شبکه اطلاع رسانی روابط عمومی ایران (شارا)- سخنان گهربار امیرمومنان (ع) علاوه بر سایر ویژگی ها و اصالت ها، ترسیم گر رسم و شکل هندسی عالی ترین نوع «روابط عمومی» است و نه تنها می توان، بلکه باید برای شناخت صحیح بایستگی ها در تشکیلات روابط عمومی ها به کلام این اختر آسمان ولایت روی آورد. مولا علی (ع ) مصباحی است که هدایت می کند، راه می نماید، جهت می دهد، رفتن می آموزد، لذا باید تعالیم والای وی مطرح شود و اندیشه های مرتفع و والایش نشر یابد.

اشاره
سخنان گهربار امیرمومنان (ع) علاوه بر سایر ویژگی ها و اصالتها، ترسیم گر رسم و شکل هندسی عالیترین نوع «روابط عمومی» است و نه تنها می توان، بلکه باید برای شناخت صحیح بایستگی ها در تشکیلات روابط عمومی ها به کلام این اختر آسمان ولایت روی آورد. مولا علی (ع ) مصباحی است که هدایت می کند، راه می نماید، جهت می دهد، رفتن می آموزد، لذا باید تعالیم والای وی مطرح شود و اندیشه های مرتفع و والایش نشر یابد.

مقاله حاضر با بهره گیری از کلام گهربار امیرمومنان و اسوه حاکمان حضرت علی (ع) برخی از شیوه های عملی یک
«روابط عمومی» ایده آل و همچنین معیارهای کار روابط عمومی را برگزیده و ارائه می نماید.

در توضیح باید گفت که با نگاهی به تاریخچه روابط عمومی در می یابیم که در گذشته به دلیل عدم پیچیدگی روابط اجتماعی، فرمانروایان بطور مستقیم با مردم ارتباط برقرار می کردند. با ایجاد شهرهای بزرگ و مراکز جمعیت و تغییر و تحول شرایط اقتصادی و اجتماعی و سیاسی، این روابط به سبب گستردگی آنها به آسانی پیش مقدور نبود، در نتیجه نهادی لازم بود تا با پر کردن خلا ، این رابطه را ایجاد کند و گسترش دهد و ارتباط قطع شده را برقرار سازد. لذا دفاتر روابط عمومی شکل گرفت و مدیران آگاه به تدریج از طریق این دفاتر ارتباط خود را با مردم حفظ نمودند و برنامه های ارتباطی خود را با مخاطبان و مردم ساماندهی کردند.

در دوران حکومت امیر مومنان (ع) نیز ارتباط با مردم به طور مستقیم توسط آن بزرگوار و کارگزاران حکومتی آن حضرت برقرار می شد و لذا با الهام از سخنان گهربار امام علی (ع ) پی می بریم که وظایف «روابط عمومی» به مفهوم امروزی، بخش مهمی از وظایف کارگزاران به حساب آمده و به مناسبتهای مختلف به عنوان دستورالعمل های حکومتی به آنان گوشزد شده است. لذا به اعتقاد نگارنده، بخشهایی از سخنان امیرمومنان خطاب به کارگزاران که در این مقاله گردآوری شده، می تواند منشوری باشد برای مسئولان روابط عمومی که سرمشق و الگو قرار گیرد.

«روابط عمومی» در هر موسسه و سازمان، عاملی سرنوشت ساز است که باید از اهمیت و ارزش بالایی برخوردار بوده و موسسه و سازمان متبوعه را در نیل به اهداف یاری رساند. موفقیت «روابط عمومی» در گرو این است که با شناخت جایگاه و رسالت و مسئولیت خویش و شناخت معیارهای صحیح، ارتباط با افکار عمومی، افراد و کارگزاران دیگر را به طور مفید و موثری گسترش دهد چرا که اصل لازم برای نایل شدن به اهداف، حسن رابطه، درک متقابل و توسعه تفاهم با یکدیگر و عموم مردم است .

مطالبی که در این مختصر آمده است در چند مقوله ارائه می شود که عبارت است از :

جایگاه و مسئولیت روابط عمومی، رسالت و مسئولیت کارگزاران روابط عمومی، معیارهای کار روابط عمومی شامل خدا محوری، مردم داری، عدالت گستری، شیوه ارتباط با مردم و مسئولین، جلب محبت اساس اراده امور و عوامل جلب محبت .

جایگاه و مسئولیت روابط عمومی
روابط عمومی جایگاهی است که کارگزاران آن باید نسبت به جامعه و منافع همگان، احساس مسئولیت کرده و حرفه خود را به چشم وسیله ای برای امرار معاش ننگرند. امام علی (ع) در نامه خود به «اشعث بن قیس» استاندار آذربایجان می نویسد : « استاندارا، فرماندارا! استانداری و مسئولیت اجرای تو وسیله امرار معاش و ارتزاق تو نیست . این امانتی است بر دوش تو که مقامی بالاتر از تو برعهده ات سپرده و مسئولت کرده است.» (۱)

حکومت و ریاست نباید طعمه قرار گیرد و وسیله ارتزاق. یعنی اینکه ای مسئول روابط عمومی نباید ریاست و پست و مقام را وسیله و جاهت اسم و رسم و شهرت برای خود نمایی و نباید جایگاهت را پایگاه قدرت خود بدانی. نباید منصب را پشتوانه ای برای
سلطه گری و وسیله ای برای تثبیت و تحمیل خویش بر مردم بدانی و بداری. نباید از امکانات حکومتی به نفع خویش بهره گیری کرده و حکومت را جایگاه طرح خودت و احیای منیت داشته باشی .

معیارهای کار روابط عمومی
جهت و سمت و سوی رفتار افراد را سیستم معیارها و ملاکهای آنان تعیین می کند که این ملاکها براساس اعتقادات مذهبی و اجتماعی به وجود می آید. روابط عمومی ها با به کار بستن آنچه که از سوی امام علی (ع ) به عنوان معیار کار مطرح گردیده قادر خواهند بود جهت و سمت و سوی رفتار خود را براساس حق و حقیقت، عادلانه و منصفانه تعیین کنند. خدا محوری، مردم داری و عدالت گستری، سه معیار مهمی است که علی (ع) به کارگزارانش رعایت آنها را گوشزد می کند.

امام علی (ع) در منشور حکومتی اش به مالک اشتر می فرماید: «مالک، ای زمامدار مصر، باید که نکوترین روشها و والاترین شیوه ها برای زمامدار، روش و شیوه ای باشد که بر پایه «حق» و «عدل» و «رضایت توده ها» باشد. حق را خط وسط بداند و قرار دهد، عدل را بگسترد و مردم را راضی و خشنود نگه داشته، جذب و جلب نماید، چرا که نارضایتی و خشم توده مردم، رضایت و خشنودی مقربان و نور چشمی ها را خنثی ساخته و بی اثر می کند، ولی خشم نزدیکان و مقربان در صورت رضایت توده، ضرر و زیانی به بار نمی آورد... مالک ! باید که هوادار توده باشی و مردم گرا و پاس جمعیت مردم را بداری.» (۲)

رسالت و مسئولیت کارگزاران روابط عمومی
امام علی (ع) در نامه اش خطاب به اشعث بن قیس استاندار آذربایجان امر به انجام کارهایی می کند که مشروع بوده و برای مردم مقبول باشد. وی میفرماید: «در کارها بدون اطمینان و استناد در مشروعیت و مقبولیت آن برای مردم اقدام مکن.» (3) آنچه در اینجا به نظر می رسد یادآوری آن لازم باشد، این است که کارگزاران حکومتی از جمله روابط عمومی ها باید بدانند که در پیشگاه سه قدرت مسئولند :

۱ ـ در پیشگاه خدا، چون مسئولیت در دست آنان امانتی است خدایی، بدان جهت که آرمانهای خدایی را تحقق بخشند.
۲ ـ در پیشگاه امام (رهبری)، چون دولتمردان و کارگزاران، نمایندگان و نایبان او هستند.
۳ ـ در پیشگاه امت، چون کارگزاران منتخبان مردم و برخاسته از متن مردمند.

حکومت از مردم و برای مردم است و حاکم باید خدمتگزار مردم باشد.

شیوه ارتباط با مردم و مسئولان
افکار عمومی، عامل نیرومندی در صحنه سیاست و اجتماع است که می تواند موسسات یا سازمانها را در دستیابی به اهدافشان یاری رساند. روابط عمومی ها باید به این عامل نیرومند توجه داشته باشند، نه به چشم یک وسیله، بلکه به خاطر احساس مسئولیت نسبت به جامعه و منافع همگان و ایجاد جو سالم برای گسترش عدالت و بستن راه ستمگری . امام علی (ع) در نامه ای که به «محمدبن ابی بکر» استاندار مصر می نویسد به شیوه ارتباط با مردم و مسئولین اشاره می کند که می تواند راهنمای عمل مسئولان روابط عمومی قرار گیرد.

حضرت خطاب به وی می فرماید : « بالت را برای مردم بگستر و (چون آنان خاکی باش) با آنان فروتنی کن، نرمخو باش و در برابر آنان رام، گشاده رو باش و مردم پذیر. با همه یکسان رفتار کن حتی در چگونه نگاه کردن مساوات را رعایت کن تا بزرگان و آنان که دارای قدرت و قوی هستند، نحراف تو را از عدل نسبت به مردم، چراغ سبزی برای ستمگری نپنداشته و در تو طمع نورزند و نیز تا ضعفا از عدل تو مایوس نگردند . (۴)

در اینجا لازم است به دو بینش در مورد نحوه رابطه با حاکم و مسئول اشاره ای شود. یک بینش، حاکم یا مسئول را در هاله ای از قدس پیچیده و دور از درد و رنج و نیاز انسانها قرار میدهد، چنین بینشی از حاکم یا مسئول، یک دیکتاتور می سازد. او برای مشروع و مقبول جلوه دادن روش و شیوه رفتاریش با استفاده از امکانات تبلیغی و روابط عمومی، قدرت مطلقه و قداست خود را توجیه کرده و مردم را باور می دهد که منزلت وی , شان و مقام و موقعیت وی بسی بالاتر و والاتر از این است که با مردم همگون و همرنگ و هماهنگ شود. مبلغان، اجیر شده های مستخدم در «روابط عمومی» او ناهمگونی، ناهمرنگی و ناهماهنگی مدیر یا مسئول را توجیه کرده و مردم را تسلیم چنین شرایطی می کنند.

بینش دیگر , حاکم را در هاله ای از قدس نمی پیچید و دور از درد و رنج و نیازهای انسانها قرار نمیدهد و مسئولیت را در دست او امانتی می داند که باید تا با بهره گیری از آن قدرت , در خدمت مردم درآید و خلق خدا را در حرکت به سوی خدا یاری رساند و مدد دهد. چنین بینشی، حاکم را فردی «خادم» و «مسئول» در برابر جامعه دانسته و در رفتار هم شیوه ای مبتنی بر این بینش خواهد گزید. بنابراین اولین مشخصه و خصلت او , تواضع، همرنگی و همگون بودن او با مردم خواهد بود.

لذاست که می بینیم امام علی (ع) در عهدنامه اش به مالک اشتر سفارش می کند که : «ای حاکم مسلمان ! نباید از مردم محجوب و پنهان باشی . تو باید بیش از همه با مردم تماس و آمیزش داشته باشی تا جزئیات زندگی ملت در نظرت آشکار و واضح باشد. مگر حکمران، بشر نیست مگر او را نمی توانند فریب دهند مگر ممکن نیست در پیشگاه تو حق، باطل و باطل، حق جلوه کند در آن موقع که شخصا در معرکه جامعه قدم گذاری، چنان بر احوال قوم واقف شوی که از فریب و نیرنگ خیانتکاران محفوظ و برکنار بمانی.» (۵)

امام علی (ع) در مقاطع مختلف به ترسیم ارتباط صحیح پرداخته و رفتار و برخورد مناسب را مقدمه ای برای ایجاد ارتباط موثر و مفید می داند. موضوعی که باید آویزه گوش هر کارگزار روابط عمومی قرار گیرد. امیر مومنان با تاکید بر لزوم هدایت مردم با اخلاق عملی می فرماید : « کسی که می خواهد خود را پیشوای مردم معرفی کند , باید قبل از اینکه به تعلیم دیگران می پردازد خود را تعلیم دهد. چنین فردی قبل از اینکه با زبان , مردم را تعلیم دهد باید با اخلاق و روش خود آنها را هدایت کند . » (6 ) و سپس کیفیت این رفتار و روش را توضیح میدهد که : « با مردم آنچنان رفتار کنید که اگر با آن روش جان دادید , برای شما گریه کنند و اگر زنده ماندید , با آغوش باز و شوق فراوان به سوی شما بشتابند . » (7 ) « آنگاه که به شما احترام گذاشتند , به بهتر از آن پاسخ بده ! هر گاه دستی برای نیکی به سوی تو دراز شد , به پیش از آن پاداش بده ! در عین حال در اینگونه موارد اجر فراوان برای کسی است که در احترام و نیکی پیشدستی کرده است . » (8 )

گرامی داشتن سنتهای حسنه و آداب و رسوم زیبای مردم , یکی از اصول اخلاقی روابط عمومی است و مسئولان روابط عمومی باید به خاطر حفظ حرمت افکار و عقاید عمومی مردم , به این اصل توجه داشته باشند. در این صورت است که می تواند دریچه هایی بی سوی قلبهای دیگران بگشاید و نفوذ معنوی خویش را در عمق جانها بگستراند. امام علی (ع ) در این مورد خطاب به مالک اشتر می فرماید : « باکارهای خوبی که مردم به آن عادت کرده و به آن انس گرفته اند و در مسیر آسایش آنهاست , مخالفت نکن . کارهایی را که با آداب و رسوم شایسته آنان نمی سازد , نکن که پاداش بنیانگذاران رسوم , محفوظ است و گناه مخالفت تو با آن رسوم ، موجود.» (9 )

امیر مومنان علی (ع ) با تیز بینی خاصی بدنبال سفارش به تواضع و فروتنی , عدالت را حتی در نگاه کردن به مردم لازم می داند و می فرماید : « نسبت به مردم متواضع باش , به آنها احترام کن ! با روی خوش با آنان برخورد کن , در نگاه کردن چه کم و چه با دقت میان آنان فرقی نگذار تا نیرومندان توقع اضافی پیدا نکنند و نیازمندان نسبت به عدالتی که اجرا می کنی مایوس نگردند.» (10)

اصل رعایت منزلت ها
درنظر داشتن احترام و موقعیت مخاطبان، چه مخالف و چه موافق و احترام گذاشتن به شخصیت آنان از اصول کار یک روابط عمومی نمونه است که در کلام امیر مومنان علی (ع) به آن سفارش شده است. حضرت می فرماید : « ملت دو صنف و دسته اند، یا مسلمانند و برادران دینی تو و یا غیر مسلمان , ولی انسان و همنوع تو . » (۱۱)

افراد بشری دارای شخصیتهای چند بعدی هستند. یک فرد انسانی علاوه بر شخصیت انسانی , شخصیت مذهبی و سیاسی و علمی و صنفی و ... همه را دارد. یک روابط عمومی خوب باید در ارزیابی افراد و قضاوت در مورد انسانها، ابعاد شخصیت آنان را از هم جدا کرده و تفکیک نماید.

جلب محبت اساس اداره امور از آنجاکه اساس فعالیت روابط عمومی، مردم داری است، لذا جلب محبت مخاطبان در محور اصلی کارهای این نهاد قرار می گیرد.

دوست داشتن قلبی مردم و عشق و علاقه به بندگان خدا، خمیر مایه و اساس یک فعالیت و انجام مسئولیت خدا پسندانه به ویژه در روابط عمومی است و شاید بدین جهت است که امام علی (ع) در سفارش به استاندار مصر، مالک اشتر، اساس حکومت و اداره مردم را در محبت و دوستی ها معرفی می کند : ای مالک، قلب خود را نسبت به مردم مالامال از رحمت و محبت و لطف و دوستی نما، تا در اداره امور زندگی فرد و جامعه موفق باشی.» (۱۲)

حضرت، دلهای انسانها را وحشی و رمنده می خواند و میفرماید : « هر کس با محبت این دلها را بدست آورد به او رو خواهند آورد.» (13) پیشوای پرهیزکاران با تاکید بر نقش معجزه آسای محبت در برخورد با مردم، خطاب به مالک اشتر می فرماید : ای مالک، مهر و محبت و نیکویی را نسبت به رعیت و مردم، در خانه دل خویش زنده بدار و درباره آن همانند درنده ای خطرناک که خوردن آنها را غنیمت شمارد مباش، زیرا ملت، دو صنف و دسته اند: یا برادر دینی تو هستند و یا چون انسانند.» (۱۴)

امیر مومنان به نرمخویی و گفتار نیکو تاکید و می فرماید: «احسان به دیگران , مایه جلب محبت و دوستی است.» (15) علی (ع) ضمن توصیه به رعایت انصاف می فرماید: انصاف موجب رفع اختلاف و باعث الفت و دوستی است.» (۱۶)

در خاتمه امید است مسئولان و دست اندرکاران روابط عمومی ها با شناخت جایگاه و مسئولیت حساس خود، با بهره گیری از کلام گهر بار علی (ع)، این انسان تکامل یافته، اندیشه های غنی شیعی را بر تشکیلات روابط عمومی ها حاکم سازند و موجبات رشد و تعالی نظام اسلامی، امت مسلمان و نهاد روابط عمومی را فراهم آورند.

پانویس ها
۱ ـ نامه پنجم، نهج البلاغه .
۲ ـ نامه 53، به مالک اشتر، نهج البلاغه .
۳ ـ نامه امام علی (ع ) به اشعث بن قیس استاندار آذربایجان، نهج البلاغه .
۴ ـ نامه امام علی (ع ) به محمد بن ابی بکر استاندار مصر، نامه 27 ، نهج البلاغه .
۵ ـ نامه 53 ، به مالک اشتر، نهج البلاغه .
۶ ـ کلام 71 ، نهج البلاغه .
۷ ـ کلام 10 ، نهج البلاغه .
۸ ـ کلام 60 ، نهج البلاغه .
۹ ـ نامه 53 ، به مالک اشتر ، نهج البلاغه .
۱۰ ـ نامه 27 ، نهج البلاغه .
۱۱ ـ خطبه 131، نهج البلاغه .
۱۲ ـ نامه 53، به مالک اشتر، نهج البلاغه .
۱۳ ـ حکمت 47، نهج البلاغه .
۱۴ ـ نامه 53، به مالک اشتر، نهج البلاغه .
۱۵ ـ غررالحکم .
۱۶ ـ تفسیر نورالثقلین، ج 4 ، صفحه .585

منبع:  http://rahianenoor.com/vdch.-nqt23nixc4d.3t2fj12z19.html