شبکه اطلاع رسانی روابط عمومی ایران (شارا)، محمد مهدی فرقانی در نخستین جشنواره «زن، خانواده و رسانه» با اشاره به اینکه رسانه ها موجودات پیچیده ای هستند، گفت: بعد از 43 سال کار در رسانه ها می توانم بگویم که رسانه ها موجودات پیچیده و چندوجهی هستند و شناخت آنها به سادگی میسر نیست، بنابراین قضاوت درباره آنها سخت است. چون به لحاظ ساختار، کارکرد، مدیریت، مالکیت، تولید محتوا و ... پیچیده هستند. این مجموعه وقتی دست به دست هم می دهند ساختار پیچیده ای را به نمایش می گذارند که برای رسیدن به شناخت نسبی از آن نیازمند سواد رسانه ای هستیم. سواد رسانه ای به این معنا که پشت پیام چه چیزی نهفته است و هدف تولیدکننده پیام چیست؟

او افزود: کشف حقیقت بیش از هر زمانی به امری میان رسانه ای تبدیل شده است. امروزه هیچ رسانه ای نماینده تام حقیقت، صحت، دقت و ویژگی هایی که در کلاس های روزنامه نگاری مطرح می کنیم، نیست. هر رسانه ای بخشی از حقیقت را بازتاب می دهد، بنابراین امروزه نیازمند آن هستیم یک رویداد واحد را در رسانه های متعدد رصد کنیم تا بتوانیم با دیدن اخبار به یک واقعیت برسیم و این نیازمند دانش رسانه ای و آگاهی و شناخت است به همین دلیل است که امروزه شهروندان، شهروندان عادی نیستند و باید با شهروند پیچیده ای روبه رو باشیم تا توانایی حل واقعیت های پیچیده را داشته باشیم .

فرقانی در اشاره به اینکه امروزه بی عدالتی جنسیتی به یک ارزش خبری در روزنامه نگاری بین المللی تبدیل شده است، گفت: واقعیت این است که بی عدالتی در همه اشکال آن از جمله بی عدالتی جنسیتی به یک ارزش خبری در روزنامه نگاری بین المللی تبدیل شده است چون بی عدالتی و تبعیض موجب ایجاد ارزش کشمکش و برخورد می شود و این ارزش از ارزش های قالب خبری است، بنابراین بسیاری از رسانه ها آگاهانه یا سهوا به بازتولید این نابرابری ها دامن می زنند و این فقط مختص جامعه ما نیست .

فرقانی افزود: ما 35 سال پیش در تحریریه روزنامه به تعداد انگشتان دست همکار خانم داشتیم و در بسیاری از حوزه های خبری خبرنگار زن راه نمی دادند اما امروزه به استناد آمار می گویم که هشتاد درصد دانشجویان روزنامه نگاری کشور ما خانم هستند و حداقل بدنه روزنامه نگاری ما را خانم ها تشکیل دادند و این خوشایند است. به عقیده من دنیا با حضور خانم ها مخصوصا زنان روزنامه نگار انسانی تر می شود چون زنان بیشتر به دنبال ارزش خبری صلح و همزیستی می روند .

او با بیان اینکه نگاه تبعیض آمیزبه زنان، جهانی و تاریخی است، بیان کرد: گاهی اوقات پرداختن بیش از حد به بحث برابری جنسیتی و حقوق زنان اگر غیرطبیعی باشد کمکی برای تثبیت کلیشه ها می شود تا تضعیف و کمرنگ کردن آنها. بنابراین توجه به حقوق زنان و رفع نابرابری باید در بستر تحلیلی تحولات فرهنگی-تاریخی باشد و رسانه ها نه سبب خیر و نه عامل شر هستند. به عبارتی عامل کمک کننده در هر دو زمینه هستند .

فرقانی افزود: رسانه ها هم می توانند به اصلاح باورها، رفتارها و نگاه جامعه در رابطه با زن کمک کنند و هم می توانند عکس آن هم عمل کنند، البته دهها عامل دیگر در بازتولید کلیشه ها از جمله عوامل سیاسی، تاریخی، فرهنگی و ... دخالت دارند .

او در ادامه گفت: رسانه ها اگر می خواهند خدمتی به رفع نابرابری های جنسیتی کنند باید نسبت به برجسته سازی منادیان عدالت جنسیتی حساس نشوند و گفتمان های قوام دهنده بی عدالتی و نابرابری را نباید برجسته کنند. برای این کار ما روزنامه نگارانی توسعه گرا لازم داریم. روزنامه نگارانی که دانش و بینش لازم را برای جلو بردن جامعه داشته باشند .

فرقانی خاطرنشان کرد: روزنامه نگار مسئول کسی است که تاریخ خود، فرهنگ خود و ... را بشناسد و نسبت به آن آگاه باشد و توسعه گرا عمل کند، بنابراین ما باید یک نگاه به درون جامعه رسانه ای، تقویت نگرش ها، توانمندی های توسعه ای، تعهد و مسئولیت اجتماعی در این قشر داشته باشیم .

او تبدیل شدن سیاست به عنوان گفتمان اصلی رسانه ها را یکی از دلایل ایجاد بی عدالتی جنسیتی دانست و گفت: وقتی رسانه های ما سیاست زده می شوند، نگاه فرهنگی و اجتماعی هم در روزنامه نگاران و هم در مدیریت رسانه ها کمرنگ می شود. وقتی سیاست، گفتمان اصلی رسانه ها را می سازد دیگر عدالت جنسیتی اولویت آنها نیست به همین دلیل است که می بینیم در جشنواره زن، خانواده و رسانه هم تعداد اثر چشمگیر نیست و هم کیفیت آثار .

بروجردی: صدای زنان در ایران شنیده نمی شود

مهدخت بروجردی عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی هم در ابتدای سخنان خود به موضوع زن و رسانه از دو منظر پرداخت و گفت: زاویه اول این است که زنان در رسانه ها چگونه بازنمایی و تفکیک می شوند؟ که در این زمینه پایان نامه های زیادی نوشته شده است. زاویه دوم هم توجه به نقش زنان در تولید محتوای رسانه ها است. مثل حضور زنان در روزنامه ها و خبرگزاری ها. بیش از یک سوم تحریریه ها در اختیار زنان است بنابراین حضور خانم ها بیشتر در عرصه مطبوعات و خبرگزاری ها دیده می شود. زنان در سینما هم تا حدودی حضور دارند ولی در تلویزیون کمتر خانم ها در نقش تهیه کننده و تولید کننده و منبع پیام هستند .

او در ادامه یکی از دلایل حضور زیاد زنان در تحریریه ها را حضور فعال آنان در دانشگاه به ویژه  در رشته روزنامه نگاری، ارتباطات و روابط عمومی دانست و افزود: زنان  تحصیلکرده در رشته های مذکور، زمانی که می خواهند وارد کار مرتبط با رشته خود شوند بهترین جا خبرگزاری ها و روزنامه ها است .

بروجردی ادامه داد: امروزه روزنامه ها قوی ترین ابزار برای رواج اندیشه، فرهنگ سازی و خرده فرهنگ سازی هستند. در این میان بحث زن و رسانه از موضوعاتی بوده که تقریبا همیشه مطرح بوده و جالب است که بعد از این همه سال هنوز از سکه نیفتاده است، بعد از گذشت حدود 45 سال هنوز این سوال باقی است که جنسیت و گفتمان های مبتنی بر جنسیت آیا در رسانه ها برساخته می شوند و اگر پاسخ مثبت است چگونه؟ آیا هنوز نقش رسانه ها به خصوص رسانه های غربی دامن زدن به شکاف جنسی است؟ و یا زنان چگونه در رسانه ها بازنمایی می شوند و این نحوه بازنمایی بر ساخت واقعیت است یا بازتاب آن؟

او با مطرح کردن این سوال که آیا آنچه در تلویزیون نشان داده می شود بازتاب واقعیت است یا برساخت آن توضیح داد: عده ای به نظریه بازتاب معتقد هستند و می گویند آنچه که از زنان در رسانه می بینیم عینا همان زنی است که در جامعه، اداره و خانه وجود دارد. دسته دوم از محققان که محققان انتقادی هستند و بودریار در رأس آنها است معتقدند که محتوای رسانه ها به خصوص تلویزیون واقعیت زندگی زنان را بازتاب نمی دهد بلکه آنها واقعیت ها را می سازند و آنچه که از زنان در تلویزیون می بینیم چیزی نیست که در واقعیت وجود دارد بلکه برساخت واقعیت است. چندین پایان نامه نیز در دانشگاه علامه در این زمینه انجام شده است و به این نتیجه رسیده ایم که زنان به طور چشمگیری در جامعه نشان داده می شوند و مردانی که به تصویر کشیده می شوند عمدتا دارای حرفه هستند، صدای زنان در ایران بسیار کمتر شنیده می شود .

بروجردی در ادامه گفت: «تاچمن» هم به عنوان یکی دیگر از محققان انتقادنگر معتقد است که حاصل برخورد با زنان و کلیشه هایی که رسانه از زنان نشان می دهند فناسازی نمادین زنان است به عبارتی زنان توسط رسانه ها عمدتا به سمت و سویی کشیده می شوند که جز فنا چیزی نیست. در رسانه های ما برای زنان ایرانی الگوهای خوب ساخته نمی شود که این می تواند مصیبت زا باشد .

گیتا علی آبادی رئیس دفتر مطالعات و برنامه ریزی رسانه ها، سخنران دیگر این نشست به معرفی تاریخچه حضور زنان مطبوعاتی در غرب و ایران پرداخت و گفت:  آنچه در رسانه ها مورد بررسی قرار می گیرد دو وجه دارد: وجه اول نقش رسانه ها در ارائه چهره و کارآمدی زنان است و وجه دوم نقش آنان در تولید محتوای رسانه ای است .

بهنام سخنران بعدی این نشست هم مفهوم کیفیت، برابری و فراگیری را جزء مفاهیم اصلی یونسکو برای فعالیت زنان دانست که برای رفع چالش ها نیاز به محیط توانمندی است و با تأکید بر نقش آموزش و مستندسازی فعالیت زنان اظهار داشت: یکی از کارهای یونسکو این است که اطلاعات و داده های ایران را به کشورهای دیگر که نیازمند هستند، منتقل کند و برعکس به دریافت تجارب کشورهای پیشرفته بپردازد. بحث مهم  برای یونسکو و سازمان ملل این است که ما چگونه می توانیم در این انتقال تجارب و دریافت آن موثر باشیم چون اینجا حوزه ای است که در عرصه سیاسی و اجتماعی و ... تأثیرگذاری کشورها مهم است و در نهایت نقش رسانه ها در دو واژه خلاصه می شود یکی برجسته سازی فعالیت زنان که یکی از مهم ترین وظایف رسانه ها است و دوم چگونه آن را ترویج دهیم .

منبع: شفقنا رسانه