شبکه اطلاع رسانی روابط عمومی ایران (شارا)- برگزاری انتخابات در هر کشوری به عنوان مکانیزمی برای سنجش میزان رضایت مردم از عملکرد مسئولان و میزان مشارکت مردم در آن، نشان دهنده اهمیت موضوع برای آنان و اشتیاق شان به تاثیرگذاری بر جریانات و روند حاکم بر جامعه است.

انتخابات که یکی از مظاهر وجود دمکراسی و آزادی است، دستمایه اظهارنظر بسیاری از سیاستمداران و تحلیگران داخلی و خارجی است و به عنوان یک امر سیاسی و تاثیرگذار بر روابط و جریانات داخلی و خارجی، در هر کجای جهان که برگزار شود، توجه اذهان عمومی دنیا را به خود جلب می‌کند. تحلیل رفتارهای انتخاباتی مردم، مسئولان و کاندیداها، از عرصه‌های مهم اظهارنظر اندیشمندان سیاسی و مورد توجه سیاستمداران کشورهای دیگر است.

نقش احزاب سیاسی، گروه‌های حاکم و گروه‌های فشار، مسائل داخلی در جامعه، نحوه گزینش کاندیداها، وضعیت شخصی کاندیداها، میزان پردازش به انتخابات در رسانه‌ها، میزان مشارکت مردم، میزان رعایت دمکراسی در جریان انتخابات،‌سلامت انتخابات برگزار شده، رفتار گروه‌های پیروز در انتخابات، شفافیت نظرات ارائه شده، آزادی بیان کاندیداها، میزان آراء شمارش شده، واکنش کاندیداها به نتایج آراء و اعتراضات و میزان پذیرش نتایج، از جمله مواردی است که در جریان انتخابات، مورد توجه تحلیلگران سیاسی و سیاستمداران قرار می‌گیرد و می‌تواند اطلاعات مهمی در مورد نحوه ارتباطات و پیوندهای داخلی بین اعضای جامعه، احزاب و رابطه مردم با دولت و مسئولان، در اختیار تحلیل‌گران قرار دهد،‌این منابع اطلاعاتی غنی می‌تواند در موضعگیری سایر کشورها، ارتباطات آینده و مناسبات بین‌المللی و تصمیم‌گیری آنان در برقراری تعاملات شخصی و منطقه‌ای، تاثیرگذار باشد.

نظریه‌های مختلفی در مورد تحلیل رفتارهای انتخاباتی مردم، از سوی نظریه پردازان ارائه شده است که عمده‌ترین و شاخص‌ترین آنها، عبارتند از:

نظریه هویت حزبی، نظریه جامعه شناختی، نظریه هژمونی و نظریه انتخابات عاقلانه.

نظریه هویت حزبی: این نظریه که بیان کننده دلبستگی اعضاء به احزاب است، نشان می‌دهد که افراد با یک حزب خاص دارای هویت اجتماعی می‌شوند و به همین دلیل از لحاظ روانی و عاطفی، وابستگی خاصی به آن حزب دارند و اساسا انتخاب زیرمجموعه خواست حزب است و آنان به هر نامزدی که از سوی حزب معرفی شود، رأی می‌دهند در این نظریه، مهمترین متغیر تعیین کننده آراء مردم، احزاب است و رسانه‌ها نقش چندانی بر تغییر آرا ندارند.

نظریه جامعه شناختی: اساس این نظریه نشان می‌دهد که رفتار انتخاباتی اعضاء جامعه، تحت تأثیر شرایط اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی است و هر فردی با توجه به موقعیت اجتماعی، گرایش‌های خاص سیاسی دارد. این نظریه بیان می‌کند که طبقه و شرایط اجتماعی افراد بر انتخاب و گرایش‌های سیاسی آنان تأثیر دارد و نمی‌توان میزان تأثیر رسانه را اندازه‌گیری کرد.

* نظریه هژمونی: بیان می‌کند که انتخاب کاندیداها تحت تأثیر ایدئولوژی حاکم بر جامعه و با توجه به آموزش‌های رسانه‌ای و در چارچوب اهداف حاکمان جامعه است. در این نظریه، رسانه‌‌ها قدرت زیادی در جریانات سیاسی و انتخابات دارند و می‌توانند بر روند انتخابات به نفع قدرت حاکم بر جامعه، تاثیرگذار باشند.

* نظریه انتخاب عاقلانه: بر این محور استوار است که انسان‌‌ها در انتخاب خود به صورت منطقی عمل می‌کنند و به بررسی سود و زیان انتخاب خود می‌پردازند. در جوامعی که احزاب سیاسی، کم رنگ است، افراد جامعه به بلوغ فکری رسیده‌اند و اعضاء جامعه در سطح بالائی از آگاهی و سواد هستند، نظریه انتخاب عاقلانه پررنگ می‌شود. در این جوامع به نظر می‌رسد که افزایش آگاهی مردم در مورد کاندیداها بر روی آراء مردم تاثیرگذار باشد که در این میان تبلیغات، به خصوص از طریق رسانه‌ها، نقش موثری در افزایش آگاهی مردم و انتخاب آنها دارد و اعضاء چنین جامعه‌ای سعی می‌کنند با تجزیه ـ تحلیل اطلاعات و انتخابی عاقلانه، فردی را انتخاب کنند که تأمین کننده بیشترین منافع آنها باشد و در این میان رسانه‌ها و به خصوص رادیو و تلویزیون، نقش موثری در روند انتخابات و میزان آراء مردم ایفا می‌کنند.

به نظر می‌رسد که در نظریه هژمونی و انتخاب عاقلانه، رسانه‌ها، نقش موثری بر انتخابات، ایفا می‌کنند. امروز نقش رسانه‌ها در روند انتخابات، نقش غیرقابل انکاری است نقش رسانه‌ها در جریانات سیاسی بر اساس مقررات ویژه‌ای صورت می‌پذیرد.

رسانه‌ها به خصوص رادیو و تلویزیون در عرصه برگزاری انتخابات، نقش بسیار مهمی دارند. رسانه‌ها به عنوان رهبران افکار عمومی، نقش پررنگی در آگاهی عمومی دارند و در 5 مرحله می‌توانند رسالت خود را در افزایش آگاهی اعضاء جامعه در مورد انتخابات ایفا کنند. پیش از انتخابات، در دوره تبلیغ کاندیداها، روز قبل از انتخابات، روز رأی گیری و روز اعلام نتایج شمارش آرا.

در دوره پیش از شروع انتخابات، رسانه‌ها می‌توانند با اطلاع رسانی در مورد ثبت نام‌شوندگان، بیان شرایط عمومی برای ثبت نام متقاضیان، ضرورت برگزاری انتخابات، چگونگی برگزاری انتخابات، زمان ثبت نام داوطلبان، اعلام نتایج ثبت نام کاندیداها، تعداد متقاضیان، اعلام اسامی برگزیدگان، نقش موثری بر افزایش مشارکت سیاسی مردم و بالابردن اطلاعات عمومی جامعه داشته باشند.

در دوره تبلیغات انتخابات رسانه‌ها و به خصوص رادیو و تلویزیون می‌توانند به بیان برنامه‌های انتخاباتی احزاب،‌ گروه‌ها و کاندیداها بپردازند و با برگزاری مناظرات انتخاباتی، آگاهی مردم را در مورد دیدگاه‌ها و عملکرد آینده کاندیداها افزایش دهند. رسانه‌ها می‌توانند در خلال برگزاری مناظرات، با دعوت از کارشناسان، تجزیه ـ تحلیل برنامه آینده کاندیداها بازتاب میزگردها، مصاحبه‌های انجام شده توسط کارشناسان و همچنین بیان عقاید و نظرات مردم در مورد انتخابات، در جهت دهی افکار عمومی جامعه، به طور موثری عمل کنند.

روز قبل از انتخابات اطلاع‌رسانی و تبلیغ کاندیداها ممنوع است و در آن روز رسانه‌ها وظیفه دارند زمینه مشارکت هر چه بیشتر اعضاء جامعه را با پخش سرودهای ملی، فواید برگزاری انتخابات، اعلام زمان شروع رأی‌گیری و پایان آن فراهم کنند.

در روز رأی‌گیری رسانه‌ها می‌توانند نقش موثری بر میزان شرکت افراد در انتخابات داشته باشند. رسانه‌ها می‌توانند با پخش مستقیم رأی دادن بزرگان سیاسی، بیان آیین‌نامه‌های مربوط به برگزاری انتخابات، تخلفات انتخاباتی، بیان اطلاعیه‌های ستاد انتخابات، مصاحبه با مردم در زمان رای دادن، پخش برنامه‌های سرگرم کننده مرتبط با انتخابات، اطمینان دادن به مردم در جهت بالا بردن امید آنان به تاثیرگذار بودن رأی آنان در سرنوشت جامعه‌، نشان دادن وفاق و همدلی مسئولان جامعه با مردم بر میزان آراء مردم تاثیرگذار باشند.

در روز پس از انتخابات نیز رسانه‌ها بخصوص رادیو و تلویزیون موظفند لحظه به لحظه، نتایج شمارش آراء را به اطلاع مردم برسانند. همچنین رسانه‌ها موظفند برخورد کاندیداها با نتایج انتخابات و در صورت وجود تبریک رهبر و رئیس جمهوری، پیام تبریک آنان به نمایندگان برگزیده‌ مردم را به اطلاع عموم برسانند.

فریبا برومندان ـ دانشجوی دکتری مدیریت منابع انسانی