بنیادگذاری سنجش افکار در رسانه ملی
دکتر علی اسدی، برای نخستین بار تحقیقات اجتماعی و سنجش افکار را در سازمان رادیو و تلویزیون ایران بنیاد نهاد و پایهگذار طرحهایی چون ایندهنگری دربارهی مسائل ایران و تأسیس پژوهشکدهی علوم ارتباطی و توسعهی ایران شد. او، در سالهای 1345 تا 1354، به مدت یک دهه، مدیر «مرکز سنجش افکار و تحقیقات اجتماعی» بود و در سالهای 61-1357، مدیریت پژوهشکدهی علوم ارتباطی و توسعهی ایران را برعهده داشت.
دکتر اسدی، با انجام مطالعات علمی و اجرای طرحهای عملی در زمینهی پژوهشهای تجربی و بکارگیری ابزارهای آماری به تدریج به سمت روشهای کیفی و تحلیلهای گستردهتر و عمیقتر پیش رفت. این دوره از فعالیتهای تجربی او در سطح وسیع اجتماعی در زمینهی افکارسنجی، نقش مهمی در سیر تحول اندیشههای او داشت که با آشنایی اوبا تجربههای عملی و نظری در سطح وسیع جهانی همراه بود. در ادامهی همین روندهابود که او به روششناسی به مفهوم گستردهتر و عمیقتر و چارچوبهای نظری و فرهنگی تمایل روزافزونی نشان داد که حاصل این تجربهها در کتاب افکار عمومی و ارتباطات (سروش، 1371)، تبلور یافت؛ اثری که تجربههای نظری و عملی او را در سطوح ملی و بینالمللی جمعبندی میکند و به زبان فارسی بازتاب میدهد.
افکار عمومی و ارتباطات
کتاب افکار عمومی و ارتباطات، متنی است درسی که برای دانشجویان رشتههای علوم سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و ارتباطی کلیهی رشتههای دانشگاهیای تدوین شده است که با مسائل اجتماعی و پدیدههای جمعی سرو کار دارند. این کتاب حاصل تجربههای دکتر علی اسدی طی سالها تحقیق و تدریس این رشته در دانشگاهها به حساب میآید. با این حال به عقیدهی دکتر اسدی، این کتاب تنها جنبهی دانشگاهی ندارد و برای تمام کسانی مفید است که با مردم سروکار دارند و کارشان در ارتباط با افکار عمومی است و همچنین برای افرادی قابل استفاده است که به مسائل اجتماعی و فکری و فرهنگی علاقهمندند (علی اسدی، 1371: 11).
دکتر اسدی، در کتاب افکار عمومی و ارتباطات، با توجه به تحولات افکار عمومی و رسانههای جمعی در جهان، از تجربههای خویش دربارهی راهاندازی و مدیریت اجرایی و پژوهشی سنجش افکار و مطالعات افکار عمومی در ایران، سخن میگوید. او افکار عمومی را نیرویی میداند که در عرصهی اجتماعی حضور و اهمیت بسیار دارد. طبیعت، زبان و اشکال این پدیدهی نوظهور، نقش رهبران اجتماعی- سیاسی، تبلیغات و رسانههای همگانی و جمعی بحثهای اصلی این کتاب را شکل میدهند. در این اثر، دکتر اسدی، به یک حقیقت میان رشتهای نوین رتباطات و افکار عمومی اشاره میکند و نقش رشتههای گوناگون در شناخت افکار عمومی را مهم میشمارد. به همین سبب به رغم او گزینش مواد و مطالب این کتاب نیز دشوار بوده است، ضمن آنکه این امر نشان میدهد که موضوع افکار عمویم در انحصار هیچیک از این رشتهها نیست. دکتر اسدی، در پایان این کتاب، ساختار سازمانی یک مؤسسهی سنجش افکار را به زبان ساده ترسیم میکند.
رویکرد دکتر اسدی دربارهی افکار عمومی نیز، به نحوی به مفاهیم فرهنگ عمومی ارتباطات و توسعه مشارکتی باز میگردد. به نظر اوع افکار عمومی، یعنی نیروی تازهای که پای به صحنهی اجتماعی گذاشته است و به عنوان تجلی و ارادهی مردم و خواست آنها، نقش مهمی در شکل دادن به تمامی رویدادهای اجتماعی دارد و کتر دولتی است که به آن اهمیت ندهد. به عقیدهی او، امروز هیچ برنامه و سیاستی، بدون حمایت و مشارکت مردم اجرا نمیشود. از این جهت، شناخت افکار عمومی و ارزیابی آن، یکی از نیازهای اساسی دولتها و سازمانهایی است که با مردم و افکار عمومی سروکار دارند (علی اسدی، 1371:9).
شناخت افکار عمومی، نیاز جامعهی امروز
به نظر دکتر اسدی، دولتها به شناخت افکار عمومی نیازمندند تا بتوانند میزان حمایت مردم را از برنامهها و سیاستهای خود ارزیابی و تا حد ممکن مشارکت آنها را در کارها جلب کنند. سازمانها و ارگانهایی که با افکارعمومی سروکار دارند (مانند رادیو، تلویزیون و مطبوعات) نیز به این شناخت نیازمندند، چون بدون این شناخت نمیتوانند با مردم ارتباط برقرار کنند و تأثیر لازم را بر افکار عمومی بگذارند. ضمن آنکه سازمانهای صنعتی و اقتصادی هم از این شناخت بینیاز نیستند؛ چرا که برای فروش کالاها و خدما
ت خود، باید سلیقه و نیازهای مردم را بشناسند. دکتر اسدی، عقیده دارد که شناخت افکار عمومی در تعیین سرنوشت جامعهی دولتها و سیاستها مؤثر است
و به همین سبب برای پژوهش دربارهی آن تلاش بهعمل میآید و سازمانهای تحقیقاتی بزرگ به این مهم میپردازند به صورت مستمر اطلاعات وسیعی را دربارهی افکار عمومی جمعآوری و تحلیل میکنند. (اسدی، 1371:10).
دکتر اسدی عقیده دارد که در کشور ما، با وجود گسترش رسانههای همگانی و خبری و شکلگیری نهادهای مشارکت مردمی و حضور گستردهی مردم در صحنه، که تجلی آن را در انقلاب اسلامی 1357 دیدهایم، هنوز مراکز پژوهشی منظمی، چه در دانشگاهها و چه در سازمانهای خارج از این مراکز، در زمینهی انجام نشده است (علی اسدی، همان). او گسترش نهادهای سنجش و مطالعات افکار عمومی را به مثابه یک نیاز جامعهی امروز گوشزد میکند. به نظر وی، بررسی افکار عمومی کار علمی پیچیدهای است، به مراکز پژوهشی تخصصی و نیروی انسانی کاردان نیاز دارد که با روشهای خاص این رشته آشنایی کامل داشته باشند و بتوانند نیازهای اطلاعاتی سازمانها و مسئولان را در زمینهی بررسی افکار عمومی و فضای فکری جامعه تأمین کنند. دکتر اسدی یادآوری میکند که هر چند مراکزی، بهویژه در سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، وجود دارند که به کار بررسی افکار عمومی میپردازند، ولی به مراکز نظرخواهی در سطح ملی نیازمندیم که بتوانند به صورت فراگیر به اجرای طرحهای ملی بپردازند و به نیازهای کشور در این زمینه پاسخ گویند در دانشگاهها نیز به تدریس مواد درسی در زمینهی افکار عمومی و روشهی تحقیق در این حوزه توجه شود (همان).
او در مقابل تأکید بر عقلانی بودن افکار عمومی در بیشتر تعریفها، به رواج داوریهای قالبی و کلیشهای در برخی تعریفهای افکار عمومی در نظامهای غیردموکراتیک نیز اشاره دارد (همان منبع). دکتر اسدی یادآوری میکند که در شکلگیری افکار عمومی، مسائل مبهم باید به مسألهای روشن تبدیل شوند که عدهای با آن موافق و عدهای با آن مخالف باشند؛ یعنی افکار عمومی مسألهای دو قطبی است که دو وجه مشخص و متمایز دارد (همان، 36). به اعتقاد او، هر موضوعی به موضوع به افکار عمومی تبدیل میشود که برای افکار عمومی جنبهی حیاتی داشته باشد. در این مورد نیز، تبلیغات بیشتر نقش تحریک مردم را به کاری دارند که از قبل زمینهاش در آنها وجود داشته باشد (اسدی، همان). همچنین رهبران فکری نیز بیشتر از طریق شکل دادن و طرح موضوعها میتوانند کار هدایت جامعه یا گروهها را پیش ببرند. (البته، رهبری که بتواند پیشبینی کند که کدام موضوع از حمایت بیشتری برخوردار میشود، موفقتر است (علی اسدی، همان: 40).
دکتر اسدی، نقش افکار عمومی را تنها در چارچوب حکومتهای مردمسالار بررسی میکند و به عقیدهی او، باید افکار عمومی را از مفاهیم مشابه با آن مجزا کرد. از نظر وی، افکار عمومی، به جای آنکه موضوعی مشخص باشد، بیشتر حوزهای است برای پژوهش. بنابراین. شاید بتوان چنین نتیجهگیری کرد که پرسش از یکایک افراد برای شناخت آن راهی مناسب، و جمع و تفریق کردن آرا به احتمال یکی از بهترین شیوههای شناخت نظرها دربارهی ارادهی مردم باشد که نظرخواهی وسیلهای مناسب برای این شناخت بهشمار میآید. بر این اساس و با تکیه بر لزوم توجه به عقیدهی تک تک افراد جامعه ضرورت مشارکت صمیمانه و نزدیک همگان در تصمیمگیری و ادارهی جامعه بود که دکتر اسدی را بر آن داشت که از همان آغاز فعالیت فرهنگی خود، نظرخواهی را به عنوان رویکردی برای سنجش افکار در نظر گرفته و همزمان نظرسنجی را به مثابه ابزاری برای نشان دادن کارکرد نظرخواهی به کار برد. ضمن آنکه، به موانع شناخت و شیوههای سوء بهرهگیری از افکار عمومی توجه وافر داشت.
بخشی از آثار استاد فقید دکتر علی اسدی:
افکار عمومی و ارتباطات، انتشارات سروش: 1370
قدرت تلویزیون ، انتشارات امیرکبیر : 1364
زوال تمدن سوداگری، انتشارات آگاه: 1363
ژاپن کشور شماره یک، نشر نگارش: 1366
جهان در آستانه قرن بیست و یک، سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی: 1367
نقش رسانه ها در پشتیبانی توسعه فرهنگی، پژوهشکده علوم ارتباطاتی و توسعه ایران: 1355
ایدئولوژی چیست؟ نقدی بر ایدئولوژی های غربی، شرکت سهامی انتشار: 1370
تکنولوژی و توسعه
بحران های جهانی کنونی
سرمشق گمشده (مجموعه روش، مقدمه):
طبیعت طبیعت (مجموعه روش- 1)
زندگی زندگی (مجموعه روش- 2)
شناخت شناخت (مجموعه روش- 3)
جان جان (مجموعه روش- 4)
http://www.rasaneh.org/NSite/FullStory/News/?Id=2197
|