شبکه اطلاع رسانی روابط عمومی ایران (شارا)-|| مفهوم و کاربرد تخیل در مطالعات ارتباطات و جامعه شناسی از اهمیت ویژه ای برخوردار است. برخی از اندیشمندان از واژه «بینش» به جای «تخیل» استفاده می کنند و از «بینش جامعه شناختی» سخن می گویند. تخیل، خیالبافی نیست. این دو مفهوم تفاوت اساسی با یکدیگر دارند. تمایز اساسی آنها زمانی روشن می شود که نگاهی به مقدمات و شیوه چینش منطقی و یا غیرمنطقی بیندازیم. تخیل یک حرکت منطقی است که از فرایندهای منطقی برخوردار می باشد. در مقابل، خیالبافی، نوعی از توهم و تصویرسازی خارج از واقعیت است.

اریک فروم، تخیل را یکی از عناصر مهم فرآیند تفکر انسان می داند که از آغاز در تاریخ نظریه پردازی بشر موجود بوده و از ویژگی های تفکر منطقی انسان سالم به شمار می رود (Fromm,1968). در حقیقت، «تخی�'ل فرآیندی از تصویرسازی منطقی بر پایة مشاهدات عینی است که در هر مرحله فرد را قادر می سازد تا به واسطه ی آن کلیه مراحل پیشین و پسین موضوع مورد نظر را در یک تصویر کلی آورده و مراحل و گذرگاه های بعدی موضوع را به طور احتمالی پیش بینی کند.» (تنهایی، 1386: 14)
تخیل عرصة وسیعی دارد و مرزهای آن نامشخص است. خیال، خواب، خاطره، اسطوره، ایدئولوژی، آرمان شهر، امید، و نظایر اینها همگی جلوه های گوناگون تخیل انسانی هستند و مفاهیمی که به کارکردهای متفاوت تخیل فردی و جمعی انسان مربوط می شوند (شریعتی، 1385: 88-98) و در بحث آینده پژوهشی، آینده نگری و سناریوسازی نقش اساسی دارند.

تخیل معادل واژه imagination در زبان انگلیسی است که مشتق از فعل لاتین imaginary به معنای «تصویرِ خودش» است. این ریشه یابی نشان دهندة «خودپژواکی» تخیل، با تاکید بر آن به عنوان یک قلمرو شخصی می باشد که طیف معنایی خاصی را دربر می گیرد از جمله «قدرت ذهن»، «توانایی خلاق ذهن»، «خودِ ذهن زمانی که شروع به فعالیت می کند»، «فرآیندی از ذهن مورد استفاده جهت تفکر»، «طرح ریزی»، «تدبیر کردن»، «به خاطر سپردن»، «خلق کردن»، «خیال واهی کردن» و «خلق عقیده» است. Perdue, 2003))

خیالبافی نوعی از تخیلات خالی از منطق، و بر پایه توهماتی است که ریشه در امیال، آرزوها و تصورات غیرواقعی دارد. به همین دلیل، زمانی که خارج از واقعیت برداشت هایی صورت گیرد، نوعی از خیالبافی شکل می گیرد. در هر جامعه ای هم تخیل و هم خیالبافی وجود دارد. جامعه ای که با تخیل زندگی می کند، نوعی از فرایندسازی منطقی را دنبال می کند و جامعه ای که خیالبافی بر آن غلبه می کند، نه تنها از تفکر منطقی به دور است، بلکه اساساً به یک «انحراف فکری» دچار می باشد.

تخیل اجتماعی، پیوندی مجدد با طبیعت گمشده ی انسانی است، قرار دادن دو آیینه حقیقت انسان، یعنی عقل و تخیل در کنار هم، تا به گفته ی الیاده، نیمة عقلانی ما استعداد گفتگو با اساطیر و نمادها و امر قدسی را باز یابد. «عقلی دیگر» آهسته ولی مطمئن اساس روح جدید انسان شناسی را می سازد و به گفتة کورین، نیمة تخیلی و غیر واقعی واقعیت را نیز در تحلیل خود لحاظ می کند و راه سومی را میان ساختارگراییِ مربوط به فرمالیسمِ لوی استروس و هرمونتیکِ ریکور که بیان ذهنی معنا را بر صدر می نشاند ارائه می دهد به طوری که پارادایم جدیدی شکل می گیرد، روح و جسم دوباره با هم در تعامل قرار می گیرند و عقل و هنر هر دو مولد می شوند.

این مسیر انسان شناسانه در میان انسان ها رابطة جدیدی برقرار می کند، در میان علوم دقیق و علوم انسانی، گفتگو برقرار می شود و چشم اندازهای بین رشته ای گشوده می گردد. به این ترتیب «انسان شناسی بنیادی» با روش پیوستگی میان علوم و برای بازگرداندن وحدت میان اجزا و گرایش های مختلف در انسان شناسی شکل می گیرد و به مجموعه ای از هرمونتیک و «معرفت شناسی علوم انسانی» ختم می شود که عمدتا حول چهار محور می گردد: نماد پردازی بنیادی (آیین، اسطوره، هنر، آرزوها و رویاها)؛ فرهنگ (روابط میان طبیعت و جامعه)؛ فن آوری (روابط میان علم و فن و توسعه)؛ انسان شناسی دینی (شریعتی، 1385-الف)

روابط عمومی ها نیز نیازمند نوعی از رویکرد تخیل هستند که بتوانند روابط گذشته، حال و آینده را با همدیگر پیوند داده و بر پایه آنها از سویی آینده نگری داشته باشند و از سوی دیگر، برای تحقق این آینده سناریونویسی کنند.

گفتمان روابط عمومی، یا حداقل بخشی از گفتمان آن، بر مبنای تخیل و تصویرسازی از گذشته، حال و آینده شکل می گیرند. اصولا تخیل زمانی که گذشته، حال و آینده را شامل می شود سازندة سه رکن حافظه، آگاهی و رویا است (شریعتی، 1385-ب). گفتمان روابط عمومی در حقیقت منعکس کننده تفکر سازمان است. تفکر اجتماعی جامعه نیز متأثر از تجربه زیسته، حافظه جمعی، علم، آگاهی و تخیل است. بنابراین، گفتمان های روابط عمومی باید به نوعی منعکس کننده آگاهی جمعی و تصورات جمعی در مورد روابط میان سازمان ها و جامعه باشد. این آگاهی می تواند تاثیرات متقابل میان سازمان و جامعه داشته باشد که نقش روابط عمومی ها در شکل گیری آن بسیار مهم و اساسی می باشد.

برای توضیح بیشتر رابطه گفتمانی روابط عمومی با گفتمان اجتماعی می توان گفت که گفتمان ها مبتنی بر حافظه تاریخی جامعه می باشند. هیچ گفتمانی در خلأ ایجاد نمی شود. مفصل بندی های تاریخی در گفتمان ها با بینامتنیت های گذشته و حال ایجاد می شوند و در یک محیط اجتماعی شکل می گیرند. نگاه به آینده، به هر شکل آرمانگرایانه یا واقعی، نیز در شکل گیری گفتمان ها تاثیر بسزایی دارد. تخیل دربرگیرندة همه حالت های فوق الذکر است. به عبارت دیگر تخیل و تصویر سازی نقش اساسی در خلق گفتمان ها دارد. بنابراین، هر گفتمانی که توسط روابط عمومی در جامعه مطرح می شود باید توسط جامعه اولاً رمزگشایی شود، ثانیاً ریشه های تاریخی آن مشخص گردد، ثالثاً، تاثیرات متقابل آن روشن گردد.

در شرایط کنونی عصر ارتباطات و گفتمان که شبکه های اجتماعی به شکل وسیعی همزمان، گذشته و حال و آینده را می توانند در کنار همدیگر به شکل عینی و تخیلی بازنمایی کنند، گفتمان ها با سرعت بیشتر و گسترده تر شکل می گیرند. از همین منظر است که روابط عمومی برای کشف نیازها و گفتمان های جامعه در مورد مسائل مختلف زندگی نیازمند سه امر مهم می باشد:

1- کشف «نیازهای واقعی جامعه»
2- فهم «شیوه های تخیل جامعه»
3- شناخت «گفتمان سازی های مرتبط جامعه»
« نیازهای واقعی جامعه» بیانگر خواسته های جامعه برای زندگی بهتر است.

«شیوه های تخیل جامعه» زمینه ساز چگونگی پیوندسازی حال به «حافظه تاریخی» گذشته در مورد تولیدات مختلف سازمان ها است. «گفتمان سازی های مرتبط جامعه» نیز، روشی برای مفصل بندی «حافظه تاریخی» با «شیوه تخیل» است. به همین دلیل نقش روابط عمومی ها در شکل گیری گفتمان هایی که بتواند به جامعه جهت لازم را بدهد اهمیت بسزایی پیدا می کند.