شبکه اطلاع رسانی روابط عمومی ایران (شارا)- فرخی یزدی شاعر و روزنامه نگاری نواندیش و از مبارزان صدر مشروطیت به شمار می رود که در فضای پراختناق آن روزگار به بیداری جامعه پرداخت و چهره حقیقی حکومت وقت را آشکار ساخت و در نهایت در این مسیر جان خویش را از دست داد.

میرزا محمد فرخی یزدی شاعر، روزنامه‌نگار و آزادیخواه صدر مشروطیت در 1268 هجری خورشیدی در یزد دیده به جهان گشود. او در خردسالی به یادگیری ادبیات فارسی و مقدمات عربی پرداخت و دوران تحصیل را در مکتب خانه و مدرسه مرسلین انگلیسی یزد گذارند و در نوجوانی به علت شعرهایی که علیه اولیای مدرسه یزد ‌سرود، از مدرسه اخراج شد.

اشعار فرخی یزدی الهام گرفته از آثار سعدی بود، خود او نیز بر این مقوله اذعان داشت، همچنین این شاعر از مسعود سعد سلمان تاثیر پذیرفته بود. وی در کنار شعرهای سیاسی در سرودن غزلیات عاشقانه نیز مهارت بالایی داشت. او بر خلاف رسم معمول شاعران روزگار خویش که در مدح حاکمان شعر می سرودند، آثار خود را در وصف آزادی و آزادیخواهان می نوشت. شاید فرخی یزدی را باید مشهورترین شاعری اهل یزد دانست که در عرصه اجتماعی شهرتی فراگیر دارد و تحول بزرگی در غزل سرایی پدید آورد و قالب های شعر فارسی را از نظر درون مایه، متحول ساخت و در کنار آن اندیشه های ضد استبدادی و آزادی خواهانه قابل ستایشی دارد.

فرخی یزدی بر عمل کردن به جای سخن گفتن و شعار تاکید فراوانی داشت و معتقد بود انسان موفق و الگو، فردی است که به آنچه می گوید باور داشته باشد و به آن عمل و اینگونه دیگران را به تلاش و کوشش ترغیب کند. همچنین از نکات مهمی که از نوشته های او بدست می آید، تاکید این نویسنده بر داشتن روحیه اخلاص در کار، راست گفتاری و خدمت به مردم است و این مهم چنان در وی درونی شده بود که با تمام وجود در این مسیر حرکت کرد و هیچ گاه از پیامدهای آن ترسی به دل راه نداد.

شرط خوبی نیست تنها جان من گفتار خوب
خوبی گفتار داری بایدت رفتار خوب
گر تو تعمیر این ویران عمارت لازم است
باید از بهر مصالح آوری معمار خوب

زندگی دشوار و سخت فرخی یزدی و نگرانی او درباره شرایط و وضعیت زمانه به وضوح در آثار او مشاهده می شود. بیان واقع گرا و سرشار از درد و رنج وی در تمامی غزلیات این شاعر وجود دارد و همواره در آثار او ثابت است. به همین منظور برای آشنایی با روحیات فرخی یزدی باید به مطالعه اثرهایش پرداخت.

روزگاریست که در دشت جنون خانه ماست
عهد مجنون شد و دور دل دیوانه ماست
آنکه خود سازد و جان بازد و پروا نکند
در بر شمع جهانسوز تو پروانه ماست

احمد مسجد جامعی درباره این شاعر و نویسنده می گوید: «اشعار و آثار مکتوب فرخی یزدی در طول زمان در فضای سیاسی و اجتماعی ایران نقش آفرین بوده است. ادب و ادبیات فرخی یزدی بسیار گیرا و زیباست که دانش و دانایی این شاعر توانست بسیاری از موضوعات اجتماعی و سیاسی دوران خود را در میان شعر بیان کند.»

وی در سال های نخست شکل گیری جنبش مشروطیت و ظهور حزب دموکرات در ایران از جمله طرفداران جدی در این زمینه شد و در صف آزادیخواهان یزد قرار گرفت.

قسم به عزت و قدرت و مقام آزادی
که روح بخش جهان است نام آزادی
هزار بار بود به ز صبح استبداد
برای دسته پا بسته ، شام آزادی
به پیش اهل جهان محترم بود آن کس
که داشت از دل و جان احترام آزادی

فرخی یزدی در این دوران به دلیل سرایش یک شعر انتقادی در ارتباط ضیغم‌الدوله قشقایی حاکم یزد راهی زندان شد. بر پایه گفته برخی به دستور حاکم وقت، دهان وی را با نخ و سوزن دوختند که این امر سبب اعتراض مردم شد اما حکومت این موضوع را تکذیب کرد. در نهایت این آزادیخواه پس از گذشت 2 ماه از زندان فرار کرد.

وی مدتی بعد در 1300 خورشیدی راهی تهران شد و با روزنامه های مختلف آن دوران به همکاری پرداخت. مطالب انتقادی او سبب شد تا افراد زیادی به دشمنی و مخالفت با این شاعر بپردازند و شرایط را بر فرخی یزدی سخت کنند.

این آزادیخواه در سال های نخست جنگ جهانی اول به عراق سفر کرد و برای مدتی در آنجا روزگار گذراند اما به علت اینکه مورد تعقیب انگلیس بود، به کشور بازگشت. او همچنین در «جشن دهمین سال انقلاب اکتبر» با دعوت دولت اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی شرکت کرد.

این مبارز در دوره نخست وزیری وثوق الدوله به دلیل مخالفت با «قرارداد 1919» دگربار به مدت سه ماه زندانی شد. فرخی یزدی در مسیر دستیابی به آزادی تلاش های فراوانی انجام داد و تایید این ادعا را می توان در اقدام او در جهت انتشار روزنامه دانست زیرا در آن دوران پراختناق با فضای محدود برای فعالیت های سیاسی- اجتماعی و عدم آگاهی جامعه به دنبال رشد روزنامه نگاری و تحول در اجتماع بود و در این راه مشکلات گوناگونی را از سر گذراند و از جان خویش مایه گذاشت.

وی با انتشار «روزنامه طوفان» به درج مقاله های تند علیه «سردار سپه» و دخالت انگلیسی ها در حکومت ایران پرداخت که این روزنامه چندین بار به دلایل مختلف توقیف و تعطیل شد. او هنگامی که روزنامه طوفان را منتشر می کرد، «قرائت خانه طوفان» را راه اندازی کرد و این مهم نیز ثابت می کند که به چه میزان در اندیشه گسترش آگاهی و افزایش سواد عمومی بوده است. در این مکان او تعدادی کتاب و مجله برای مطالعه عموم مردم گذاشته بود.

همچنین این مبارز نستوه به عنوان نماینده یزد در دوره هفتم مجلس شورای ملی برگزیده شد و در جناح اقلیت به دفاع از حقوق مردم پرداخت اما با پایان کار این نهاد او رهسپار آلمان شد.

این روزنامه نگار در 1311 خورشیدی با ترغیب عبدالحسین تیمورتاش به ایران بازگشت اما مدتی بعد برای او پرونده‌ای با عنوان «اسائه ادب به مقام سلطنت» گشوده و در دادگاه به 27 ماه زندان محکوم شد که در دادگاه تجدیدنظر مدت زمان زندانش به سه سال افزایش یافت و اینگونه او برای چندمین بار به زندان رفت و سرانجام در 25 مهر 1318 خورشیدی در زندان قصر به قتل رسید و درگذشت.

دیوان فرخی یزدی برای نخستین بار در 1320 خورشیدی به کوشش حسین مکی گردآوری و چاپ شد. اشعار وی در طول سال های 1320 تا 1378 خورشیدی تمامی برگرفته از چاپ مکی بوده است. به طور کل باید گفت بررسی مجموعه آثار و دیدگاه های فرخی یزدی نشان می دهد که وی از چندین بعُد به تحلیل مسایل اجتماعی، سیاسی و فرهنگی زمانه خود پرداخته و آنها را در آثار خویش بازتاب داده و همین عامل سبب ماندگاری اثرهای این شاعر شده است.

شب چو در بستم و مست از می‌نابش کردم
ماه اگر حلقه به در کوفت جوابش کردم
دیدی آن ترک ختا دشمن جان بود مرا
گرچه عمری به خطا دوست خطابش کردم
منزل مردم بیگانه چو شد خانه چشم
آنقدر گریه نمودم که خرابش کردم
شرح داغ دل پروانه چو گفتم با شمع
آتشی در دلش افکندم و آبش کردم
غرق خون بود و نمی خفت ز حسرت فرهاد
خواندم افسانه شیرین و به خوابش کردم

منبع: ایرنا