شبکه اطلاع رسانی روابط عمومی ایران (شارا)- شخصی بنام سجاد، خدمت پیشوای ششم، حضرت امام جعفر صادق ع رسید و عرض کرد: برای ماه رجب به من دعایی یاد بدهید که خداوند متعال مرا به آن نفع ببخشد. امام صادق ع فرمودند: پس این دعا را هر روز از ماه رجب بعد از نمازهای یومیه بخوان:

بسم الله الرحمن الرحیم - یا من ارجوه لکل خیر و آمن سخطه عند کل شرً یا من یعطی الکثیر بالقلیل، یا من یعطی من سئله یا من یعطی من لم یسئله و من لم یعرفه تحننا منه و رحمه ، اعطنی بمسئلتی ایاک جمیع خیر الدنیا و جمیع خیرالاخره. واصرف عنی بمسئلتی ایاک جمیع شر الدنیا و شر الآخره ، فانه غیر منقوص ما أعطیت و زدنی من فضلک یا کریمً. یا ذاالجلال و الاکرام یا ذاالنعماء والجود‌ یا ذاالمن و الطول ، حرم شیبتی علی النار ، بحرمه محمد و آله الاطهار .

و اما شرح دعا:
شاید بتوان گفت که این دعای یا من ارجوه لکل خیر ، به تعبیری ، یکدوره آموزشی اصول گدایی و تکدی گری بنده به درگاه خداوند است که سالکان راه حق و پویندگان طریق معرفت و شیفتگان طلب حاجت و راز و نیاز به درگاه محبوب بدان توسل جسته و حال خویش را اینگونه مطرح مینمایند . تا چه قبول افتد و چه در نظر آید .
یا من ارجوه لکل خیر : یعنی : ای کسی که در هر امر خیری به تو امید دارم .

نکته: انسان موجودی است که با امید و انگیزه و هدف زنده است و انسان آگاه و متقی سعی می کند که امور خود را به خدا متصل نماید. بالاخص آنکه امور آدمی، خیرات و خوبیها هم باشند. مانند اینکه اگر چیزی خیری در دنیا نصیب ما می شود، آنرا از خدا بدانیم و بگوییم هذا من فضل ربی – سوره نمل – آیه 40 و اگر مصیبت و گرفتاری هم پیش می آید، صبر و مقاومت داشته و از خدا طلب یاری و رفع مشکل نماییم الذین اذا اصابتهم مصیبه قالوا انالله و انا الیه راجعون سوره بقره آیه 156

اگر دقت کنیم می بینیم که بسیاری از آیات قرآن کریم نیز محتوای امید دهنده، انگیزشی و تشویق کننده دارند مثل اینکه در آیات گوناگون در قبال انجام عمل نیک و پرهیز از گناهان، بهشت و نعمتهای جاوید و فرح بخش به ما عطا می کنند

ان الذین آمنوا و عملوا الصالحات ... اولئک لهم جنات عدن تجری من تحتهم الانهار... سوره کهف آیه 30 و 31
بنابراین گره زدن تمامی امور خیر و نیک به لطف و مشیت خداوند توکل و درخواست مساعدت و کمک از او شوری و مشورت ویژگی بزرگی است که بزرگان به آن توجه و عنایت خاص دارند.
حال ، در دعا گفته لکل خیر و نگفته یک خیر یا دو خیرات ، بلکه تمام امور خیر، و این مطلب قابل تأملی است. در واقع دل سپرده کسی است که نگذارد نقطه اتصال به منبع فیض دچار قطعی و انفصال شود. مثل اینکه چراغ قوه دل سپرده باتری خود شود. معلوم است که مطلب جدی نیست چون این باتری زوال پذیر است و قطع شدنی و یک زمانی معین انرژی و خاصیت خود را از دست می دهد. پس ساده لوحانه است که اگر چراغ قوه دل سپرده باتری خود شود. به عبارت دیگر دل سپرده به درگاه ذات اقدس الهی همواره اینگونه بر لب دارد که:‌ قل ان صلاتی و نسکی و محیای و مماتی لله رب العالمین ، یعنی بگو همانا که نماز و تمام عبادات من و زندگی و مرگ من برای خداوند پرورش دهنده جهانیان است . سوره انعام آیه 162

این بخش از کلام، مرا یاد مطلب بسیار آموزنده ای از کلام گهر بار امام علی علیه السلام انداخت که می فرمایند:
خوشا بحال مومنی که شیوه زندگی اش مانند وضعیت زندگی سگ باشد . چون در این حیوان 10 خصلت نیکو وجود دارد:
1- سگ ، در میان مردم قدر و قیمتی ندارد و این حال مسکینان است.
2- سگ ، مال و ثروت و ملکی ندارد، واین صفت مجردان است.
3- سگ، خانه و لانه معینی ندارد و هر کجا که برود، رفته است و این حال متوکلان است.
4- سگ ، اغلب اوقات گرسنه است و این عادت صالحان است.
5- سگ ، اگر از صاحب خود تازیانه بخورد باز هم درخانه او را رها نمی سازد و این عادت مریدان است.
6- سگ، در شب تنها مدت کمی می خوابد و این حال دوستداران خداست.
7- سگ، با آنکه رانده می شود و ستم می کشد ولی وقتی او را صدا می زنند بدون دلگیری باز می گردد و این نشانه فروتنان است.
8- سگ، از خوراکی که صاحبش به او می دهد، راضی است و این حال قانعان است.
9- سگ ، بیشتر اوقات خاموش است و ساکت، و این علامت خائفان است.
10- سگ، وقتی می میرد، از خود میراثی بجای نمی گذارد و این حال زاهدان است.
کتاب نشان از بی نشانها ، جلد 1 صفحه 276 ، 277 .
بنابراین، ما تلاش می کنیم، برنامه ریزی می کنیم، برای خود ، هدف و آینده ای را ترسیم می نماییم و سعی می کنیم که از فرصتها استفاده کنیم و در طریق خداوند قدم برداریم و ... و در نهایت همه اینها را متصل می کنیم و واگذار می کنیم به خداوند و افوض امری الی الله ان الله بصیرً بالعباد سوره مؤمن آیه 44

و آمن سخطه عند کل شر . یعنی : و در امان هستم از هر نوع شر و بدی ناشی از خشم و غضب او .
نکته:‌ ما انسانها در دنیا ممکن است اغلب دچار شر و بدی دیگران در طول زندگی خود شویم. یعنی از شر افراد در امان نیستیم. مثل دعواها، سرقت ، مردم آ‍زاری، اذیت و ... از سوی دیگر به قول معروف می گویند که جواب های، هوی است. یعنی اگر به کسی بی احترامی کنیم، تهمت بزنیم، ناسزا بگوییم و تعرض کنیم. در مقابل جواب شبیه به آن و یا بدتر از آن را دریافت خواهیم کرد.

اما رابطه شر و بدی ما با خداوند اینگونه نیست. چون اگر ما فرد بد ، شرور و گناهکاری باشیم، خداوند از در بدی و شر بر ما وارد نمی شود و بر مقدار آن و شدت آن نمی افزاید. بلکه حساب اعمال زشت و سیئات ما به همان اندازه ای که باید عقوبت شود ثبت و ضبط می گردد در حالیکه اگر اعمال نیک و خوب انجام دهیم، ده برابر آنرا جزا و پاداش می دهد.

من جآء بالحسنه فله عشرً امثالها. سوره انعام آیه 160
و حتی بالاتر از این، گاهی لطف و کرم و سخاوت خداوند در مقابل عمل خیر و نیکوی ما طوری است و به اندازه ای است که جزای آن خارج از حساب و شمارش است. ... و من عمل صالحاً فاولئک یدخلون الجنه یرزقون فیها بغیر حساب. سوره مومن آیه 40 و ای بر ما که چقدر غافل و ناسپاسیم.
بنابراین ما از ناحیه خداوند در امنیت و پناه هستیم و او شر و بدی به ما نمی رساند.

سئوال:‌پس چرا ما از جهنم می ترسیم و جهنم برای چیست؟‌
جواب: اگر جهنم و عقوبتی دردناک برای گناه کاران ترسیم شده است ، در واقع انعکاس اعمال بد ماست. نه اینکه خداوند نشسته ودائماً برای ما نعوذ بالله نقشه می کشد که چه بلایی سر ما بیاورد. ما چطور وقتی دروغ می گوییم ، شهادت نابجا می دهیم ، قسم غیر واقعی می خوریم و خلاصه عمل زشتی مرتکب می شویم، پشتیمان شده و خود را ملامت می کنیم و لذتی از کار خود نمی بریم و دائم وجدان ما بر ما فریاد می زند و روزگار برایمان تیره و تار می شود و در حقیقت جهنم برای خود درست می کنیم و به دام می افتیم و رسوا می شویم و آبرو ریزی می گردد و ... ، آنجا هم جهنم آیینه اعمال زشتی است که مرتکب شده ایم.

از سوی دیگر، خداوند متعال، خالق ماست و خالق نیازی ندارد که به مخلوق خود شر و بدی برساند چون تمام حیات و داشته های مخلوق از اوست و مخلوق قدرت و توانایی مقابله با خالق را ندارد چون از اول وجود خارجی نداشته است. پس تصور اینکه اگر بلایی، مصیبتی، حادثه ای بر سر ما می آید، مقصر خداوند است یا خدا می خواسته عمداً به ما ضرری برساند نستجیر بالله ، حرف و خیال باطلی است و ما باید به حال و روز و اوضاع خود نگاه کنیم که چه کرده ایم که اینگونه نصیبمان شده است.

به قول شاعر:
چون نیک نظر کرد پر خویش در آن دید گفتا ز که نالیم از ماست که بر ماست
یا من یعطی الکثیر بالقلیل . یعنی : ای آنکه در مقابل اعمال اندک و ناچیز ما ، پاداش بسیار عطا مینمایی .

نکته:‌ معمولاً در معاملات دنیوی ما چون نفع شخصی مطرح است لذا هر کسی سعی می کند که نفعش حداکثر باشد بنا به سرشت نوع بشر . اما خداوند از خزانه فضل و کرم خویش معامله را انجام می دهد و نه بر اساس نفع شخصی. فلذا در مقابل کم ما، زیادت عطا می کند چون از حساب و کتاب او چیزی کسر نمی شود و در واقع صفت رحمان، کریم و ... درباره خداوند یک جنبه اش این است که هر چه او خرج کند کسر نمی آورد. ولی ما هر چه خرج کنیم از دارا یی مان کم می شود.

یا من یعطی من سئله . یا من یعطی من لم یسئله و من لم یعرفه تحننا منه و رحمه . یعنی : ای کسی که به هر نیازمند و حاجت مندی عطا میکنی ، ای که عطا میکنی به کسی که تو را نمی خواند و از تو چیزی نمیخواهد و تو را نمیشناسد که صاحب مهر و رحمت هستی .

کلمه تحننً، از حنن یا حن به معنی مهربانی کردن، ترحم، بازداشتن است لغت نامه دهخدا جلد 5 و 6

نکته: مقام تکدی گری و گدایی آستان ربوبی، مقامی بس بزرگ است چون اگر انسان گدای در خانه حق شد دیگر گدایی بنده مثل خود را نمی کند. به قول صائب تبریزی:
دست طلب چو پیش کسان می کنی دراز پل بسته ای که بگذری ز آبروی خویش

لذا آدمی اگر می خواهد گدایی و اعلام حاجت کند بهتراست که پیش خود خدا برود برای گدایی و خوب هم گدایی کند تا نتیجه بگیرد. چون اگر یک بار پذیرفته نشدی دوبار پذیرفته نشدی بالاخره تو را قبول می کنند. صد بار اگر توبه شکستی بازآ، این درگه ما درگه نومیدی نیست. و به قول معروف: گر گدا کاهل بود تقصیر صاحب خانه چیست؟ پس اگر بتوان سائل آستان الهی شد و آدمی را به عنوان گدای در خانه پذیرفتند، خوشا به سعادت و به آن مقام. دست حاجت چو بری پیش خداوندی بر، که کریم است و رحیم است و غفور است و ودود سعدی . مطلب دیگر آنکه خدا به آنهایی هم که او را نمی خوانند و به فکر او نیستند، جود و کرم و نعمت ارزانی می نماید، منتها آنچه که به سائلان می دهد طبعاً ارزشمند تر و جلوه دیگری دارد در مقایسه با آنچه که به تعبیری به خدانشناسان میدهد. با این حال همه مشمول الطاف او هستند، همه بر سر سفره گسترده پرخیر و برکت او هستند. ای که از خزانه کرمت ، گبر و ترسا وظیفه خورداری.

اعطنی بمسئلتی ایاک ، جمیع خیر الدنیا و جمیع خیر الآخره . یعنی : عطا کن به من در مقابل خواهش و خواسته ام همه خیر دنیا و همه خیر آخرت را .

نکته: ‌حالا هر آنچه که در بالا گفته شد زمینه سازی و مقدمه چینی بود برای این به بعد که اصل حرف را بزنیم چون در بالا گفته شد یا من یعطی و حال می گوییم اعطنی به قول معروف که می گویند برو سر اصل مطلب، اینجا هم اصل موضوع است. خوب حالا چه و چگونه بگوییم؟ اینکه آدم حواسش موقع اعلام خواسته و نیاز جمع باشد و خود را گم نکند و یا کم و کسر نگوید که بعداً مایه پشیمانی شود خیلی مهم است. شاید بارها برای شما پیش آمده باشد که با کسی حرفی، صحبتی داشته اید اما بعد از آن موضوع گفته باشید که ای کاش این و آن را هم می گفتم یا نمی گفتم. خوب دراینجا با همان لحن و حالت گدایی آستان ربوبی می گوییم عطا کن. و این عطا کن خود را سفت و محکم می کنیم با ایاک . چون فقط اوست که می تواند این خواسته را برآورده سازد. اینکه می گویند از خدا کم نخواهید ، در ظاهر ممکن است جمله ساده ای باشد ولی واقعاً کارساز است چون خودش فرموده که: اجابت می کنم خواسته دعا کننده را اجیبً دعوه الداعٍ اٍذا دعان – سوره بقره آیه 186 . و ظرافت کار در اینجاست که دوباره کلمه جَمیعَ را آورده یعنی هم برای دنیا و هم برای آخرت و بدین ترتیب هیچ چیزی را کم و کسر نگذاشته است و به این می گویند خواستن و طلب حاجت کردن . متکدی و سائل آستان حق باید با سلیقه باشد .

واصرف عنی بمسئلتی ایاک ، جمیع شر الدنیا وشر الآخره . فا نه غیر منقوص ما اعطیت . یعنی : و دور کن از من بنا بر خواسته و خواهشم جمیع تمام شر و بدی دنیا و بدی آخرت را زیرا هر چقدر تو عطا کنی از خزانه فضل و کرمت کم نمیشود .

نکته: خوب، اول خوبیها را خواستیم و خیرات را و حالا طلب می کنیم که بدیها از ما دفع گردد. و مطلب در اینجاست که برای شر و بدی دنیا کلمه جمیع را آورده ولی برای شر و بدی آخرت نیاورده. شاید بخاطر آن باشد که در دنیا ما امور شر و خلاف و منفی و ... زیاد داریم، پس جَمیعَ می خواهد ولی در آخرت که شر وجود ندارد به آن معنای خاص، بلکه اگر شری هست انعکاس اعمال ماست. جالب است که کلمه عطا و مشتقات آن در تمام طول دعا آمده و این صفت خداوند همواره تذکر و یاد آوری شده است.

و زدنی من فضلک یا کریم . یعنی : و بیافزای برای من از فضل و بخشش خودت ، ای خداوند با کرامت .

نکته: حالا همه خواسته بطور تمام و کمال مطرح شده اما برای اطمینان بیشتر و محکم کاری ، کلمه زِدنی را هم آورده یعنی ای خدا هر چه گفتیم و نگفتیم ، خواستیم و نخواستیم به کنار، اما آنچه را که ما از قلم انداخته ایم و توصلاح میدانی آنرا هم اضافه کن چرا که تو صاحب فضل وکرم هستی. چون جهان مادی ما نسبی است ، لذا عقل و فهم و درک ما هم نسبی است و ممکن است در این گیرودار دعا و اعلام حاجت و نیاز بالاخره چیزی از یادمان برود و یا موضوعی باشد که به صلاح ما باشد منتها بی اطلاع باشیم . فلذا با این کلمه زِدْنی حجت را تمام می کنیم و بقیه کارها را می سپاریم دست خود خدا و این از راه و رسم سائلی است که خوب می خواهد گدایی خداوند را نماید. اگر دقت کنیم می بینیم که 4 تا کلمه امری خواهشی آورده که جنبه درخواست و دعا دارد:

1- اعطنی عطا کن، ببخش 2- واصرف دورکن – دفع کن 3- زِدنی زیاد کن، بیافزای 4- حرم حرام گردان . در حقیقت به نوعی خاصیت جذب خوبیها و دفع بدیها هم در دعا مطرح شده است که خود جنبه تربیتی دارد. حال مثالی می زنیم: فرض کنید پدر یک خانواده می خواهد به یک مأموریت دور برود. هنگام خداحافظی با خانواده، بچه این آقا بهانه میگیرد دادو فریاد و گریه و ... که بله مرا هم باید با خود ببری اما هر چه توضیح برایش می دهند که نمی شود ابتدا قبول نمی کند ولی در نهایت می پذیرد که به شرط آوردن یک هدیه خوب و مناسب به همراه پدر نرود و در خانه بماند. حالا پدر از بچه سئوال می کند که چه چیزی دوست داری برایت بیاورم و راضی می شوی؟ اگر بچه در جواب پدر بگوید که مثلاً فلان لباس یا اسباب بازی را بیاور، خوب تکلیف پدر معلوم می شود ولی اگر بچه هوشیار و زرنگ باشد ، می گوید که : پدر هر چه دیدی برای من خوب و مناسب است بیاور. بعد خداحافظی می کنند و ماجرا تا به اینجا تمام می شود. حالا پدر رفته مأموریت را انجام داده و در فرصت باقی مانده تا هنگام مراجعت به خانه می رود به بازار تا سوغاتی هم برای خانواده به ارمغان و یاد بود سفر تهیه نماید. این پدر چیزهایی می خرد ولی وقتی می خواهد که برای پسرش هدیه ای تهیه کند یاد جمله فرزندش می افتد که به پدر گفت: هر چه که خود دیدی برای من خوب و مناسب است بیاور ، این تکلیف و وضعیت خرید را دشوار می کند و به عبارتی این یعنی همان نقش زدنی در دعا. اینجاست که پدر یک وسواس و توجه خاصی را مبذول می کند تا وسیله ای، چیزی و هدیه ای بخرد که مورد قبول فرزند قرار گیرد پس سعی می کند که خوب ترین ها و مفید ترین ها را برای او بخرد؟ فلذا در مراجعت ، اهل خانه میبینند که هدایای این بچه از بقیه خیلی بیشتر است .

حضرت امام صادق ع به آن شخص سئوال کننده فرمودند : حالا با دست چپ محاسن خود را بگیر و انگشت نشانه دست راست را به طرفین حرکت بده و این دعا را بخوان:

یا ذاالجلال والاکرام یا ذاالنعماء والجود یا ذاالمن والطول ، حرم شیبتی علی النار. یعنی : ای صاحب جاه و جلال و اکرام ، ای صاحب نعمتها و جود و بخشش ، ای کسی که بر ما منت میگذاری و حاجات ما را بر آورده میسازی و ای بلند مرتبه سخاوتمند، آتش جهنم را بر موی سفید من حرام گردان.

اکرام:‌ یعنی بزرگ داشتن – احسان کردن
نعماء: یعنی نعمتها – شادمانی – آسایش
مُنّ: یعنی نعمت دادن – انعام بر کسی بدون رنج و آزار – منت نهادن بر کسی
طَولٌ: یعنی زیادت – افزونی – احسان کردن
شَیْب: یعنی پیری – سفید شدن مو – موی سفید لغت نامه دهخدا – جلد 2 و 14

نکته:‌ در این قسمت ما می گوییم که خدایا هر چه خواستیم و نخواستیم باز هم به کنار. یک چیزی هم این آخر دعا می خواهیم که خیلی مهم است و آن اینکه خدایا آتش را بر این موهای من حرام گردان. چرا گفته بر موها حرام کن و نگفته مثلاٌ آتش را بر دست و زبان و یا .... حرام کن؟‌چون بالاخره حساس ترین عضو بدن در مقابل آتش همین « مو » می باشد لذا اگر آتش بر موها حرام شود طبیعتاً تمام اعضاء‌از سر تا پا در امان خواهد بود و دیگر خبری از سوختن نیست. و به این می گویند دعا،‌ به این می گویند درخواست و به این می شود گفت گدایی در خانه خدا که حقیقتاً چه گدایی با صفایی است. تکان دادن دست به طرفین می تواند نشانه ای از زار بودن اوضاع و گریه و پشیمانی و ندامت فرد باشد و شاید به این طریق، دعا می خواهد بگوید که خدایا با دست راست که دست بیعت و قسم است با تو پیمان می بندم و قول می دهم که مرتکب اعمال زشت نشوم. پس به ما رحم کن و ما را ببخش. برحمتک یا ارحم الراحمین. آمین یا رب العالمین.

از: حسن خسروی
مدرس دانشگاه وکارشناس علوم قرآنی – مولف کتاب آشنایی با قرآن و عترت