شبکه اطلاع رسانی روابط عمومی ایران (شارا)-|| رئیس دانشکده علوم ارتباطات علامه طباطبایی می گوید: روزنامه نگاری حرفه ای بر 4 پایه استقلال رسانه ها، اخلاق حرفه ای، آموزش تخصصی و تشکیل انجمن های صنفی قوام یافت که با تأسیس اولین دانشکده علوم ارتباطات در دانشگاه علامه طباطبایی زمینه پیشرفت این رشته مهیا شده است.

«اولین و مهم ترین پایه روزنامه نگاری استقلال حرفه ای رسانه و خبرنگاران است که اقتضا می کند مقررات خاص حرفه بر اعضای آن جاری و ساری شود.

دکتر محمد مهدی فرقانی چهره نام آشنای عرصه علوم ارتباطات و روزنامه نگاری سال های مدیدی است که آموخته ها ، دانش و داشته های خود را به دانشجویان و علاقه مندان حوزه خبر و رسانه ارائه می دهد.

وی در کارنامه خود سوابق متعددی چون عضویت در مراکز و انجمن های بین المللی وعلمی، کمیته های رسانه ای، بنیانگذاری و مدیر مسئول برخی ماهنامه ها و نشریات را دارد .

در عین حال که وی مسئول راه اندازی دانشکده ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی است ، از این رو خبرنگار گروه دانشگاه ایرنا گفت وگوی تفصیلی با وی انجام داده که از نظرتان می گذرد .

 روزنامه نگاری از چه سالی و چگونه وارد ایران شد؟
**فرقانی: اولین دوره های کوتاه مدت آموزش روزنامه نگاری از سال 1318 توسط سازمان پرورش افکار در ایران آغاز شد.در آن زمان دوره های روزنامه نگاری نگاری توسط استادان آمریکایی و انگلیسی اعزام شده به ایران برگزارمی شد. تقریبا 10 سال بعد در اواخر دهه 20 دانشگاه تهران دوره کارشناسی روزنامه نگاری را در دانشکده ادبیات راه اندازی کرد اما پس از اخذ سه دوره دانشجو این رشته منحل شد.

اوایل دهه 30 دیگر در ایران دوره های آموزش روزنامه نگاری وجود نداشت، در نتیجه روزنامه نگاری در مقطعی به صورت ذوقی و سلیقه شخصی انجام می شد ، این درحالی است که روزنامه نگاری آکادمیک در غرب از اوایل قرن بیستم راه اندازی شد و تا اواخر این قرن رشد قابل توجهی داشت.

در آن زمان نیاز جامعه به گونه ای بود که آموزش روزنامه نگاری به عنوان حرفه و تخصص ارائه شود چرا که این شغل از نیمه دوم قرن 19 به تدریج به سمت شکل دادن به یک ساختار حرفه ای پیش رفت.

با وجود ساختار حرفه ای روزنامه نگاری تحقق دو عامل آموزش تخصصی و حاکمیت مقررات و قوانین خاص برای حرفه در جوامع ضرورت یافت، خبرنگار باید می دانست که از چه قوانینی باید تبعیت کند و در صورت بروز مشکل از کدام مقررات برای حل مسئله بهره گیرد.

آموزش روزنامه نگاری به صورت تخصصی به ایران آمد؟
**فرقانی: ایران از اوایل دهه 30 تا اواسط دهه 40 فاقد هرگونه آموزش حرفه ای روزنامه نگاری بوده است. شاید شرایط آن دوره، فقدان تخصص در کشور را برمی تابید، روزنامه نگاری صرفا به تجربه متکی بود، در چنین شرایطی افراد با تجربه در تحریریه ها ارج و قرب بسیاری داشتند، چرا که چگونگی انجام کار را یاد گرفته بودند و خطای کمتری نسبت به سایر افراد مرتکب می شدند اما فعالیت آنها هیچ وقت در چارچوب نظری و تئوریک قرار نگرفت.

پس از مدت زمانی، مصطفی مصباح زاده مدیر و صاحب وقت روزنامه کیهان که استاد حقوق دانشگاه تهران نیز بود، تصمیم گرفت به کمک عده ای از استادان دانش آموخته رشته روزنامه نگاری از فرانسه یک موسسه آموزش عالی روزنامه نگاری، روابط عمومی، مدیریت بازاریابی و مترجمی زبان انگلیسی راه اندازی کند. بسیار زود ظرف 4 سال بعد موسسه عالی مطبوعات و روابط عمومی در سال 1346 به دانشکده مستقل ارتباطات زیر نظر وزارت علوم وقت تبدیل شد.

سال 59 پس از انقلاب فرهنگی دانشکده ارتباطات به علوم اجتماعی با چند گرایش مانند برنامه ریزی ، پژوهشگری و رفاه و تعاون و ارتباطات تبدیل شد، آموزش خاص روزنامه نگاری در آن سال ها بسیار کمرنگ می شود.

حرفه روزنامه نگاری فراز و فرود های بسیاری داشته است، دانشگاه آزاد در سال 64 به فکر تأسیس رشته روزنامه نگاری می افتد. در آن زمان همراه با مرحوم کاظم معتمد نژاد، نعیم بدیعی، حمید نطقی و حسین قندی به در دانشگاه آزاد برای فراهم کردن مقدمات رشته روزنامه نگاری در چهار راه فلسطین حضور یافتیم.

از سوی دیگر روزنامه کیهان نیز در سال 64 با احساس نیاز به وجود افراد متخصص اولین دوره فشرده تخصصی روزنامه نگاری را در دفتر کیهان برگزار کرد که افرادی مانند زنده یاد معتمد نژاد، نطقی، بدیعی و بنده در این دوره ها تدریس کردیم.در نهایت با تلاش های بسیار معتمد نژاد و بدیعی به تدریج گرایش ارتباطات به رشته ارتباطات تبدیل شد و از سال 65 به تدریس در دوره روزنامه نگاری در دانشگاه مشغول شدم.

در سال 69 رشته ارتباطات مستقل شد و اولین دوره کارشناسی ارشد ارتباطات برای اولین بار در دانشگاه علامه طباطبایی راه اندازی شد و در سال 75 اولین دوره دکتری ارتباطات در دانشکده ما برگزار شد. اما در بهترین حالت ما گروه ارتباطات ذیل دانشکده علوم اجتماعی بودیم و از این رو دستمان برای توسعه رشته ها، مقاطع و کارهای علمی بسته بود.

 ارکان اصلی روزنامه نگاری و تاثیر گذار در بهبود کار، از نظر شما چیست ؟
**فرقانی: استقلال حرفه ای در روزنامه نگاری باید وجود داشته باشد که به تأمین حقوق معنوی و مادی روزنامه نگار مربوط می شود. آزادی جستجو، حق برخورداری از حفظ اسرار حرفه ای و برخورداری از شرافت حرفه ای حق داشتن یک جور تحفظ در بازرسی های قضایی، حق برخورداری از مدارا و تسهیل در برخوردها سبب می شود روزنامه نگار برای منافع عمومی تلاش کند.البته ناگفته نماند که در کنار حقوق حق مسئولیت اجتماعی هم مطرح می شود، وقتی از یک روزنامه نگار مسئولیت می خواهیم باید حقوق حرفه ای او را نیز تأمین کنیم.

مسئولیت اجتماعی روزنامه نگار عمدتا ذیل بحث اخلاق حرفه ای تعریف می شود که شامل منع تهمت زدن، رشوه قبول کردن و غیره است.

آموزش تخصصی و تشکیل انجمن ها و تشکل های صنفی حرفه ای چشم اندازی از ساختار روزنامه نگاری حرفه ای را تشکیل می دهد.

منظور از استقلال حرفه ای استقلال رسانه ها در عدم وابستگی به قدرت های سیاسی و اقتصادی است چرا که وابستگی مادی ، وابستگی محتوایی را به همراه دارد.

در حال حاضر در کشور ما علی رغم 180 سال تاریخ مطبوعات ارکان اصلی روزنامه نگاری وجود ندارد. البته با وجود انحلال انجمن روزنامه نگاران در کشور، انجمن های صنفی و آموزش تخصصی نیز فعال است .اما با توجه به اینکه مطبوعات همواره وابسته یا بلندگو یا تبلیغاتچی حکومت ها بوده اند، باور و اعتماد عمومی نسبت به آنها به جز در مواردی مانند اوایل انقلاب مشروطه، اواخر دهه 30 و پیروزی انقلاب بسیار پررنگ نبوده است.

حاکمیت حکومت ها بر مقدرات این حرفه و البته پاره ای از اشتباهات برخی اعضای حرفه در دوره های مختلف مانند برخی تندروی ها تا کنون و زبان تند و خشن مطبوعات، اجازه تکوین روزنامه نگاری حرفه ای در کشور را نداده است به همین دلیل روزنامه نگار، سازمان های مطبوعاتی و دولت ها متضرر شده اند. همواره زبان میان دولت ها و روزنامه نگاران با پرخاشگری همراه بوده و اجازه گفت و گوی تفاهمی میان روزنامه نگاران با قدرت سیاسی را بوجود نیاورده است. از سوی دیگر به لحاظ حقوقی، نظام حقوقی منسجم بر حرفه روزنامه نگاری حاکم نیست هنوز هم روزنامه نگاران از نظر اقتصادی و پرداخت دستمزد تحت پوشش قانون کار هستند اما از نظر حرفه ای باید تابع قانون مطبوعاتی باشند.

 آموزش آکادمیک روزنامه نگاری چقدر می تواند در بهبود کیفیت حرفه تأثیر گذارد؟
**فرقانی: برخی معتقدند آموزش آکادمیک در انجام کار روزنامه نگاری بی تأثیر است، نقش و کارکرد تجربه را موثر می دانم اما آموزش آکادمیک در اعتلای حرفه نقش مهمی دارد، چرا که حداقل در زمانه ما دیگر رفتار ذوقی پاسخگوی روزنامه نگاری نیست. در حال حاضر جهان، روابط اجتماعی، روابط بین الملل و تکنولوژی ها پیچیده شده است.

روزنامه نگاران باید حتما چارچوب نظری و دستگاه فکری داشته باشند به همین دلیل آموزش نظری، مفاهیم و آموزش تئوریک اهمیت بیشتری از تکنیک های صرف روزنامه نگاری دارد. تکنیک و تجربه اهمیت بسیاری دارد اما بدون چارچوب ذهنی درک صحیح واقعیت ها ممکن نمی شود.

آموزش روزنامه نگاری به عنوان اصول اصلی حرفه اهمیت دارد، برخی از آموزش ها معطوف به تکنیک های ژورنالیستی است که این تکنیک ها حداقل 30 درصد مقتضیات رشته را تشکیل می دهد.

در بهترین حالت یک تنظیم کننده خوب خبر می تواند تکنسین خبر و گزارش باشد اما روزنامه نگار باید افق و دید وسیعی نسبت به جهان پیرامون و پدیده ها داشته باشد و بداند چگونه واقعیت های زمان را در ظرف روزنامه نگاری بریزد. عده ای از فارغ التحصیلان روزنامه نگاری را ناکارآمد می دانند ، همواره گفته ام که رسانه ها باید با دانشگاه برای تربیت نیرو همکاری کنند و حداقل کمک آنها این است که دانشجویان را برای کارآموزی با آغوش باز بپذیرند و واقعا به آنها کار یادهند البته اگر خودشان کار بلد باشند.

نکته دوم این است که در آینده باید تکنیک ها در چارچوب فکری و نظری عمل کنند، امروز در دانشگاه به روزنامه نگار مسئولیت اجتماعی ، حقوق روزنامه نگار، نظریه های ارتباطات، جامعه شناسی، اقتصاد، سیاست و روانشناسی را درس داده می شود تا با ابعاد متفاوت جامعه به درستی آشنا شوند. حتی تهیه خبر از یک حادثه نیز باید در بستر اجتماعی دیده شود. با اطمینان می توان گفت که ایران به لحاظ محتوای دروس ارتباطات از روندهای جهانی عقب نیست اما به لحاظ آزادی عمل، برخورداری از زیرساخت و تکنولوژی های لازم ، ارتباط با سازمان ها و آزادی تعامل با جامعه کمبود وجود دارد.

دانشکده علوم ارتباطات چگونه از دانشگاه علوم اجتماعی جدا شد؟
**فرقانی: بزرگترین آرزو و آرمان تمامی استادان ارتباطات مستقل شدن دوباره دانشکده علوم ارتباطات از علوم اجتماعی بود. از اوایل دهه 80 تلاش ها برای استقلال دانشکده منسجم تراز پیش شد، برای راه اندازی یک دانشکده باید حداقل سه رشته در مقطع لیسانس وجود داشته باشد اما در آن زمان ما تنها دو رشته روزنامه نگاری و روابط عمومی را در دانشگاه تدریس می شد.

بنابراین مطالعات لازم برای تأسیس رشته مطالعات ارتباطی آغاز شد و در نهایت در سال 81 نجفقلی حبیبی رئیس وقت دانشگاه علامه طباطبایی به من حکمی برای راه اندازی دانشکده ارتباطات داد و از آن تاریخ تلاش ها برای تأسیس رشته های جدید تا سال 83 جدی تر از گذشته ادامه یافت.

تأسیس رشته جدید، تبدیل گرایشات روزنامه نگاری و روابط عمومی به رشته وهمچنین درخواست راه اندازی دانشکده ارتباطات به وزارت علوم رفت و در شهریور 83 وزارت علوم با این درخواست ها موافقت کرد. با تلاش های بسیار و گذشت مدت زمانی ساختمان هایی مناسب برای انتقال دانشجویان پیدا شد.

در آذر 83 به پیشنهاد رئیس دانشگاه علامه بزرگداشت علمی برای مرحوم معتمدنژاد تدارک دیده شد که از حیث جمعیت و استقبال عمومی همایشی بی نظیرمحسوب می شد که وزرای ارشاد و علوم نیز در این مراسم شرکت کردند. این همایش در واقع مراسم افتتاح نمادین دانشکده علوم ارتباطات نیز محسوب می شد. در همان سمینار رئیس دانشگاه حکم ریاست دانشکده ارتباطات را نیز به من داد، یعنی علاوه بر ریاست دانشگاه علوم اجتماعی، ارتباطات را هم اضافه کرد. در سال 93 با تغییر دولت و ریاست دانشگاه، حسین سلیمی رئیس دانشگاه علامه طباطبایی، در اولین همایش سالگرد مرحوم معتمدنژاد با جدیت عزم خود را برای راه اندازی دانشکده علوم ارتباطات اعلام کرد. در زمستان 93 رئیس دانشگاه علامه مسئولیت راه اندازی دانشکده را به بنده محول کرد، ساختمانی که قرار بود و در تابستان 94 توانستیم در ساختمان جدید مستقر و برای مهرماه آماده شویم.

دانشکده ارتباطات پس از استقلال خود چه فعالیت هایی انجام داده است؟
**فرقانی: اتفاقات خوبی در 3 سال استقلال دانشکده رخ داده است، فضای 6 هزار و 500 متر مربعی با هزار و 200 دانشجو در اختیار دانشکده قرار گرفت که از استانداردهای جهانی هم بالاتر است و در نوع خود یک نمونه محسوب می شود. راه اندازی خبرگزاری «عطنا» برای گذراندن دوره های کارآموزی برای دانشجویان، ایجاد استودیو صدا و تصویر و راه اندازی دو سایت کامیپوتری بزرگ با ظرفیت حداقل 32 نفر همزمان از جمله امکاناتی است که در سه سال گذشته در اختیار دانشجویان قرار گرفت.از سوی دیگر برای اولین بار کرسی ارتباطات فناوری یونسکو در این دانشکده ایجاد شد که یکی از بزرگترین افتخارات ملی کشور است چراکه تمامی کشورهای منطقه ذیل این کرسی باید فعالیت کنند.

در سه سال گذشته دانشکده ارتباطات مجله علمی پژوهشی را راه اندازی کرد که از همان شماره اول رتبه علمی - پژوهشی را بدست آورد.