شبکه اطلاع رسانی روابط عمومی ایران (شارا)، مدتی پیش، سه نفر از رانندگان اوبر (Uber) از این شرکت به‌دلیل عدم رعایت حقوق کارمندی شکایت کردند. در این دادخواست، رانندگان مدعی شده‌ بودند که این شرکت با آنها مانند یک «کارمند» رفتار می‌کند اما آنها از حقوق طبیعی یک کارمند مثل بیمه خدمات درمانی محروم هستند. رانندگان در شرکت اوبر، در دسته «پیمانکاران موقتی» طبقه‌بندی شده‌اند. اواخر فوریه امسال، قرار شد این شرکت مبلغ ۱۰۰ میلیون دلار به عنوان غرامت به تمام رانندگان خود در کالیفرنیا و ماساچوست پرداخت کند اما همزمان با این توافق، «تراویس کالانیک»، مدیر ارشد اجرایی این شرکت دوباره تاکید کرد که رانندگان در این شرکت خدمات حمل و نقل، کارمند نیستند و تنها پیمانکاران موقتی هستند.

او در دفاع از اوبر گفت: «استقلال عمل برای رانندگان ما خیلی ارزشمند است. آنها مجبور نیستند هر روز صبح با عصبانیت زنگ ساعت خود را خاموش کنند و سر کار بروند.» حقیقت کدام است؟ آیا کارکنان این شرکت‌هااز استقلال عمل و انعطاف‌پذیری شغل خود لذت می‌برند؟ یا شغل‌هایشان آن‌قدر عذاب‌آور است که روزی صد بار آرزو می‌کنند کار بهتری پیدا کنند؟ پاسخ قاطعی وجود ندارد. این کاملا به نوع کارمندان بستگی دارد. براساس تحقیقات «لارنس کتز» از دانشگاه هاروارد و «آلن کروگر» از دانشگاه پرینستون، اغلب «پیمانکاران مستقل» از وضعیت و شرایط شغل خود راضی هستند. برعکس، بخش اعظمی از جمعیت افرادی که از سوی آژانس‌های کاریابی موقتی (Temp Agencies) کار پیدا کرده‌اند، ترجیح می‌دهند یک موقعیت شغلی بهتر پیدا کنند. کتز و کروگر مدت‌هاست که درباره کارکنان موقتی، قراردادی یا مستقل مطالعه می‌کنند. در هر سازمانی قوانین و استانداردهایی درباره محل و ساعت کار وجود دارد که این قوانین در مورد همه کارکنان لازم‌الاجرا است. اما در مورد کارکنان موقتی، این قوانین نادیده گرفته می‌شود. اواخر ماه مارس گذشته، این دو اقتصاددان با انتشار یک گزارش سر و صدای زیادی به پا کردند. در این گزارش آمده است که حدود ۱۶ درصد جمعیت نیروی کار آمریکا در شغل‌های موقتی مشغول به‌کار هستند که این رقم نسبت به 10 سال پیش حدود ۶ درصد و نسبت به 20 سال پیش حدود ۷ درصد افزایش یافته است. جالب اینجاست که شغل‌های موقتی «آنلاین» در شرکت‌هایی مثل «اوبر» و «تسک‌ربیت» هرچند بیشتر از بقیه شغل‌ها سوژه رسانه‌ها بوده‌اند، اما میزان اشتغال به آنها چندان قابل توجه نیست، تنها ۵ درصد. و مهمتر از همه اینکه تمام رشد خالص اشتغال در ایالات متحده از سال ۲۰۰۵ تا پایان سال میلادی گذشته، مربوط به حوزه مشاغل موقتی بوده است.

آخرین تحقیقات این دو در این زمینه به دیدگاه افرادی پرداخته است که در مشاغل غیراستاندارد مشغول به‌کار هستند. این تحقیقات نشان می‌دهد ۸۴ درصد پیمانکاران مستقل ترجیح می‌دهند برای خودشان کار کنند. تحقیقات انجام شده در سال ۲۰۰۵ و ۱۹۹۵ نیز نتایج مشابهی را نشان می‌دهد. اما کارکنان آژانس‌های کاریابی مشاغل موقتی نظر کاملا متفاوتی دارند. ۷۷ درصد آنها کارهای ثابت و دائمی را ترجیح می‌دهند. در سال ۲۰۰۵ این رقم حدود ۸۴ درصد و در سال ۱۹۹۵، حدود ۸۳ درصد بوده است. مشاغل جایگزین و مزایا و معایب آن از سال‌ها پیش موضوع بحث محققان بوده است. در آن زمان به تمام کارهای پاره‌وقت با ساعات کاری انعطاف‌پذیر، «مشاغل جانبی» می‌گفتند.  در سال ۱۹۶۹ «دین مورس»، اقتصاددان حوزه کار در رابطه با این مشاغل چنین نوشت: «مزیت اصلی این مشاغل، حق انتخاب و تنوع در تجربه کاری است. اما از سوی دیگر، از آنجا که با کارکنان این حوزه همانند کارمند درجه‌ دو رفتار می‌شود، طولی نمی‌کشد که کارکنان احساس سرخوردگی، اتلاف وقت، خستگی و ناامیدی خواهند کرد.» از هر 10 پیمانکار مستقل، هشت نفر از آنها می‌گویند که از موقعیت شغلی خود راضی هستند اما به باور آقای کتز، این بر خلاف شواهد است. بسیاری از این افراد از اینکه از درآمد ثابت و مزایا بهره‌مند نیستند، نگرانند. اما او معتقد است که مولفه «انعطاف‌پذیری» آن‌قدر برای این افراد مهم است که حاضرند از معایب این مشاغل چشم‌پوشی کنند.

به‌علاوه، برای ۱۶ میلیون نفری که در ایالات متحده، در طول سال گاهی به‌عنوان کارمند موقتی یا پیمانی برای یکی از این شرکت‌ها کار می‌کنند، شرایط همیشه هم بد نیست. «دیوید دورگارین» مدیر ارشد اجرایی کمپانی «تمپ ورکس» در این رابطه می‌گوید: «آژانس‌هایی وجود دارند که با کارمندان خود درست برخورد می‌کنند.» مشاغل موقتی برای برخی افراد بهترین گزینه‌ است، مثل کسانی که درس می‌خوانند، افرادی که باید از فرزند خود مراقبت کنند یا کسانی که می‌خواهند یک شغل جدید را امتحان کنند و ببینند برایشان مناسب است یا خیر. با این وجود شکی نیست که بسیاری از کارکنان موقتی با انواع و اقسام بدرفتاری‌ها و بهره‌کشی‌ها روبه‌رو هستند و قوانین کار به قدری کهنه و قدیمی‌اند که قادر نیستند از آنها حمایت کنند.  در مقایسه با یک کارمند ثابت، یک کارمند موقتی برای یک ساعت کار یکسان، مبلغ کمتری دریافت می‌کند. در یک شغل موقتی نه از هزینه درمان خبری هست، نه از تسهیلاتی مثل هزینه سفر، بیمه یا بازنشستگی. اما نگرانی‌ها درباره عدم رعایت حقوق کارکنان تنها به مشاغل موقتی محدود نمی‌شود. این روند اخیرا به مشاغل دیگر نیز سرایت کرده تا جایی که بسیاری از افرادی که از طریق یک واسطه کار پیدا کرده‌اند نیز از حقوق طبیعی یک کارمند برخوردار نیستند. تحقیقات کتز و کروگر مشاغلی مثل دلالی، مقاطعه‌کاران موقتی و کسب‌وکارهای زنجیره‌ای را شامل نمی‌شود. به اعتقاد «ارین هاتن» جامعه‌شناس دانشگاه ایالتی نیویورک و نویسنده کتاب «اقتصاد موقتی»، از نگاه بسیاری از این شرکت‌ها، کارمند عامل کاهش سوددهی است. به باور او «این یک تغییر الگوست. یک تحول فرهنگی گسترده است.» از دو سال پیش که ویل در اداره کار استخدام شده، درگیر رسیدگی به مشاغلی بوده است که از هیچ مدل پذیرفته‌‌شده‌ای پیروی نمی‌کنند. او به شغل‌هایی از کشتی‌سازی و معامله ماشین گرفته تا صنعت داروسازی و قانون اشاره می‌کند و می‌گوید: «این مشاغل هر لحظه در حال شکل‌گیری هستند، آن هم در جاهایی که انتظارش را نداریم. محیط کار حالا با گذشته کاملا متفاوت است.» برای بعضی‌ها این یک موهبت است. برخی دیگر اما آرزو می‌کنند که ای کاش کارهای سنتی به این سرعت ناپدید نمی‌شدند.

منبع: روزنامه دنیای اقتصاد – شماره 3796