مقدمه
منبع مرجع: شبکه اطلاع رسانی روابط عمومی ایران (شارا) تعریف استاندارد امروزه از واژه استاندارد در زمینههای متفاوتی استفاده میشود. به طور مثال در مکالمات روزمره بکار بردن عباراتی نظیر لوازم استاندارد، رفتار استاندارد، مشخصات استاندارد و امثال آن بسیار رایج است. صرفنظر از گوناگونی موارد استفاده از واژه استاندارد نکته مشترک در همه این موارد کاربرد این واژه به عنوان راهنمایی جهت مقایسه است و در این خصوص یک استاندارد میتواند پاسخگوی نیازها و مشکلات بوجود آمده باشد. تاکنون در مورد استاندارد و استاندارد کردن تعاریف متفاوتی بیان شده که در واقع هر کدام از دیدگاه خاصی بوده است.
تعریف استاندارد
آنچه طبق قرارداد، سنت، یا قوانین نمونهای برای سرمشق به کار میرود و اجرای آن قبول عام یابد. وضع قوانین و مقرارت برای تعیین کیفیت و مشخصات مطلوب یک کالا یا خدمات را استاندارد میگویند. استانداردها دارای چهار محور، کاملاً مجزا، یعنی «ماهیت محصولات»، «امور مدیریتی»، «ارزیابی و انطباقها» و «مسئولیتهای اجتماعی» میباشند. همچنین داشتن نظم و معیار و تعیین حد و اندازه و مهمتر از آن رعایت حدود و اندازهها برای حفظ کیفیت زندگی اجتماعی و حتی زندگی شخصی بسیار ضروری و مفید است. در امور اجتماعی و اقتصادی و بویژه امور صنعتی به این حد و اندازهها استاندارد میگویند. پایه مان معادل واژه استاندارد به معنای آنچه باید در کارها و امور بعنوان پایه و اساس قرار بگیرد و بماند. این واژه به فرهنگستان زبان ایران پیشنهاد شده است.
د راین زمینه سازمان بینالمللی استاندارد International Organization For Standardization-ISO تعاریف زیر را در مورد استاندارد و استاندارد کردن بیان نموده است:
الف- استاندارد مدرکی است در برگیرنده قواعد، راهنماییها یا ویژگیهایی برای فعالیتها یا نتایج آنها به منظور استفاده عمومی و مکرر که از طریق همرایی فراهم و بوسیله سازمان شناخته شدهای تصویب شده باشد و هدف از آن دستیابی به میزان مطلوبی از نظم در یک زمینه خاص است.
یادآوری- استاندارد باید مبتنی بر نتایج استوار علوم، فنون، تجربیات و در راه ارتقای منافع مطلوب جامعه باشد.
ب- استاندارد کردن، عمل ایجاد مقرراتی است برای استفاده عمومی و مکرر با توجه به مشکلات بالفعل و بالقوه که هدف از آن دستیابی به میزان مطلوبی از نظم در یک زمینه خاص است.
یادآوری- این فعالیت به خصوص شامل تدوین، نشر و اجرای استاندارد است.
تاریخچه استاندارد
استاندارد کردن پدیده جدیدی نیست و از دیر زمان در زندگی بشر وجود داشته است. استاندارد نیز مانند بسیاری از پدیدههای طبیعی شناخت و برداشتی است که انسان از محیط پیرامون خود دارد. این امر در ابتدا به صورت ناخودآگاه تحقق یافته است. برای مثال تاریخ پیدایش سیستم شمارش دهدهی که هم اکنون نیز مورد استفاده قرار میگیرد به گذشته بسیار دور باز میگردد و در واقع الگویی است از تعداد انگشتان دو دست انسان، همین گونه استاندارد کردن تقویم و تعداد روزهای ماه در سال رومی که توسط ژولیوس سزار در 46 سال قبل از میلاد مسیح انجام شده است.
گسترش فن و تجارت در ادوار گذشته انسان را وادار نموده تا در برخی از زمینهها بویژه انجاماندازه گیریهای یکسان و همچنین ساخت وسایل و لوازم خود استانداردهایی را تعیین نماید. برای مثال وجود ظروف سفالی یک شکل، کشتیهایی با طرح و شکل یکسان، ابعاد ثابت و مشخص آجرها و خشتها و حتی قطعات سنگ در بنای اهرام مصر همچنین وجود مقیاسهایی نظیر وجب، قدم، طول بازو و امثال آن نشانههایی از فرآیند استاندارد کردن در عهد باستان میباشد. شایان ذکر است که در هزاره سوم قبل از میلاد مسیح در مصر خطکشی با درجه بندی نزدیک به یک سانتی متر مورد استفاده بوده است.
در ایران در زمان داریوش اول پادشاه هخامنشی وزنههای استاندارد شده ای بر اساس واحدی به نام کرشه (در زبان فرانسه و آلمانی به آن نُرم Norme گویند) ساخته میشد که هر کرشه معادل ۳/۸۳ گرم بوده است. وزنه ای که از آن زمان باقی مانده و هم اکنون در ایران موجود است معادل ۱۲۰ کرشه میباشد.
در انگلستان، در زمان جان پادشاه انگلیس در منشور کبیر استانداردهایی در رابطه با اوزان و مقیاسها جهت امر تجارت تعریف شده است. همین طور در زمان ادوارد اول پادشاه انگلیس تعریفی برای اینچ عنوان شده که جالب توجه است. «یک اینچ عبارت است از طول سه دانه جو خشک شده با شکل طبیعی که در یک امتداد و سر به سر قرار داده باشند.»
در یک بررسی اجمالی مشخص خواهد شد که استانداردهای عمده در عهد باستان و قرون گذشته به طور کلی قبل از رنسانس که جنبه عمومی داشته و نیاز به آن بیشتر از موارد دیگر احساس شده است استانداردهای اوزان و مقیاسها میباشد. اما پس از عصر رنسانس با توجه به تحول بنیادی در طرز تفکر اجتماعی و رشد اختراعات و تولیدات صنعتی (انقلاب صنعتی) استانداردهای صنعتی نیز بوجود آمد. یکی از قدیمی ترین و اساسی ترین اصل استاندارد که در استانداردهای کنونی بدان توجه شده است و در حال حاضر نیز به عنوان اولین اصول استاندارد کردن مطرح است اصل کاهش انواع و در کنار آن اصل تعویض پذیری است. به طوری که همین اصل موجبات تولید انبوه و زنجیره ای را فراهم نموده است. در گذشته هر تولید کننده یا صنعتگری با توجه به ابزارهای ابتدایی و میراث نیاکان خود محصولاتی با شکل و طرح و ابعاد متفاوت میساخت اما امروزه با منسجم شدن تولید، محصولاتی با ویژگیهای یکسان تولید میگردد.
از پیشگامان اصل کاهش انواع و تعویض پذیری میتوان به یک آمریکایی به نام الی ویتنی (ELI Whitney) اشاره کرد. این شخص در سال 1793 برای نخستین بار تفنگ سرپری را طراحی کرد که دارای قسمتهای قابل تعویض بود و در واقع پایه تولید انبوه را فراهم آورد. همچنین در انگلستان در سال 1841 شخصی به نام جورج ویتورث (George Whithworth) بر اساس ارتفاع، عمق و تعداد دنده در هر اینچ نظام مخصوصی را برای انواع دندههای پیچ و مهره بوجود آورد که تعویض پذیری پیچها و مهرهها به سهولت امکان پذیر باشد.
همگام با گسترش تولیدات صنعتی و انبوه سازی رعایت نکات ایمنی نیز مطرح گردید بویژه پس از اختراع ماشین بخار و کاربرد گسترده آن در سیستمهای حمل و نقل از قبیل کشتیها و لوکوموتیوها و خسارات ناشی از آن، بطوری که در نیمه دوم قرن نوزدهم در آمریکا انفجار مخازن تحت فشار 50000 نفر کشته و دو میلیون نفر زخمی برجا گذاشت.
رشد تکنولوژی و استفاده از ماشین آلات جدید، افزایش تولیدات صنعتی و در نتیجه رقابت در بازارهای داخلی و خارجی را به دنبال داشته است. از این رو در روند تکامل استاندارد کردن، استانداردهای دیگری از قبیل روشهای بررسی و آزمون، توصیف ویژگیها، اصطلاحات، آیین کار، فنون کنترل کیفیت و سیستمهای مدیریت کیفیت اهمیت یافتند.
اهداف استاندارد
با توجه به گسترش روز افزون استاندارد و پیشرفتهای عظیمی که در این زمینه طی سالهای اخیر حاصل شده، بر شمردن اهداف استاندارد نیاز به بررسی بیشتری دارد. در این خصوص کمیته ثابت بررسی اصول استاندارد کردن (استاکو) STACO ) Comitee Standardization Principles) وابسته به شورای سازمان بینالمللی استاندارد اهداف اساسی استاندارد کردن را چنین تشریح نموده است:
صرفه جویی کلی در مصرف نیروی انسانی، مواد، انرژی و....
از برترین جنبههای استاندارد میتوان به اصول کنترل انواع و تعویض پذیری اشاره کرد. در واقع یکی از راههای عملی برای صرفه جویی در هزینه ساخت و تولید رعایت همین اصول است. برای مثال امروزه روند تولید پوشاک در دنیا دیگر به گونه ای نیست که برای هر فرد به طور مجزا با اندازههای خاص خود البسه تهیه گردد. بلکه کارخانجات تولید کننده بر اساساندازههای مشخص و شناخته شدهای مبادرت به تولید انبوه می نمایند.
همچنین شمشها و پروفیلهای فلزی نیز در ابعاد و اندازههای مشخص تولید میگردد. تعویض پذیری قطعات از میزان ضایعات کاسته و سهولت مونتاژ و نتیجتاً افزایش تولید را در بر خواهد داشت. در برخی مواقع لزومی ندارد که اجزای تشکیل دهنده یک کالا از هر جهت با نمونه دیگر یکسان باشد. بلکه فقط کافی است که کل فرآورده از نظر ابعاد قابلیت تعویض پذیری را دارا باشد.
نکته مهم دیگر این است که استانداردها میتوانند به عنوان منابع اطلاعاتی بسیار مفید و پیشرفته در خدمات سازمانها، مراکز تحقیقاتی و دانشگاهها قرار گیرند و از اینرو صرفه جوییهای بی شماری را در مصرف مواد، انرژی، انتخاب مواد، کسب اطلاعات، روشهای آزمون، هزینههای گوناگون و زمان سبب شوند.
1- حمایت از مصرف کننده
آمار ارایه شده در اوایل قرن بیستم چنین نشان داده است که ضایعات صنایع در کشور آمریکا در اثر فقدان استاندارد نزدیک به ۴۹ درصد بوده و از اینرو خسارت قابل ملاحظهای به تولید کنندگان و مصرف کنندگان وارد شده است. اما با افزایش کیفیت کالا در اثر بکارگیری استانداردهای مختلف در رابطه با ویژگیها، قواعد ساخت و آزمون میزان بهرهوری تا حد بسیار زیادی ارتقا یافته است.
2- ایجاد ارتباط بهتر
یکی از وظایف اصلی استانداردها ایجاد ارتباط و تبادل افکار میان طرفین ذینفع است. در واقع استاندارد در سطح ملی، منطقهای و یا بین المللی آن به عنوان یک زبان مشترک جهت بر قراری ارتباط محسوب میشود و این امر میتواند به طرق مختلف بوسیله ارائه یکسری ویژگیها، کدها. علائم، اصطلاحات و نظایر آن انجام شود. نظر به حجم گسترده تولیدات کشورهای صنعتی و در حال رشد و افزایش تبادلات تجاری و در نتیجه فزونی ارتباطات، نیاز به استانداردهای بین المللی در این زمینه بیشتر احساس میشود.
اصول استاندارد
استاندارد مفهومی است که میتواند نشانگر انسجام و انضباط فعالیتهای فکری، علمی، فنی و فرهنگی جامعه باشد. استاندارد در معنای عام خود مترادف با نظم است و استاندارد کردن مترادف با تنظیم و به نظم کشیدن، این عمل بر اصول زیر استوار است:
اصل اول - استاندارد کردن عمل ساده سازی است که در نتیجه تلاش دسته جمعی و آگاهانه اعضا بوجود آمده و مستلزم کاهش تعداد بسیاری از موضوعات است. این فرآیند نه تنها موجب رفع پیچیدگی های کنونی می گردد بلکه از بروز پیچیدگی های زاید آینده نیز جلوگیری میکند. ساده کردن فقط با همکاری متقابل تمامی افراد ذیربط و ذینفع به موفقیت میانجامد. لذا تهیه استاندارد باید مبتنی بر همراهی و موفقیت عمومی بوده و همچنین در اجرای آن تمامی افراد متعهد و کوشا باشند.
اصل دوم - استاندارد کردن فعالیتی است اجتماعی و اقتصادی این فعالیت باید با همکاری تمامی افراد ذی علاقه و ذی نفع و بر اساس همرایی و توافق عمومی صورت گیرد.
اصل سوم - نشر یک استاندارد به خودی خود ارزشی ندارد مگر اینکه به اجرا در آید و این امر به برنامه ریزیهای مناسب و فداکاری عدهای برای دستیابی به منافع عمومی نیاز دارد.
اصل چهارم - استاندارد کردن از طریق تهیه یک استاندارد، انتخاب و سپس تثبیت آنچه انتخاب شده است انجام میگیرد.
اصل پنجم - استانداردها باید در فواصل زمانی معین مورد بازنگری و در صورت لزوم مورد تجدید نظر قرار گیرند. فاصله بین تجدید نظرها بر حسب موارد خاص میتواند متغیر باشد اما این فاصله نباید خیلی کوتاه باشد زیرا در این صورت استاندارد به عنوان یک سند قابل اتکا و تثبیت شده قلمداد نمی گردد. از طرفی استاندارد نمی تواند برای مدت طولانی نیز بدون تغییر باقی بماند. معمولاً اکثر کشورها یک دوره پنج ساله را برای بازنگری و تجدید نظر در نظر میگیرد.
اصل ششم - هنگامی که در یک استاندارد کارکرد و یا ویژگیهای دیگر یک محصول تشریح میگردد باید جهت تطبیق محصول مورد نظر با ویژگیهای اشاره شده، روشهای آزمون مربوطه نیز در استاندارد تشریح گردد و یا به استانداردهای دیگری که این روشها در آنها موجود است ارجاع داده شود.
اصل هفتم - لزوم اجرای اجباری استانداردهای ملی باید به دقت مورد توجه قرار گیرد. البته ضرورت این امر بستگی به ماهیت استاندارد، درجه رشد صنعتی، قوانین و شرایط اجتماعی و فرهنگی جامعه دارد.
سطوح استاندارد
استانداردها بر حسب گستردگی دامنه تحت پوشش، دارای پنج سطح کارخانهای، شرکتی (جامعهای)، ملی، منطقهای و بینالمللی هستند. استاندارد کارخانهای توسط یک کارخانه برای استفاده در همان واحد تدوین میشود. البته گاهی کارخانجات، شرکتها یا تشکیلاتی که در یک زمینه خاص فعالیت میکنند، از طریق ایجاد یک جامعه یا انجمن، استانداردهای خاص خود را تدوین میکنند مانند انجمن جوشکاری آمریکا (AWS)
استاندارد ملی توسط مؤسسه استاندارد در یک کشوربا توجه به تمام شرایط خاص همان کشور مانند اقتصادی، اجتماعی، علمی و فنی تهیه میشود.
استانداردهای منطقهای توسط کشورهای عضو یک پیمان منطقهای خاص تهیه میشود مانند کمیته استاندارد اروپایی.
استاندارد بینالمللی توسط سازمانهای مربوطه به منظور قابلیت استفاده بینالمللی تهیه میشوند. مانند استانداردهای تهیه شده توسط سازمان بینالمللی استاندارد، کمیسیون بینالمللی الکتروتکنیک (IEC)
ترویج استاندارد
ترویج استاندارد شامل تمامی روشهایی است که بتوان از طریق آنها آگاهی جامعه را طی برنامه ریزیهای مداوم نسبت به لزوم و فواید استاندارد کردن افزایش داد. این برنامه ریزیها میتواند درسطح ساده و عمومی از طریق چاپ مقالات و کتب، کنفرانسها، رسانههای ارتباط جمعی و نظایر آن اجرا گردد و در کنار آن در سطح پیشرفته، وجود برنامهها و دورههای تخصصی از جمله فعالیتهای اصولی سیستم استاندارد کردن محسوب و بکارگیری آنها سبب پیشرفت های چشمگیری میشود. از جمله برنامههای تخصصی عبارتند از:
الف - آموزش: شاید بتوان گفت از جمله عوامل مهم در ترویج استاندارد مسئله آموزش است. اگرچه ممکن است مباحث مربوط به استاندارد به اشکال گوناگون در مؤسسات آموزشی و در بخشهای مختلف مطرح شده باشد. اما در اغلب کشورها هیچ دوره و برنامه ریزی خاصی مختص مسئله استاندارد در مراکز آموزشی یا دانشگاهها وجود ندارد. از اینرو در یک سیستم استاندارد ملی ضرورت دارد که این امر از دو جنبه مورد رسیدگی قرارگیرد. اول آموزش اصول استاندارد کردن به عنوان بخشی از سیستم استاندارد کردن برای کارشناسان استاندارد و دوم فراهم آوردن مقدمات آموزش آن به صورت درسی در دانشگاهها و مؤسسات آموزشی عالی، پر واضح است که چنانچه برنامههای پیشرفته آموزشی هماهنگ با تحقیقات اجرا شود نتایج سودمندی را ببارخواهد آورد.
ب _ مشاوره: اهمیت مشاوره در حوزه استاندارد کردن هنوز بهاندازه اهمیت آن در سایر حوزهها نظیر علوم و تکنولوژی شناخته نشده است. در واقع هدف از مشاوره، انتقال صحیح و مناسب فنون مرتبط به استاندارد کردن برای بکارگیری استانداردها در حالتهای خاص و مورد نظراست. از فواید دیگر آن میتوان به انتقال اطلاعات و نحوه بکارگیری استانداردهای بینالمللی یا ملی جهت استفاده در سطوح پایین تر مانند استانداردهای شرکتی یا کارخانه ای اشاره کرد.
ج - بازخوردادهها: بازخور اطلاعات بویژه به صورت دادههای جمع آوری شده از پیشرفت تکنولوژی که در پی تحقیقات و تجربیات حاصل از بکارگیری عملی استانداردها (در سازمانهای مرتبط از نظر تهیه یا اجرا ) در زمینهها و سطوح مختلف در ارتباط با فعالیتهای صنعتی و غیره بدست میآید از نکات مهم و اساسی در افزایش بازدهی و کارایی سیستم استاندارد کردن است. ازاینرو لازم است که سیستم استاندارد کردن دارای تشکیلات و سازماندهی مناسبی برای بازخور اطلاعات، تشریح وظایف و مسئولیتها، تصمیم گیریها و ارزیابی نتایج حاصله باشد.
د- اطلاعات: بطورکلی با رشد جوامع بشری در علوم، تکنولوژی و تجارت، حجم ارتباطات نیز گسترش مییابد. در این راستا فزونی اطلاعات بهحدی است که علمی را تحت عنوان علم اطلاعات طلب مینماید. از جنبههای مهم این علم میتوان به جمع آوری، مقایسه و تطبیق، تحلیل، مستندسازی، ذخیره سازی، اصلاح و انتشار اطلاعات و امثال آن اشاره کرد.
از اینرو وجود فعالیتهای اطلاعاتی در زمینه استانداردها از اجزاء مهم دیگر سیستم استاندارد کردن است. با توجه به گسترش تبادلات علمی، فنی، تجاری و غیره، گردش اطلاعات به طرز صحیح، به مقدار لازم و در زمان مناسب بسیار حایز اهمیت است. گفتنی است که فعالیتهای اطلاعاتی صرفاً منحصر به وجود کتابخانه نیست. بلکه فعالیتهایی نظیر واژه نگاری، تهیه فیلم و عکس، خدمات کامپیوتری، ترجمه و امثال آنرا به منظور انتقال مطلب و انجام خدمات مشاوره ای در بر میگیرد.
سازمان های ارایه استاندارد
1. موسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران (isiri)
اولین تشکیلات موسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران با تصویب قانون اوزان و مقیاسها در سال1304 خورشیدی مطرح شد. بعدها و در سال1332 بواسطه ضرورت تعیین ویژگیها و نظارت بر کیفیت کالاهای صادراتی و وارداتی، ایجاد یک تشکیلاتی رسمی مورد توجه قرار گرفت و هسته اولیه تشکیلات سازمانی موسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران در اداره کل تجارت وقت شکل گرفت. در سال1339 با تصویب قانون تاسیس موسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی، موسسه کار خود را در چارچوب هدفها و مسئولیت های تعیین شده آغاز کرد. موسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران در سال1960 به عضویت سازمان بین المللی ISO (International Organization for Standardization) درآمد
2. استاندارد اروپا
این استاندارد که با عبارت مخفف CE نشان داده میشود، به منظور استانداردسازی اجباری در بسیاری از محصولات تجاری و صنعتی که در منطقه اقتصادی اروپا تولید یا به فروش میرسند، ارایه شده است. این حروف اختصار کلمات فرانسوی Communauté Européenne است. محصولاتی که واجد دریافت علامت CE میشوند، باید از نظر سلامت، امنیت و مضرنبودن برای جسم انسان و طبیعت مورد بررسی قرار گیرند و اگر واجد این شرایط باشند قادر به دریافت این نشانه خواهند بود.
3. استاندارد آمریکا
مؤسسه ملی استاندارد یا ANSI - American NationalStandards Institute یک موسسه خصوصی غیرانتفاعی است که بر نحوه استانداردهایی که برای محصولات، خدمات، روندها، سیستمها و کار کارمندان صادر میشود، نظارت میکند. یکی دیگر از کارهای این موسسه این است که استانداردهای آمریکا را با استانداردهای بینالمللی تطبیق میدهد تا از آنها بهصورت جهانی و در سطحی وسیعتر نیز بتوان استفاده کرد.
4. ایزو
ایزو مخفف سازمان بینالمللی استاندارد (International Standard Organization) است.
موسسه بینالمللی استانداردسازی(ایزو) یک فدراسیون بینالمللی متشکل از نهادهای ملی استاندارد است. تعداد این نهادها بیش از 140تاست که هر یک از آنها متعلق به یک کشور هستند. ایزو یک سازمان غیردولتی (NGO) است که در سال1947 میلادی تاسیس شد. وظیفه ایزو ارتقای توسعه استانداردسازی و فعالیتهای مربوط به آن در دنیاست.
تمامی این امور برای ایجاد تسهیلات در زمینه صادرات و واردات کالاها، فنآوریها و خدمات است. مجموع فعالیتهای ایزو قراردادهای بینالمللی است که بهعنوان استانداردهای بینالمللی انتشار پیدا میکند. جالب است بدانید سیستمهای مدیریتی ایزو از طریق بیش از 430هزار سازمان در 158کشور به اجرا درمیآید. حدود 300استاندارد ایزو بهصورت عمومی در دسترس هستند.
5. استاندارد DIN آلمان
مؤسسه استاندارد آلمان (به آلمانی: Deutsches Institut für Normung) به اختصار دیآیاِن (در فارسی محاوره دین)، نام یک سازمان ملی آلمانی است که در راستای استانداردسازی فعالیت دارد و عضو سازمان بینالمللی استانداردسازی از طرف آن کشور است.
این موسسه استاندارد قدیمی از سال ۱۹۱۷ آغاز به کار کردهاست و استانداردهای آن امروزه در سراسر دنیا مورد استفاده قرار میگیرد و با بیش از ۳۰ هزار عنوان استاندارد تقریباً تمامی جوانب تکنولوژی را در بر میگیرد.
6. استاندارد TUV
یکی از معتبرترین استانداردهای دنیا متعلق به سازمانی است در آلمان که روی سلامتی کالاهای صنعتی ارایه شده از جانب شرکتهای مختلف نظارت دارد تا استانداردهای ارایه شده برای سلامت انسان و محیطزیست را تامین کنند.
این سازمان بهعنوان یک مشاور مستقل بر سلامت کارکرد کالاها یا محصولاتی مانند محصولات کشاورزی، دودزایی وسایل نقلیه، استاندارد ساخت موتور خودروهای سنگین و سبک و تاسیسات انرژی را نظارت دارد.
7. استاندارد حلال
این استاندارد مختص کشورهای اسلامی و مسلمانان جهان است. از نام این استاندارد مشخص است که بیشترین کاربرد آن برای موادغذایی است و نشان میدهد که مسلمانان میتوانند ماده غذایی را که از چنین استانداردی برخودار است، مصرف کنند. در سال2004 استاندارد غذای حلال تدوین و در سال2006 بنگاه توسعه صنعت حلال (HDC)برای هماهنگی و یکپارچه شدن توسعه صنعت حلال مالزی تأسیس شد.
منابع
سلطانی، پوری؛ دانشنامه کتابداری و اطلاعرسانی
«موازیکاری وزارت بهداشت و مؤسسه استاندارد پایان مییابد». hamshahrionline. ۲۰۱۵-۱۱-۰۴. بازبینیشده در ۲۰۱۵-۱۱-۰۴
http://donya-e-eqtesad.com
http://fa.parsethylene-kish.com
|