحقیق موردی ، ترجمه سیدمحمد اعرابی و علی پارسائیان و سیامک افشار، تهران، دفتر پژوهش های فرهنگی.

 

منبع: فصلنامه کارگزار روابط عمومی/ از انتشارات موسسه کارگزار روابط عمومی، شماره52، تابستان1389.