شبکه اطلاع رسانی روابط عمومی ایران (شارا)-  سواد ابزاری در یک تعریف کلی داشتن مهارت استفاده از ابزار است.

اما دکتر احسان شاه قاسمی استادیار گروه ارتباطات دانشگاه تهران مفهوم پیچیده تری از این مقوله ارائه داده و گفت: باید به موضوع سواد ابزاری عاطفی هم بپردازیم به این معنا که آیا می توانیم به گونه ای از ابزار استفاده کنیم که عواطف و احساساتمان خدشه دار نشود.

وی ادامه داد: به عبارت دیگر سواد ابزاری استفاده از اینترنت را داریم اما آیا آموزش دیده ایم که در فضای مجازی چگونه تراکنش های مالی انجام دهیم، به بیان دیگر آیا سواد ابزاری مالی هم داریم یا نه؟ بنابراین می بینیم که اگر بخواهیم این مقوله را بررسی کنیم بحث بسیار وسیعی است که شامل سواد ابزاری قانونی، آکادمیک و... نیز می شود.

این استاد دانشگاه در ادامه در رابطه با اینکه شناخت ابزار چقدر می تواند به هدایت مخاطب کمک کند، تصریح کرد: شناخت وسیله اهمیت دارد اما نه آنقدر که به عنوان نقطه تمرکز این بحث مطرح شود. شاید استفاده از ابزارهای گرانقیمت توسط افرادی که شناخت کافی پیرامون استفاده از آن ندارند، موضوع مهمتری باشد، از آن جهت که می توان به مفهوم رفتار خودنمایانه در علم ارتباطات اشاره کرد. به این معنا که افراد تلفن همراه گران قیمتی در دست دارند که حتی نمی توانند با استفاده از آن در فضای مجازی یک پیام برای دیگران بفرستند.

شاه قاسمی افزود: جنبه دیگر این است که حتی توانمندترین افراد که قشر جوان و نوجوان ما را تشکیل می دهند نیز نمی توانند صددرصد از امکانات یک ابزار استفاده کنند اگر امکانات نرم افزاری را هم به آن اضافه کنیم می توانیم ادعا کنیم هیچ کس بیشتر از یک درصد از ظرفیت تلفن همراه هوشمند خود استفاده نمی کند.

وی با اشاره به اینکه وقتی بحث سواد ابزاری مطرح می شود باید یک نگاه فرهنگی به آن داشته باشیم گفت: به این معنا که فرد منطق صفر و یکی استفاده از یک ابزار را دارد اما آیا می تواند در شرایط مناسب و به صورت موفق از آن استفاده بکند یا نه؟

این استاد ارتباطات در پاسخ به این سوال که آیا شناخت کامل ابزار توسط والدین می تواند در کنترل فرزندان راهگشا باشد گفت: اگر بخواهیم عقلانی به این موضوع نگاه کنیم من معتقدم اصولا استفاده از اینترنت و ابزارهای تکنولوژیکی برای کودکان زیر 18 سال مضر است. مهمترین دلیل هم این است که حجم زیاد مطالب مرتبط و غیرمرتبط در فضای مجازی، آرامش روانی کودک و نوجوان را به هم می ریزد. باورهای سیاسی خطرناک، تمایل به دیگر آزاری تمایل به تجاوز اینها مقولاتی است که به راحتی می توانند در ذهن مخاطبان زیر 18 سال ایجاد شوند.

وی ادامه داد: ضمن اینکه ذهن و مغز انسان در این سنین به لحاظ بیولوژیکی و معنایی در حال رشد است و ابزارهای تکنولوژیکی فضایی است به توان بی نهایت برای سرگرمی، یعنی هر فردی با هر نوع علاقه ای می تواند در فضای مجازی و با استفاده از این ابزار سرگرم شود؛ این موضوع در بلند مدت قدرت تخیل را از فرد می گیرد و اینگونه افراد تک ساحتی که از نظر اجتماعی ضعیف هستند خواهیم داشت.

شاه قاسمی با اشاره به این موضوع که پرواضح است که نمی توان استفاده از اینترنت و فضای مجازی را ممنوع کرد اما من معتقدم لااقل در مدارس به بهانه فعالیت های پژوهشی و... استفاده از چنین فضاهایی تشویق نشود گفت: البته من با این نکته که می توانیم سواد ابزاری والدین را از طریق آموزش افزایش دهیم مخالف نیستم اما می خواهم یادآوری کنم که به جز دستگاه های اطلاعاتی دولت ها از هیچ راه دیگری نمی توان فردی را در فضای مجازی کنترل کرده و فعالیت او را رصد کرد.

وی ادامه داد: ضمن اینکه صحبت از دو نسلی است که یکی با تکنولوژی بزرگ شده و خو گرفته و دیگری با این حوزه بیگانه است، بنابراین هر قدر هم که بر روی موضوع آموزش تمرکز کنیم باید این نکته را مد نظر قرار دهیم که فرزندان در این حوزه همیشه یک قدم از والدین خود جلو هستند.

شاه قاسمی عنوان کرد: بنابراین، من معتقدم نظارت بی فایده است فرهنگ استفاده از ابزار و تکنولوژی و فضاهای مرتبط با آن باید در هر فردی درونی شود وگرنه با آموزش والدین به منظور نظارت بر روی عملکرد فرزندانشان راه به جایی نمی بریم هر فردی باید در این زمینه فقط و فقط به خاطر حفظ امنیت و آرامش خودش آموزش ببیند.

گفتگو: هانیه حقیقی

سیناپرس