شبکه اطلاع رسانی روابط عمومی ایران (شارا)، چارچوب کلی سیاست ‌ها و اقدامات ساماندهی پیام رسان های اجتماعی برخط در جلسه روز شنبه، یازدهم دی ماهِ شورای عالی فضای مجازی به ریاست «حسن روحانی» رییس جمهوری، به تصویب رسید. بر این اساس مقرر شده است، ظرف مدت سه ماه برنامه راهبردی پنج ساله فضای مجازی از سوی مرکز ملی فضای مجازی تهیه و به شورا ارایه شود.
این تصمیم گمانه زنی هایی را درباره محتوای این برنامه راهبردی به دنبال داشت و سبب طرح بحث ها و دیدگاه هایی در این زمینه شد. پیش از آن، رسانه ها به نقل از برخی مسوولان از لزوم مجوز گرفتن کانال های تلگرامی با بیش از پنج هزار عضو خبر دادند. به این ترتیب طی نزدیک به یک ماه گذشته موضوع ساماندهی فضای مجازی و پیام رسان های اجتماعی برجستگی ویژه ای یافته است.
دکتر حسن بشیر مدرس ارتباطات دانشگاه امام صادق (ع) و کارشناس جامعه شناسی ارتباطات بین الملل در گفت وگو با گروه پژوهش و تحلیل خبری ایرنا، به تحلیل بایسته های مواجهه با فضای مجازی پرداخت. به گفته وی برخورد سلبی با فناوری های جدید مجازی نمی تواند کارگشا باشد و باید با رویکردی سازنده بر آگاهی جامعه در خصوص چگونگی استفاده از این فضاها افزود.
در ادامه متن کامل گفت وگوی با بشیر آمده است:

سیاست های ساماندهی پیام رسان های برخط در شورای عالی فضای مجازی به تصویب رسید. با توجه به اینکه جزییاتی از این سیاست ها منتشر نشده است، گمان و البته انتظار شما در زمینه این سیاست ها چیست؟
هنوز نمی شود پیش بینی دقیقی در این زمینه انجام داد اما شواهد نشان می دهد که دولت در صدد ساماندهی جدی به وضعیت فضای مجازی در کشور است. البته به دلیل ابهام های زیادی که در خصوص فضای مجازی وجود دارد، به نظر می رسد تاکنون متولیان با وجود جلسات مختلفی که تشکیل داده اند موفق به ارایه طرح جامع و همه جانبه ای نشده اند.

آیا ایده هایی چون لزوم مجوز گرفتن کانال های تلگرامی که بالای پنج هزار عضو دارند، می تواند برای ساماندهی شبکه های گسترده مجازی موثر واقع شود؟
در این خصوص باید به این مساله توجه کرد که هدف از این مجوزها چیست؟ در صورتی که هدف تنها اعمال نوعی از کنترل باشد، از طریق یک نظارت ناقص و غیرهمه جانبه این هدف دور از دسترس خواهد بود. باید گفت که فضای مجازی، فضای سیالی است که امکانات تغییر ماهیت ارتباط در آن می تواند بی شمار باشد. چنانچه هدف به دست آوردن نوعی از شناخت درباره چگونگی توزیع آماری مشارکت کنندگان باشد، این نیز به دلیل تغییرات سریع و جهشی در این زمینه به شکل کامل میسر نخواهد شد. اگر هدف، ایجاد نوعی از خود کنترلی‌ باشد که بتواند محتوا را نظم دهد، راه بهترِ آن گسترش سواد رسانه ای‌ و سواد اینترنتی‌ جامعه است.

به نظر شما آیا تاکنون اقدامی اثرگذار و قابل توجه از سوی متولیان رسانه ای، فرهنگی و ارتباطاتی کشور در زمینه نظارت کارآمد بر فضای مجازی صورت گرفته است؟
متاسفانه در این زمینه نه رسانه ملی اقدام قابل دفاعی داشته است و نه به طور کلی نهادها و سازمان هایی که به نحوی در ارتباط با فرهنگ سازی در جامعه مسوولیت دارند. به عنوان مثال، عدد پنج هزار که برای اعضای کانال های تلگرامیِ نیازمند دریافت مجوز در نظر گرفته شده، معلوم نیست که بر چه اساسی انتخاب شده است؟ به نظر می رسد که ما هنوز فلسفه فضای مجازی را به شکل جدی درک نکرده و امکانات آن را به خوبی شناسایی نکرده ایم. فضای مجازی بیش از آنکه بر علیه جامعه باشد، چنانچه در جامعه فرهنگ سازی شود و سواد رسانه ای به شکل جدی و عمیق گسترش یابد، می تواند به یک اهرم مفید و توسعه محور تبدیل شود.

آیا نظارت و ساماندهی جامع بر فضای مجازی در عمل امکانپذیر است؟
به طور دقیق و همه جانبه خیر. به دلیل اینکه این فضا از سیالیت و نفوذپذیری فراوان و گسترده برخوردار است. ارتباطگران در این فضا، خود هم تولید کننده پیام و هم توزیع کننده آن هستند. از این رو، ساماندهی آن به معنای کنترل آن نباید تلقی شود.
 

از دید شما برای ساماندهی فضای مجازی در ابتدا باید چه گام هایی را برداشت؟*ساماندهی فضای مجازی باید به معنای به کارگیری بهینه این فضا باشد. چنانچه در فضای مجازی حضور موثر و هدفمند داشته باشیم، می شود گفت که نوعی از ساماندهی را انجام داده ایم. ایجاد گروه هایی که اهداف و رویکردهای آنها مشخص و مفید است و می توانند در جهت توسعه سودمند کشور تاثیرگذار باشند، نوعی از ساماندهی در این فضا است. جریان سازی اجتماعی و فرهنگی در این فضا می تواند نوعی از ساماندهی باشد. به کارگیری بهینه این فضا برای حل مشکلات مردم و کوتاه کردن زمان به نتیجه رسیدن در هر امر اجرایی، نوعی از ساماندهی این فضا به شمار می آید. می توان بسیاری از این راهکارها را مطرح کرد تا ساماندهی این فضا به شکل مناسب صورت گیرد.

متولیان و مسوولان با چه رویکردی باید وارد عرصه ساماندهی فضای مجازی شوند؟ مهمترین الزام پیش روی تصمیم گیرندگان این حوزه چیست؟
باید در ابتدا یک آشتی عمومی با فضای مجازی ایجاد شود اما باید قلمرو و حدود این آشتی نیز مشخص باشد. بدون شک جامعه نیز از این روند استقبال خواهد کرد. آنچه در این زمینه مشکل ساز است عدم تفکیک خوب از بد و مفید از غیر مفید است. البته این 2 مقوله نیز در برخی از زمینه ها می تواند نسبی و سلیقه ای باشد.

در برابر نگاه های نظارتگرانه یا سامانبخش برخی به دنبال بستن یا حتی حذف فضای مجازی هستند. در دنیای واقعیت این ایده ها تا چه امکان عملی شدن می یابد؟
فضای مجازی اگرچه مجازی اما یک واقعیت است که در شرایط کنونی جهان، از واقعیت عینی فیزیکی فراتر رفته و در حال بلعیدن فضای فیزیکی است. به عبارت دیگر این فضا امکانات زیادی برای مانور دارد و می تواند بسیاری از مسایل انسان را به شکلی مورد توجه قرار دهد. بنابر این باید به این فضا به عنوان یک واقعیت در حال همه گیر شدن نگاه کرد. اگر حادثه ای بد یا خوب در سطح عمومی رخ دهد و به شکل جدی در فضای مجازی منعکس شود، باید راه هایی برای رسیدگی مناسب به حادثه یا موضوع پیدا کرد نه اینکه روی فضای مجازی خط کشید. راه حل مناسب در خصوص با فضای مجازی، حذف این فضا نیست بلکه تعامل مناسب، مفید و هدفمند با این فضا است.

برخی کارشناسان بر این باورند که جامعه اکنون در دوره گذارِ استفاده از فضاهای مجازی قرار دارد و در آینده بسیاری از آسیب های کنونی در فضای مجازی را شاهد نخواهیم بود. به نظر شما این ایده را تا چه اندازه می توان پذیرفت؟
این ایده قابل پذیرش است اما راهکار حل چالش های فضای مجازی در دوره گذار، برخورد سلبی به معنای کنترل دقیق یا حذف کامل این فضا در شرایط کنونی نیست. باید جامعه را در این زمینه آموزش داد که چگونه از این فضا استفاده کند. به عنوان مثال متاسفانه ما هنوز در ساختارهای دولتی به شکل مناسب از این فضا استفاده نمی کنیم. بیشترین بارگیری ها در فضای مجازی که معلوم نیست درباره چه چیزی است در زمان کار اداری صورت می گیرد. این یعنی هنوز ما نحوه استفاده از این فضا را یاد نگرفته ایم و تصور می کنیم که آنچه که آزاد است می تواند آزادی ما را تامین کند. گاهی این آزاد بودن به قیمت اسارت فکری و روحی جامعه تمام می شود. در اینجا است که تاکید می کنم سواد رسانه ای و آموزش آن به شکل جدی از طریق رسانه ملی، رسانه های خصوصی،‌ سازمان های فرهنگی و همه آنانکه دغدغه حفظ جامعه را از سقوط در تباهی دارند، از مهمترین کارهایی است که در این زمینه باید انجام گیرد.

منبع: ایرنا