مقدمه
شبکه اطلاع رسانی روابط عمومی ایران (شارا)- برای موجود زنده تعاریف گوناگونی در حیطه علوم تجربی و انسانی ارائه داده اند که همه، این تعاریف را می شناسند. اما تعریف موجود زنده در علم نشانه شناسی تعریفی جدید دارد. در این علم، موجود زنده، با محیط خود تبادل اطلاعات می کند به شرط آن که این تبادل اطلاعات هدفدار باشد و تنها یک کنش و واکنش صرف نباشد.

کنجکاوی، ویژگی ذهن انسان است و این امر خود مبنایی برای کسب اطلاعات و ارائه اطلاعات است.

از سویی ملاک مهم بودن یا مهم نبودن در حیطه علوم انسانی نیاز فرد و حفظ حیات اوست. به عبارت دیگر گرایش ذاتی به کسب اطلاعات و پردازش آن بنیادی ترین نیاز انسان است و تفکر ابزار برآوردن این نیاز ذاتی است.

پس اطلاع جویی یا به عبارت دیگر خبرگیری و خبررسانی ویژگی بنیادین برای موجودات زنده بطور اعم و برای ذهن انسان بطور اخص است.

با نگاهی به تاریخ تحول جوامع درمی یابیم. هر قدر نظام های اجتماعی پیشرفت کرده اند توجه شان به امر اطلاع رسانی بیشتر شده است. در این میان خبر به عنوان مهمترین ابزار اطلاع رسانی از جایگاه ویژه ای برخوردار است.

خبر چیست؟
محققان علوم ارتباطات مفاهیم و تعاریفی از خبر ارائه داده اند که اهم آنها عبارتند از:
 خبر اطلاع و پیامی است که درباره یک موضوع بنابر نیاز مخاطب ارائه می شود.
 خبر اطلاعی از یک رخداد است.
 خبر انعکاس یک رویداد است.

مراحل کار خبری
کار خبری شامل مراحل گوناگونی است که آن را در سه بخش کلی می توان خلاصه نمود:
1- خبرگیری (جمع آوری اطلاعات و خبرنویسی)
2- خبرنگاری (تنظیم خبر و نگارش و پردازش)
3- خبررسانی (انتشار و ارسال خبر)

در مرحله خبرگیری، برای جمع آوری اطلاعات، مهمترین امر سوژه یابی است که برای یافتن یک سوژه خبری بحث صفات خبر مطرح می شود. یک خبر باید حداقل یکی از سه ویژگی را دارا باشد تا بتواند به عنوان یک سوژه خبری قابل طرح باشد.

1- تازه باشد یعنی تکراری نباشد.
2- جالب باشد.
3- مهم باشد. «ملاک اصلی مهم بودن تأثیر در زندگی جامعه و فرد است» و از این نظر اخبار به محلی، ملی و بین المللی قابل تقسیم و شناسایی است.

به عبارت دیگر، تازگی، جذابیت و اهمیت در گزینش سوژه خبری نقش تعیین کننده ای دارد و این مسأله در تناسب با مخاطب، «فراگیری و تنوع» را به وجود می آورد.

برای خبرگیری علاوه بر صفات خبر یافتن عناصر خبر و جمع آوری مطلوب آن نیز ضرورت دارد.

عناصر خبر چیست؟
عناصر خبر شش مورد است که در واقع پاسخ سئوالات ششگانه به: چه کسی، کی (زمان)، کجا (مکان)، چگونه (چطور)، چرا؟ چه و (چه چیزی؟) می باشد.

- اولویت در عناصر خبر باید بر اساس صفات خبر صورت گیرد. بدیهی است، در خبری که «مهم بودن» صفت آن است، اولویت در عناصر آن خبر با خبری که جذابیت صفت آن است، تفاوت می دارد.

خبرنویسی
بعد از جمع آوری اطلاعات و عناصر خبری، کار خبرنویسی آغاز می شود. برای خبرنویسی ابتدا باید اجزا و ارکان خبر را شناخت.
اجزای خبر شامل موارد زیر است:
1- تیتر
2- لید
3- متن

تیتر خبر متشکل از دو یا سه عنصر از مهمترین عناصر خبری موجود در اطلاعات است.
در انتخاب تیتر موارد زیر رعایت شود:
 هر تیتر از هفت کلمه بیشتر نباشد.
 تیتر باید با نگاه کردن فهمیده شود.
 تیتر اولین ذهنیّت را در مخاطب ایجاد می کند، لذا دقت در انتخاب تیتر با هدف از ارائه خبر، معنی می باید.
 تیتر، اولین تیری است که برای به هدف زدن شلیک می شود اگر تیتر مناسب انتخاب نشود تیرهای بعد هم به هدر می رود.
 تیتر تعیین کننده تصمیم مخاطب برای خواندن خبر است.

لید
لید مجموعه ای از عناصر تیتر به اضافه دو یا سه عنصر خبری دیگر است که مهمترین بخش هر خبر را تشکیل می دهد.
ویژگی های مهم لید:
 لید معمولاً بین 22 تا 24 کلمه می باشد.
 لید تنها با یکبار خواندن باید فهمیده شود.
 تیتر باید با لید انطباق داشته باشد اما لید ادامه تیتر نیست در عین حال که استقلال دارند ارتباط هم دارند.

متن خبر
متن خبر پاراگراف های بعدی خبر است که بر اساس اولویت های مشخص و مطابق با اطلاعاتی که می خواهیم به مخاطب ارائه دهیم و تهیه و تنظیم می شود.
برای نوشتن متن باید کوتاه نویسی و روان نویسی مدنظر قرار گیرد یعنی چشم باید در خواندن متن روان و سریع حرکت کند.

ساختار زبان فارسی
ذهن انسان تا وقتی فعل را دریافت نکند، واحدهای اطلاعاتی را پردازش نمی کند.
اگر جمله ای بیش از حد طولانی باشد پردازش، کُند صورت می گیرد.
در زبان فارسی که ساختار جمله بر اساس فاعل، مفعول ... و فعل بنا شده است، طبیعی است که پردازش کامل پس از پایان جمله انجام می پذیرد.

لذا در زبان فارسی بیش از پیش ضرورت دارد تا ساختار پاراگراف ها در متن خبر در دو مورد لحاظ شود:
1- میزان حجم پاراگراف ها.
2- میزان اطلاعات موجود در هر پاراگراف، که این دو نباید از توان ذهن یک مخاطب معمولی برای پردازش اطلاعات، طولانی تر شوند.
- کوتاه نویسی و روان نویسی از ویژگی های اصلی در نگارش متن خبر است که برای کوتاه نویسی فقط باید از جملات ساده و یا مرکب استفاده کرد. در متون خبری به هیچ وجه از جملات پیچیده نباید استفاده کرد.

خبرنگاری
در خبرگیری با عناصر و صفات خبر سروکار داریم اما در خبرنگاری «نگارش خبر، تنظیم الگویی و محتوایی خبر» ماهیت کار خبرنگار را تشکیل می دهد.
 

انتخاب الگوی محتوایی خبر
یک خبرنگار باید بتواند کارهای زیر را انجام دهد:
1- بین عناصر مختلف خبر که گردآوری کرده است اولویت بندی صحیح صورت دهد.
2- با استفاده از یک یا دو عنصر و حداکثر سه عنصر خبری، بهترین تیتر را بنویسد.
3- با استفاده از همان عناصر تیتر به اضافه یک یا دو سطر بطور دلخواه لید مناسب خبر را بنویسد.

لید از تیتر، عناصر خبری بیشتری دارد اما الزاماً نباید همه عناصر در لید بیاید که این امر موجب تراکم اطلاعات و عدم تأثیرگذاری بر مخاطب می شود.

لید خبر باید با یکبار خواندن فهمیده شود و اگر فهمیده لید احتیاج به دو بار خواندن داشت، نشانگر عدم مهارت خبرنگار است.

4- اولویت های بعدی را با رعایت ملاک های محتوایی تنظیم خبر بیاورد. یک خبرنگار باید در تهیه و تنظیم محتوای خبر، الگوی مناسبی داشته باشد.

راههای انتخاب الگوی مناسب برای تهیه و تنظیم خبر
1- تشخیص اطلاعات تازه و ذخیره و به کارگیری صحیح آن.
اطلاعات تازه، اطلاعات محوری و جدیدی است که متناسب با اهداف خبری باید چیده شود و در جایگاه مناسب قرار گیرد.
اطلاعات ذخیره، اطلاعات افزون تر است که از قبل درباره موضوع، از آن مطلع بوده ایم.

خبرنگار برای تنظیم خبر خود ناگزیر است از زنجیره زبانی استفاده کند. هر زنجیره زبانی از مجموعه کلمه ها، جمله ها، عبارت ها و پاراگراف ها تشکیل می شود.

برای نوشتن خبر باید اطلاعات تازه در پاراگراف های آغازین قرار گیرد.
در هر جمله یا هر پاراگراف باید اطلاعات تازه در رأس آن قرار گیرد.
در هر جمله یا هر پاراگراف باید اطلاعات تازه در رأس آن قرار گیرد.

 تقسیم اطلاعات در بین جملات و پاراگرافها
برای نوشتن خبر اطلاعات باید بر اساس اولویت ها تقسیم شود به گونه ای که در هر پاراگراف نه ضعف اطلاعاتی داشته باشیم و نه تراکم، و این امر ربطی به طولانی بودن یا کوتاه بودن پاراگراف ها ندارد. یک پاراگراف طولانی ممکن است از اطلاعات کمی برخوردار باشد و برعکس یک پاراگراف کوتاه می تواند اطلاعات زیادی را ارائه دهد.

حرکت پیام بر بال اطلاعات
 بسیاری از عبارت های زبانی می تواند از جهت اطلاعاتی بسیار قوی و از جهت پیام بی محتوا باشد.
 نحوه آرایش عبارات زبانی می تواند در نوع پیام مؤثر باشد.
 همانطور که عبارات می توانند اطلاعات زیاد و پیام کم داشته باشند به همان صورت بسیاری از جمله های طولانی و بلند می توانند از جهت اطلاعات بسیار ضعیف باشند.
طول جمله ها باید با قدرت ذهم خواننده برای پردازش و درک مطلب تناسب داشته باشد. تا بتوان پیام را راحت تر منتقل کرد.

3- جایگاه اطلاع و پیام در خبر
 خبرنگار باید بتواند در تنظیم خبر اطلاعات را مستقیم و پیام را غیر مستقیم ارائه نماید. به عبارت دیگر صراحت در اطلاعات و القاء در پیام اساس کار خبر است.
 پیام را باید از طریق اطلاعات به گونه ای ارائه داد که شنونده احساس کند اطلاعات جدیدی دریافت کرده است نه پیام خاصی را.
 هر قدر پیام ها مستقیم تر باشد، پایدارترند.
 اطلاات فراموش شدنی است اما پیام فراموش نمی شود.

اطلاع و پیام
اطلاع= میزانی از آگاهی، دانش و دانستنی است که در قالب زبانی، معانی صریح واژه ها را ارائه می دهد.
پیام= آگاهی های اضافه ای است که صرفاً از الفاظ زبانی کسب نمی شود بلکه از مجموعه الفاظ و قراین مفهوم آن درک می شود.

تفاوت اطلاع و پیام
با یک مثال تفاوت بین اطلاع و پیام را روشن می کنیم:
برودت هوا 10 درجه زیر صفر است.
این جمله یک اطلاع است، مفاهیمی که از تک تک واژه ها به عنوان جمله و در قالب زبانی ارائه شده است. اما پیام های این جمله چیست؟
1- باید لباس گرم داشته باشیم.
2- مردم ممکن است با مشکل سوخت مواجه شوند.
3- احتمال سرماخوردگی و ... بیشتر است.
پس با توجه اطلاعات دیگری که از جهان خارج داریم یک اطلاع جدید را پردازش و پیام را از آن دریافت می کنیم.
 پیام از ترکیب اطلاع ذهنی فرد با اطلاعات جدید حاصل می گردد.
 اطلاع مجموعه ای از چند کلمه یا چند جمله مختلف است که بر معانی صریح و زبانی آن دلالت می کند.

روش های القای پیام
اطلاعات ــــــ دیدگاه ـــــــ رفتار
در جهان کنونی، خبر محوری ترین و اساسی ترین ابزار اقناع بشر است. یک خبر بر اساس اهداف و پیام هایی که می خواهیم منتقل کنیم نوشته می شود.
برای القای پیام روش های گوناگونی وجود دارد که مهمترین آنها عبارتند از:
1- سابقه خبر
2- ترتیب بندی در اطلاعات
3- نقل  قول ها
4- قالب اطلاعات «پیش ساخته و عام»

1- سابقه خبر
«سابقه خبر» که در واقع نوعی از اطلاعات کهنه یا ذخیره است دو نقش را در خبر ایفا می کند:
1- نقش مکمل اطلاعات
2- نقش ناقل پیام
ذکر «سابقه» به عنوان ابزار انتقال پیام در «جایگاه مناسب خود» مؤثرترین شیوه القای پیام است. سابقه خبر برای انتقال پیام اغلب بعد از لید قرار می گیرد اما اگر نقش مکمل اطلاعات را داشته باشد در پایان خبر ذکر می شود.

2- ترتیب بندی در اطلاعات
«گزینش صحیح واژه ها، آرایش جمله ها، عبارت ها و پاراگراف ها» از مهمترین شیوه ای القای پیام است.
آرایش عناصر زبانی مناسب، چینش و تعیین جایگاه کلمه، جمله، عبارت و پاراگراف در متن خبر نقشی اساسی در رساندن پیام به مخاطب دارد.
اولویت بندی های مختلف واحدهای اطلاعاتی در عناصر خبر پیام های مختلفی را می دهد بنابراین در عناصر خبر پیام های مختلفی را می دهد بنابراین اگر اولویت بندی های گوناگون داشته باشیم پیام های گوناگون نیز خواهیم داشت.
آرایش اطلاعات برای رسیدن به پیام از دو راه صورت می گیرد:
1- گزینش صحیح واژه ها و جملات
2- ترتیب بندی صحیح مطابق با هدف خبر
اطلاعات در ترکیب به پیام می رسند بنابراین ترتیب مختلف، پیام های مختلفی خواهد داد.

3- نقل قولها
1- نقل قول مستقیم
2- نقل قول غیر مستقیم
3- در خبر، نقل قول دیگری داریم با عنوان نقل قول برداشتی که اظهارنظر شخص خبرنگار است که با کلمات «با اشاره به» «ضمن اشاره به این مطلب» در خبر ذکر می گردد.
در خبر برای القای پیام استفاده از نقل قول مستقیم بر نقل قول غیر مستقیم اولویت دارد.
از نقل قول برداشتی، برای القای پیام نمی توان استفاده کرد زیرا اگر چه از جهت منبع بلا اشکال است اما به خاطر عدم تمایل مخاطب به پذیرش القای دیگران قابل اتکا نیست.

* یادداشت هایی پراکنده از دوره های آموزش خبر خبرگزاری جمهوری اسلامی

منبع مرجع: شبکه اطلاع رسانی روابط عمومی ایران (شارا)