شبکه اطلاع رسانی روابط عمومی ایران (شارا)- یکی از نقدهایی که به طور مکرر به حوزه روزنامه‌نگاری علم وارد می شود، عدم دقت در انتقال درست مفاهیم پیچیده علمی به عموم مردم و مخاطبان رسانه است.

بخشی از این انتقاد به تفاوت وظیفه و ساز و کاری مربوط می شود که میان دو حوزه مختلف یعنی نوشته های دانشگاهی و نوشته های عمومی وجود دارد. اگرچه دانشمندان و پژوهشگران ترجیح می دهند، از زبان تخصصی خود استفاده کنند و از مخاطبان و رسانه ها نیز انتظار دارند که از همین زبان استفاده نمایند اما مخاطب عام الزاما با این زبان آشنا نیست و سخن گفتن به این زبان تخصصی تنها ممکن است باعث بدفهمی بیشتر شود.

بخش دیگری از این انتقاد اما درست است.

کوتاه نویسی و رقابت بر سر بازار محتوا
به خصوص در عصر رسانه های اجتماعی و روندی که در چند سال اخیر به سوی کوتاه نویسی اتفاق افتاده است، بخشی از روزنامه نگاران علم، مانند دیگر همکاران خود رو به کوتاه نویسی های اجباری آورده اند. کوتاه نویسی هایی که به قیمت قربانی کردن بخشی از مفهوم اتفاق می افتد. درباره این کوتاه نویسی ها بحث های فراوانی وجود دارد.

از یک سو نوشته های کوتاه تر ممکن است بیشتر دیده و به اشتراک گذاشته شوند اما از سوی دیگر باعث می شوند تا بخش های مهمی از اطلاعات که عدم اشاره به آن‌ها در انتقال مفهوم مانع ایجاد می کند از نوشته ها یا به طور کلی محتوا حذف شود.

شاید اصل کلی که بتوان بر سر آن توافق کرد این باشد که «هر نوشته ای باید تا حد امکان کوتاه باشد، اما نه حتی یک کلمه کمتر از چیزی که برای انتقال مفهوم نیاز است.»

بخش دیگری از داستان نیز به بازار رقابتی رسانه های معاصر مربوط است. ایده پرداخت حقوق یا کسب درآمد از روی تعداد کلیک ها، یا لایک ها، یا انواع واکنش ها که باعث می شود تا برخی از رسانه ها یا افرادی که پشتوانه مالی قدرتمندی ندارند برای رقابت در این بازار، هر کاری را برای کسب توجه و مشاهده بیشتر انجام دهند و به قول معروف به سراغ روش هایی بروند که در کنار کوتاه بودن متن، کلیک خور مطلب آن ها را بیشتر کند.

این روند را می توان در کار و روند و الگویی که برخی از وب سایت های عمومی علم دنبال می کنند جستجو کرد. آن ها برای رقابت بیشتر سعی می کنند از تیترها و مقدمه های تحریک کننده و وسوسه انگیز استفاده کنند.

مشکل تنها به این فضاهای رقابتی تولید محتوا خلاصه نمی شود. رسان ههای بزرگ به دنبال این روند سعی می کنند برای اینکه از رقابت عقب نمانند همین داستان را تکرار کنند. از سوی دیگر قدرت فوذی که شبکه های اجتماعی مانند توییتر و امثال آ ندارد باعث می شود برخی از تیترها و هشتگ ها یا کلید واژه‌هایی که برای این منظور تولید می شود که مخاطب بیشتری را به متن جذب کند، به سرعت به روند و تِرند تبدیل شده و پیش از آنکه فرصتی برای اصلاح یا بهبود و تغییر آن پیش آید به ادبیات رسمی مربوط به آن موضوع وارد شود.

این موضوع حتی پیش از دوران شبکه های مجازی و سرعت گرفتن توزیع اطلاعات هم وجود داشت. مثال معروف در این باره شاید نظریه‌های نسبیت باشند. نظریه‌هایی که به دلیل عنوانی که برخود گرفتند و قرار بود اشاره به مفاهیم تخصصی درون آن ها باشد، یک باره به پدیده‌ای اجتماعی بدل شدند و گاه با بدفهمی در جای دیگر به کار گرفته شدند.

آینده نگرانه بیندیشیم، پیش گیرانه عمل کنیم
اگر بخواهیم به مجموعه مواردی که به دلیل این روندها و ساز و کارها با بدفهمی در میان مردم آمده اند اشاره کنیم، داستانی طولانی را باید به آن ها اختصاص دهیم. از اختصار استفاده شده برای محصولات دست کاری شده ژنتیک یا GMO که باعث بدفهمی های بسیار در حوزه سیاست گذاری شد و بخشی از بار مناظره های مربوط به این داستان را بر دوش خود حمل می کند تا داستانی که چند ماه پیش درباره تولد کودکی با سه والد منتشر شد. ایده کودک با سه والد با وجود جذابیتی که دارد اما ایده درست و دقیقی نیست اما می تواند بازار نقدها و بحث هایی را ایجاد کند که نه مد نظر دانشمندان بوده است و نه از اهمیت اصلی در داستان خبر نقش دارد.

شاید یکی از حوزه هایی که در آینده نزدیک شاهد بروز چنین بدفهمی هایی درون آن باشیم حوزه اصلاحات ژنتیکی با کمک فناوری کریسپر Crispr-Cas9 باشد.

اما کاری که روزنامه نگاران علمی می توانند انجام دهند تا در این ایجاد بدفهمی مشارکت نکرده و از آن بکاهند، شاید در تلاش برای آینده نگری نهفته باشد.

زمانی – به خصوص وقتی با مفاهیم نو مواجه هستیم – شاید بد نباشد بیندیشیم گزارشی که تهیه می کنیم به خصوص در تیتر و لید خود ممکن است چگونه برداشت شود.

فراموش نکنیم این کار پیچیده ای نیست بلکه بخشی از وظایف کاری اهل رسانه نیز به شمار می رود. ما باید مراقب محتوایی که تولید می کنیم باشیم. کلمات تنها ابزارهای ما – در بخش محتوای متنی – هستند و باید مراقب باشیم از محصول ما سو استفاده نشود.

این روش همیشه شاید موفق نباشد اما می تواند جلوی برخی از بدفهمی ها را بگیرد.

ما می توانیم هنگام گزارشگری و تلاش برای دیده شدن و دست به دست شدن آن، همزمان به این فکر کنیم که متن های ما ممکن است چطور برداشت شود و ممکن است منجر به چه سوتفاهم هایی شود.

با این تلاش مختصر می توان در طول مسیر و در آینده جلوی بسیاری از بدفهمی هایی را گرفت که اگر همه گیر شوند برای اصلاح آن لازم است ساعت ها و روزها و سال های بسیاری وقت صرف کرد.

پوریا ناظمی

منبع: سیناپرس