شبکه اطلاع رسانی روابط عمومی ایران (شارا)-|| دفتر مطالعات و برنامه‌ریزی رسانه‌ها یکی از زیر مجموعه‌های معاونت‌های وابسته به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است.

دفتر مطالعات و برنامه‌ریزی رسانه‌ها در سال ۱۳۶۸ زیر نظر معاونت امور مطبوعاتی و تبلیغاتی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بنیاد نهاده شد. در سال ۱۳۷۵ براساس سیاست‌های کلی دولت و به منظور هماهنگی بیشتر بین نهادهای آموزشی و تحقیقاتی، دفتر گسترش آموزش رسانه‌ها با مرکز مطالعات و توسعه رسانه‌ها ادغام شد.

این دفتر به منظور تشویق، تحقیق و گسترش آموزش در زمینه ارتباطات اجتماعی با تأکید خاص بر مطبوعات و روزنامه‌نگاری شکل گرفته‌است.[۱]

شرح وظایف
شرح وظاف دفتر مطالعات و برنامه‌ریزی رسانه‌ها به شرح زیر است:
مطالعه و بررسی کمی و کیفی جریان اطلاعات در رسانه‌های کشور؛
مطالعه و بررسی میزان تأثیرپذیری رسانه‌های ایران از جریان بین‌المللی اطلاعات؛
مطالعه و بررسی تأثیرات فرهنگی مستقیم و غیرمستقیم ناشی از جریان بین‌المللی اطلاعات؛
نیازسنجی‌های مستمر از مسئولان، کارشناسان و دست‌اندرکاران امر رسانه‌ها بمنظور تعیین محورها و موضوعات پژوهشی؛
پژوهش در حوزه سیاستگذاری و برنامه‌ریزی رسانه‌ها؛
پژوهش در زمینه چگونگی ارتقاء سطح کیفی و حرفه‌ای رسانه‌ها و جایگاه رسانه‌ها در فرهنگ عمومی؛
پژوهش در زمینه چگونگی افزایش اعتماد مردم به رسانه‌ها؛
پژوهش در زمینه تکنولوژی‌های جدید و مورد نیاز، جمع‌آوری، پردازش، تولید و انتشار اطلاعات در حوزه رسانه‌ها؛
تهیه و تنظیم سیر تطور تاریخ مطبوعات ایران و مستندسازی وقایع مربوط؛
انجام هماهنی‌های لازم در زمینه انتشار کتاب، مجموعه مقالات، گزارش‌های پژوهشی و نشریات تخصصی در حوزه‌های آموزشی و پژوهشی رسانه؛
شناخت و تعیین شاخص‌های ارزیابی رسانه‌ها؛
ارتباط مستمر با دانشگاه‌ها، مؤسسات آموزش عالی و مراکز تحقیقاتی بمنظور شناسایی محققان در زمینه‌های مطالعاتی و پژوهشی مورد نظر؛
ارائه راهکارهای لازم بمنظور ارتقائ دانش عمومی و تخصصی در حوزه ارتباطات و مطبوعات؛
ایجاد، توسعه و بروز رسانی مرکز اطلاع‌رسانی ارتباطات با تأکید بر مطبوعات و تبلیغات؛
حمایت مادی و معنوی از محققان، مراکز و انجمن‌های تخصصی، طرح‌های تحقیقاتی و پایان‌نامه‌ها در حوزه ارتباطات؛
برگزاری همایش‌های علمی و کاربردی بمنظور آشنایی با آخرین دستاوردها و تبادل اطلاعات در زمینه رسانه‌ها؛
همکاری و حضور در مجامع تحقیقاتی داخلی؛
گردآوری و بررسی اطلاعات مربوط به امکانات و نیازهای آموزشی در حوزه ارتباطات؛
برنامه‌ریزی برای تربیت نیروی انسانی متخصص و رشد استعدادها در زمینه فعالیت‌های خبری، مطبوعاتی و اطلاع‌رسانی، تبلیغاتی؛
تهیه ضوابط، آیین‌نامه‌ها ودستورالعمل‌های صدور مجوز فعالیت آموزش‌های آزاد روزنامه‌نگاری و نظارت بر فعالیت آن‌ها؛[۲]

ارکان
ارکان دفتر مطالعات و تحقیقات رسانه‌ها به شرح زیر است:

معاونت پژوهشی
معاونت پژوهشی به عنوان یکی از تخصصی‌ترین واحدهای تحقیقاتی حوزه ارتباطات توانسته ضمن جمع‌آوری کارشناسان خبره در حوزه پژوهش و تحقیق، ارتباط دائم و مستمری را با استادان دانشگاهی برقرار ساخته و از نظرات روشنگرانه آنها بهره‌جوید. این بخش با ارائه طرحها و سفارش‌های تحقیقاتی در زمینه تحقیقات بنیادی، تحقیقات آسیب‌شناسانه، تحلیل محتوا، تحقیقات ویژه؛ و حمایت از پایان‌نامه‌های کارشناسی ارشد و دکترا در زمینه ارتباطات و حوزه‌های وابسته و… کار هدایت و نظارت بر تحقیقات را برعهده دارد.[۳]

معاونت آموزشی
به منظور بالا بردن سطح علمی و دانش تخصصی دست‌اندرکاران مطبوعات، در بخش آموزش این دفتر دوره‌های آموزشی کوتاه مدت روزنامه‌نگاری و گرافیک مطبوعاتی در قالب دو نیمسال تحصیلی برگزار می‌شود. دانشجویان در هر گرایش ۲۰ واحد درسی را در طول دو ترم تحصیلی فرا می‌گیرند. در این دفتر از بدو تأسیس تا کنون ۷۶ دوره آموزشی برگزار شده و بیش از ۱۴۶۰ نفر فارغ‌التحصیل شده‌اند. در پایان دوره به دانش آموختگان این دفتر مدرک مورد تأیید وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی اعطاء می‌گردد. تا کنون انجمن دانش آموختگان دفتر مطالعات و تحقیقات رسانه‌ها تشکیل نشده‌است.

مباحث درسی رشته روزنامه‌نگاری
مباحث درسی ارائه شده در رشته‌های روزنامه‌نگاری و گرافیک مطبوعاتی عبارت‌اند از: رشته روزنامه‌نگاری ترم اول: خبر نویسی، مصاحبه، گرافیک و صفحه‌آرایی، عکاسی خبری حقوق مطبوعات و شیوه نگارش فارسی در مطبوعات. ترم دوم: گزارش‌نویسی، ویراستاری و مدیریت اخبار، مقاله‌نویسی، حقوق و مسئولیت‌های اجتماعی روزنامه‌نگاران و روزنامه‌نگاری آنلاین.

مباحث درسی رشته گرافیک مطبوعات
رشته گرافیک مطبوعاتی ترم اول: صفحه‌آرایی، تکنیک‌های طراحی، مبانی گرافیک، مفاهیم اساسی روزنامه‌نگاری و مبانی عکاسی. ترم دوم: صفحه‌آرایی با نرم‌افزارهای حرفه‌ای، طراحی تخصصی، عکاسی خبری، تصویرسازی در مطبوعات و چاپ و نشر.

دوره‌های آموزش فشرده
برگزاری دوره‌های فشرده استانی برای آموزش علمی و افزایش توان حرفه‌ای کادر تحریریه نشریات شهرستان‌ها، خبرگزاری‌ها، نمایندگان دفاتر روزنامه‌های کثیرالانتشار و کارکنان ادارات روابط‌عمومی و همچنین دوره‌های آموزش فشرده برای اعضای تحریریه نشریات و خبرگزاری‌ها در تهران که متقاضی این دوره به‌طور اختصاصی باشند، برگزار می‌شود. این دفتر تا کنون حدود ۷۵ دوره آموزشی فشرده و کوتاه مدت برای استان‌های مختلف و سازمان‌ها برگزار کرده‌است.

دبیرخانه آموزشگاه‌های آزاد روزنامه‌نگاری و گرافیک مطبوعاتی
به منظور بسط و گسترش دانش روزنامه‌نگاری و در راستای سیاست‌های خصوصی‌سازی، در سال ۱۳۸۴ دبیرخانه آموزشگاه‌های آزاد روزنامه‌نگاری و گرافیک مطبوعاتی در معاونت آموزشی تشکیل گردید که کار رسیدگی، صدور مجوز، نظارت بر تأسیس و فعالیت آموزشگاه‌های آزاد روزنامه‌نگاری و گرافیک مطبوعاتی را برعهده دارد.[۴]

انتشارات
انتشارات دفتر مطالعات و برنامه‌ریزی رسانه‌ها با ۱۸ سال فعالیت مستمر در امر چاپ و نشر کتاب در حوزه ارتباطات، امروز یکی از انتشارات مطرح و قابل عنایت در این حوزه با بیش از ۱۰۰ عنوان کتاب است که ۱۸ عنوان آن مرتب و بارها به تجدید چاپ رسیده‌است، و با کتاب‌های به روز و جدید در این حوزه، همچنان پر ثمر و پر تکاپو به فعالیت انتشارتی خود ادامه می‌دهد و برای آینده نیز کتاب‌های بسیار مفیدی در برنامه کار دارد.[۵]

کتابخانه
کتابخانه تخصصی دفتر مطالعات و برنامه‌ریزی رسانه‌ها در اسفند ماه سال ۱۳۷۵، پس از ادغام "مرکز آموزش رسانه‌هاً با "دفتر مطالعات و برنامه‌ریزی رسانه‌ها " به عنوان یکی از واحدهای مرکز فعالیت خود را آغاز کرد.

فضای کتابخانه
مساحت کتابخانه ۲۱۵ متر مربع است. از این مقدار ۱۲۰ مترمربع به سالن مطالعه و مخزن کتاب‌ها اختصاص داده شده‌است. تلاش طراحان بر این بوده‌است که وسایل و تجهیزات کتابخانه به استانداردهای جهانی نزدیک باشد.

منابع و موضوعات
اسناد و کتاب‌های کتابخانه در زمینه رسانه‌های گروهی و ارتباطات و مطالب وابسته به این دو موضوع است. مجموعه منابع و نحوه سازماندهی پایگاه‌های اطلاعاتی به شرح زیر کامپیوتری و کدگذاری شده‌است. کتابهای فارسی و لاتین، گزارش‌های فارسی و لاتین (گزارش‌ها منابعی هستند که اصل آن در دسترس نیست و اکثر آنها از سازمانها و مراکز مختلف علمی فراهم شده‌است) جزوه‌های درسی، (مدارکی هستند که اکثراً در دانشکده‌ها جزو منابع تدریس استادان بوده‌است، که جزوه‌های دستنویس را نیز شامل می‌شود) این مجموعه با استفاده از قواعد فهرستنویسی انگلوامریکن و نظام رده‌بندی کتابخانه کنگره (LC) فهرستنویسی و رده‌بندی شده‌است. مقالات فارسی و لاتین: این مقاله‌ها از مجلات و روزنامه‌های سراسری انتخاب و نمایه‌سازی می‌شوند. مثال: کد بازیابی م + شماره مقاله. مثال:م ۷۲۲ نشریات ادواری فارسی و لاتین: نشریات جاری براساس فهرست‌نویسی انگلوآمریکن و نظام رده‌بندی کتابخانه کنگره (LC) فهرستنویسی و رده‌بندی شده‌است. روزنامه‌های سراسری صبح و عصر؛ روزنامه‌ها به مدت ۱۴ روز در آرشیو نگهداری می‌شوند. برنامه کامپیوتری کتابخانه نرم‌افزار سیمرغ است. نظام دسترسی به منابع کتابخانه «قفسه بسته» است.

منابع موجود در کتابخانه
کتابهای فارسی، کتابهای لاتین، نشریات فارسی، نشریات لاتین، مقالات فارسی، مقالات لاتین، پایان‌نامه‌های فارسی، پایان‌نامه لاتین، شایان ذکر است که کتابخانه هر سه ماه یک‌بار مبادرت به انتشار تازه‌های منابع کتابخانه می‌کند. بیش از ۸۰ هزار جلد کتاب تخصصی حوزه ارتباطات و رسانه در کتابخانه دفتر وجود دارد. دسترسی به منابع این کتابخانه، از طریق بخش کتابخانه دیجیتال وب سایت این دفتر به نشانیwww.rasaneh.org امکان‌پذیر است.

فصلنامه رسانه
رسانه فصلنامه‌ای علمی - ترویجی در زمینه وسایل ارتباط‌جمعی است، که به منظور بازتاب پژوهش‌ها، تجربه‌ها، دستاوردهای نو و رهیافت‌های سودمند علمی در حوزة تخصصی وسایل ارتباط‌جمعی، به ویژه مطبوعات، از سال ۱۳۶۹ به خانواده مطبوعات ایران پیوسته‌است. رسانه فصلنامه‌ای علمی - ترویجی در زمینه وسایل ارتباط‌جمعی است، که به منظور بازتاب پژوهش‌ها، تجربه‌ها، دستاوردهای نو و رهیافت‌های سودمند علمی در حوزة تخصصی وسایل ارتباط‌جمعی، به ویژه مطبوعات، از سال ۱۳۶۹ به خانواده مطبوعات ایران پیوسته‌است. تمام شماره‌های مجله رسانه که رتبه علمی ترویجی از وزارت علوم دارد در وب سایت این مجله در دسترس عموم قرار دارد[۶]

رسانه طی دوره‌ای نزدیک به هجده سال انتشار مستمر، به عنوان نخستین و مهم‌ترین بازتاباننده پژوهش‌ها، تجربیات و دستاوردهای ارتباطات در کشور و جهان، نزد استادان، صاحب‌نظران و دانشجویان سطوح مختلف در رشته‌های علوم ارتباطات اجتماعی، جایگاهی ویژه یافته‌است. رسانه از سال ۱۳۸۳ با تغییر قطع و اندازه و اختصاص مطالب هر شماره به موضوعی خاص، تا کنون به موضوعات «مطالعات انتقادی در ارتباطات»، «سیاستگذاری و برنامه‌ریزی ارتباطی»، «رسانه‌ها، حوزه عمومی و دموکراسی»، «مطبوعات عامه‌پسند»، «آموزش روزنامه‌نگاری»، «پژوهش‌های ارتباطی»، «جامعه اطلاعاتی»، «رسانه‌ها و فرهنگ»، «سواد رسانه‌ای»، «رسانه‌ها و دین»، «مدیریت رسانه‌ها»، «روش‌های کیفی پژوهش در ارتباطات»، «روزنامه‌نگاری بحران» و «زبان و رسانه‌ها» پرداخته‌است.[۷] محمد سلطانیفر در روز دهم بهمن ماه سال یکهزار و سیصد و نود و دوی هجری شمسی به عنوان رئیس دفتر تحقیقات و مطالعات رسانه‌ها تعیین، منصوب و مشغول به کار شد.[۸] گیتا علی‌آبادی در روز اول اردیبهشت سال یکهزار و سیصد و نود و پنج هجری شمسی جانشین محمد سلطانی فر شد و به عنوان رئیس دفتر تحقیقات و مطالعات رسانه‌ها تعیین، منصوب و مشغول به کار گردید.[۹][۱۰] در تاریخ ۱۰ اسفند ۱۳۹۶ سید عباس صالحی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی با صدور حکمی، حمید ضیایی پرور را به سمت مدیر کل دفتر مطالعات و برنامه‌ریزی رسانه‌ها منصوب کرد.[۱۱]

پانویس
دفتر مطالعات و برنامه‌ریزی رسانه‌ها
آشنایی با دفتر مطالعات و برنامه‌ریزی رسانه‌ها
دفتر مطالعات و برنامه‌ریزی رسانه‌ها - معاونت پژوهشی
دفتر مطالعات و برنامه‌ریزی رسانه‌ها - دوره‌های آموزشی کوتاه مدت
دفتر مطالعات و برنامه‌ریزی رسانه‌ها - انتشارات
«فصلنامه رسانه». qjmn.farhang.gov.ir. بازبینی‌شده در 2018-06-04.
دفتر مطالعات و برنامه‌ریزی رسانه‌ها - رسانه
http://www.isna.ir/news/92111007044/سلطانی-فر-رئیس-دفتر-مطالعات-و-برنامه-ریزی-رسانه-شد
http://www.rasaneh.org/NSite/FullStory/News/?Id=6544
http://www.mehrnews.com/news/3603249/رییس-جدید-دفتر-مطالعات-و-برنامه-ریزی-رسانه-ها-منصوب-شد
اسلامی، وزارت فرهنگ و ارشاد. «مدیر کل دفتر مطالعات و برنامه‌ریزی رسانه‌ها منصوب شد». rasaneh.farhang.gov.ir. بازبینی‌شده در 2018-06-04.

ویکیپدیا