شبکه اطلاع رسانی روابط عمومی ایران (شارا)-|| به گواه گاهشمار رسمی مملکت، اکنون دویست و شصت و اندی روز است که دولت جمهوری اسلامی، سخنگو ندارد. تا پیش از این، فقط دولت های چهارم، پنجم و ششم بودند که خود را، لابد به دلایلی، از داشتن سخنگو بی نیاز دیده اند. درواقع، از آذرماه سال تاریخی 76 تا مرداد 97 که نوبخت با انتشار توئیتی، لزوم «کار مضاعف مدیران» برای «کم اثر کردن فشار دشمنان» را یادآور شد و از موافقت روحانی برای کناره گیری خود از «مسئولیت سخنگویی دولت» و سپردن آن به «عزیز دیگری» خبر داد، هیچ گاه دولت ها تا این اندازه خود را از مواجهه با رسانه ها و افکار عمومی پنهان نکرده اند.

هرچند شماری از اعضای کابینه گاه و بیگاه در شبکه های اجتماعی و برخی پیام رسان ها، مطالب کوتاهی منتشر می کنند اما این کار آن ها به هیچ وجه کارکرد پاسخگویی مسئولان به اصحاب رسانه را پوشش نمی دهد و بیشتر به تریبونی یکطرفه می ماند؛ حال آن که دیالوگ، این نیاز واجب روزمره جامعه ما، دو سویه است و هر گفت و شنودی، دو طرف دارد.

این بی تفاوتی دولت دوازدهم در تعیین سخنگویی برای گفت و گوی مستمر با رسانه ها و عموم مردم، ناخودآگاه تاثیر سوئی بر رده های پایین تر مدیریتی گذاشته است. اگرچه حتی پیش از انتخابات دوقطبی شده اردیبهشت 96، یکی از ضعف های مهم دولت دکتر روحانی، نقص در ارتباط گیری موثر با نخبگان به ویژه اهالی رسانه، و انعکاس نه چندان مطلوب دستاوردهای دولت یازدهم در عرصه عمومی برشمرده می شد، اما کارکرد ضعیف و برونداد نه چندان دندان گیر روابط عمومی دستگاه های اجرایی و نهادهای حاکمیتی در سال های اخیر، به جز نواقص ساختاری و کاستی های همیشگی در تامین عِدّه و عُدّه، دلایل دیگری هم دارد.

شاید مهم ترین دلیل این وضعیت، کاهش شدید امید اجتماعی و بحران اعتماد عمومی باشد. به گونه ای که روابط عمومی های ما هر چه بر شدت فعالیت اطلاع رسانی خود و ارتقای سطح کمی و کیفی امکانات و تنوع بخشی به ابزارهای حرفه ای خود می افزایند، این اختلال در هم کلام شدن با مردم و شنیدن دغدغه های خاطر افکار عمومی و پاسخگویی و اقناع مخاطبان، هم چنان به قوت خود باقیست. انواع و اقسام ستادها و کارگروه ها و شوراهای اطلاع رسانی تشکیل شده در سطوح وزارتی و مدیریت های استانی هم اغلب، کارکردی فراتر از صدور چند ابلاغ اداری و افزایش بوروکراسی و تزیین برگه پیشینه کار مسئولان روابط عمومی ها نیافته است.

سیاستگذاران ارتباطی دولت، البته اگر به این معنا بروز و ظهور واقعی داشته باشند، باید بپذیرند انتقال درست پیام های دولت به مخاطبان، آن هم در دنیای به شدت شبکه ای شده کنونی که هر مخاطب، خود به کاربری فعال بدل گشته، با هر شعبده ای میسر نیست؛ بلکه بیشتر به معجزه ای نیازمند است که آن هم تنها از مسیر کسب دستاوردهای ملموس حکمرانی مطلوب و جلب اعتماد مردم می گذرد. این در حالیست که بحران های اجتماعی و اقتصادی کنونی در کنار ضعف سیاستگذاری ارتباطی دولت/ حاکمیت، ابتکار عمل را از روابط عمومی ها و رسانه ها سلب کرده و تقدم کار سیاسی بر حرفه ای در هر دوی این نهادها، واگرایی این دو ساختار را تشدید کرده است.

با همه این اوصاف، به باور نگارنده بخشی از ضعف عملکرد کلی دستگاه روابط عمومی دولت، ناشی از ضعف عمومی رسانه های رسمی ماست. خطوط قرمز پیدا و پنهان و محدودیت های عملی رسانه های ما در بازتاب دادن رویدادها و انعکاس نگرش ها و دیدگاه های متنوع جامعه به شدت متکثر ما، آن ها را در برابر دنیای رسانه های غیررسمی و ضدرسانه ها با انبوه اخبار جعلی و تحلیل های سطحی و پیام های مغرضانه شان که هر شب و روز در تلفن همراه میلیون ها ایرانی دست به دست می شود، خلع سلاح و آسیب پذیر کرده است. در این بین، مشخصا دستگاه های دولتی و روابط عمومی های آن ها از سال گذشته خود را از حضور موثر در مهم ترین شبکه های اجتماعی محبوب ایرانیان، محروم شده می بینند و عرصه را به فعالیت شبانه روزی مخالفان سرسخت داخلی و براندازان خارجی نظام، واگذار کرده اند.

به هر حال، رسانه های رسمی ما اغلب، سیاست زده، و غالبا با بحران اعتماد مخاطب روبرو هستند؛ بنابراین هر پیام حتی مثبت و امیدبخش آنان، با ظن و تردید عامه مردم مواجه می شود و طبعا، انتشار محتوای تولیدی دستگاه تبلیغاتی دولت، حتی با شگردهای جذاب تکنیکی در رسانه ها هم چندان کارساز نیست.

برای تغییر داوری عمومی و ایجاد ذهنیت جدید در عموم مخاطبان و جامعه هدف رسانه ای و دستگاه عریض و طویل تبلیغات کشور، ابتدا باید مسئولان ما در هر رده ای که هستند، ذهنیت خود درباره رسانه و روابط عمومی را تصحیح کنند؛ باید بپذیرند که رسانه، رسانه است و روابط عمومی، روابط عمومی. در ضعف زنجیره ارتباط دولت/ حاکمیت با رسانه ها و افکار عمومی، نمی توان از روابط عمومی ها انتظار داشت همانند یک رسانه، به نشر گسترده اخبار بپردازند، که این خود به تشدید بحران بی اعتمادی مخاطب و دلزدگی آن ها از پیگیری اخبار رسمی منجر می شود. درواقع قرار نیست روابط عمومی، جای رسانه را بگیرد یا به عکس، رسانه به بوق تبلیغاتی دولت و حاکمیت تبدیل شود. رسانه آزاد، و صدالبته حرفه ای و متعهد به اخلاق جمعی و حدود مشخص قانونی، در نهایت اعتماد مخاطبان را جلب می کند و ضمن فراهم کردن بستر گفت و گوی موثر جمعی و موشکافی کاستی ها و بیان نقدهای مسئولانه، زمینه ساز تولید و توزیع بهینه پیام های رسانه ای دستگاه تبلیغات رسمی هم می شود.

از سوی دیگر، روابط عمومی ها را هم باید به خروج از پوسته سنتی مرسوم و مواضع انفعالی پیشین سوق داد. باید باور داشت که نوگرایی روابط عمومی ها صرفا مجهزشدن به فنون و ابزارهای ارتباطی جدید نیست، بلکه تحول بنیادین در گفتمان حاکم بر مناسبات روابط عمومی ها با مسئولان و بدنه سازمانی متبوع شان، هم چنین بازنگری در شیوه ارتباط با رسانه ها، نخبگان و جامعه هدف، ضروریست تا به معنای واقعی، حلقه وصل همه آن ها باشند.

شاید گفت و گوی ملی موثر و فراگیر برای تلطیف فضای سیاسی، اجتماعی کشور و افزایش روزافزون امید اجتماعی در این شرایط بحران بی اعتمادی عمومی را باید از همین نقطه آغاز کرد: از همگرایی روابط عمومی ها و رسانه ها.

*کارشناس ارشد علوم ارتباطات