مقدمه
شبکه اطلاع رسانی روابط عمومی ایران (شارا)- گذشته نگری برای اغلب انسانها فعالیتی مأنوس و عملی خوشایند است در حالیکه آینده نگری و آینده اندیشی و آینده پژوهی فعالیت مهجور و دشوار و گاه ناخوشایند می باشد.

امام علی (ع) می فرماید: آنکس که به استقبال آینده می رود بصیرترین است و آنکس به آینده پشت می کند سرانجام سر گردان می ماند.

امروز آینده پژوهی اغلب در نهادهای ویژه ای بنام اتاق فکر یا اندیشگاه صورت می گیرد و کار این اتاق ها تنها در پیش بینی تغییرات آینده و برنامه ریزی خلاصه نمی شود بلکه وظیفه اصلی آنها کاشت، داشت و برداشت از تفکر استراتژی در جوامع و سازمان هاست تفکری که جوهره آن بلند اندیشی است.

روابط عمومی ها به اقتضای شرایط خاص می بایست بر پایه تفکرات استراتژیک هدایت شوند و می توان با تفکر آرمانی آینده اندیش و فرصت سازی پیش تازانه همراه با ژرف ترین آرامش معنوی به دور از شتاب زدگی و نگرانی از آینده اقدامات را انجام داد و برای رسیدن به مطلوب ضرورت راه اندازی مرکز مجازی آینده پژوهی روابط عمومی های کشور به عنوان حرکتی نوآورانه و پیش رو و احساس، و در دستور کار کنفرانس های روابط عمومی قرار گیرد و بالطبع می طلبد اطلاع رسانی و فرهنگ سازی شود تا زمینه های حضور و مشارکت فکری همه اندیشمندان عرصه گسترده روابط عمومی های ایران را فراهم سازد.

الف ) آینده پژوهی
بدون شک پیش بینی علمی آینده روش نسبتا ً جدیدی است که در قرن بیستم ابداع شده و اکنون با انبوهی از رویکردها و فنون به صورت یک رشته علمی دانشگاهی در مقطع دکترا در آمده و اصطلاحا آینده پژوهی نامیده می شود و مشتمل بر مجموعه تلاش هایی است که با استفاده از تجزیه تحلیل منابع، الگوها و عوامل تغییر و یا ثبات به تجسم آینده های بالقوه و برنامه ریزی برای آنها می پردازد.

آینده پژوهی نشان می دهد که چگونه از دل تغییرات امروز واقعیت های فردا متولد می شوند.

اگر چیزی هست که اندیشیدنی و واقعا مهم باشد آینده است گذشته گذشته و حال نیز یک لحظه فر�'ار است که به سرعت از چنگ ما می گریزد. اندیشیدن به آینده و تلاش برای اعتلای آن مهم ترین وظیفه هر انسان فرزانه ای است انسانی که زندگی خود را خردمندی و حکمت آن هم از نوع متعالی اش به پیش می برد هرچند هدف از اندیشیدن به آینده کسب آمادگی در قبال حوادث و شرایط پیدا و پنهان فردا و تلاش برای ساختن آینده ای بهتر است جالب تر اینکه نهال آینده پژوهی در نهاد خاصی بنام اتاق فکر سبز می شود و می بالد و این اتاق ها مکان هایی برای تولید محصول ویژه ای می شود که آن را هوشمندی استراتژیک با طعم آینده می نامند روابط عمومی ها در جایگاه رسانه ای عظیم و رسانگرانی قوی عزم آگاهانه خود را برای ایجاد یک مرکز آینده پژوهی سرآمد جزم کنند فاز طراحی مرکز آینده پژوهی روابط عمومی ها علاوه بر طراحی چهارچوب کلی مرکز با بهره گیری از دانش و تجربه متخصصان این عرصه و هم اندیش با مدیران و کارشناسان ارشد بسترهای فرهنگی آن را ایجاد و هموار خواهند کرد.

موضوع مهم طرح روابط عمومی و آینده است که می شود با تبیین چیستی و چرایی و چگونگی آینده پژوهی آغاز و با بررسی تجربیات روابط عمومی های مطرح جهانی در زمینه آینده پژوهی (و آنچه که آینده نگری خوانده می شود) ادامه یابد.

لذا ضرورت تبیین آینده روابط عمومی ها از ابعاد مختلف اینکه روابط عمومی ها همانگونه که می توانند آینده را بسازند از روندهای کلی حاکم بر جامعه تاثیر می پذیرند یکی از این روندها دانشی شدن جامعه و ظهور جوامع دانش بنیان در دنیای آینده است که پیامد آن ظهور روابط عمومی های دانشی یا دانش بنیان خواهد بود و نکته جالب مرتبط با بحث ما این است که روابط عمومی ها (اعم از سنتی و پیش رفته و جدید ) در قالب صنعت روابط عمومی یکی از شاخه های حیاتی صنایع خلاق را در جهان تشکیل خواهد داد.

 این بدان معناست که نقش روابط عمومی ها در آینده صرفا نقش های تعریف شده گذشته محدود نخواهد بود یکی از ارکان توسعه اقتصادی و فرهنگی و حتی سیاسی اجتماعی کشور ها و منبع سرشار های تولید ثروت خواهد بود از این رو در کشور ما نیز اهمیت می یابد . تاکید ما بر کشف آینده ممکن است این شبهه را در اذهان ایجاد کند که وظیفه آینده پژوهی و آینده پژوهان صرفا کشف آینده به معنای پیش بینی آن است در حالی که آینده پژوهی نهایتا با هدف آینده سازی و با شکل بخشیدن به آینده ای مطلوب انجام می شود.

درست است که پیش بینی آینده آن هم در دنیای امروز حس کنجکاوی ما را ارضا می کند اما آینده پژوهی توسط اهل آن هرگز به عنوان یک وسیله تفننی دیده نمی شود آینده پژوهی ابزاری برای مواجهه پیش دستانه با فرصت ها و چالش های آینده و کسب آمادگی برای بهره گیری خلاقانه از فرصت ها و غلبه بر چالش های آینده است.

کارکردهای آینده پژوهی:
1ـ بخشی از مواد اولیه هوشمندی استراتژیک را تامین می کند.
2ـ راه اندازی و هدایت گفتمان آینده در سطح جامعه
3ـ اگر آینده همان گذشته بود درس هایی از گذشته می آموختیم می توانست چراغ راه آینده باشد اما دنیایی که مشخصه ثابت آن تغییر است دیگر گذشته به تنهایی نمی تواند چراغ راه آینده باشد و چنین است که سازمان های پیش گام با پیش تازی در کشف آینده شناخته خواهند شد.

علاوه بر کارکردهای فوق آینده پژوهی دارای یک اثر یا خاصیت وضعی مهم نیز هست که به ما کمک می کند تا به گفته سهراب سپهری شاعر پرنیانی چشم ها را بشوییم و جور دیگری ببینیم و این یعنی عصاره خلاقیت و بدین سبب است که سازمان ها و موسسات نوآور در جهان امروز فعالیت های آینده پژوهشی را بعنوان ابزاری برای تغییر فضا و ایجاد فرصت برای ظهور و بروز دیدگاه های نو و خلاق استفاده می کنند این موضوع هم قابل ذکر است که هدف آینده پژوهی پیش بینی آینده نیست بهبود آن است و افزایش آگاهی از آینده بالطبع فوایدی دارد.

ـ خودآگاهی را بالا می برد ـ آزادی روانی و رفتاری را بیشتر می کند.
ـ دشمن افسردگی ـ ترس ـ بی تفاوتی و یاس می شود.
ـ تسلط افراد را بر زندگی خود افزایش می دهد.
ـ و نهایتا آگاهی از آینده بسیار قابل تطبیق است.

آینده پژوهی در ایران
آینده پژوهی علم نوپایی است که پایه های شکل گیری آن به اواسط قرن بیستم برمی گردد و طی شش دهه آینده پژوهی جای خود را بعنوان یک رشته علمی در دانشگاه های معتبر جهان باز کرده است.

در کشور ما ایران طبق آخرین بررسی ها 12 نهاد یا کانون تفکر دولتی و 8 کانون تفکر غیردولتی آینده پژوهی را به طور حرفه ای دنبال می کنند.

که صرفا عناوین این کانون ها و نهادها را می آورم:
1ـ مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص نظام www.csr.ir
2ـ گروه آینده اندیشی مرکز تحقیقات سیاست علمی کشورwww.nrisp.ac.ir
3ـ مرکز دفاعی آینده پژوهی علم و فناوری دفاعی www.aiandeh.ir
4ـ شبکه متخصصان آینده پژوهی و ارزیابی فناوریwww.irost.org
5ـ مرکز تحقیقات نیرو (متن) www.matn.com
6ـ گروه آینده نگاری مرکز صنایع نوینwww.iranforesight.com
7ـ انجمن اینده نگاری ایرانwww.iranayandehnegari.org
8ـ گروه مطالعاتی آینده اندیشی توسعه فناوری www.Futureresearch.org
9ـ مرکز مطالعات ایده و آینده پژوهی پارک علم و فناوری دانشگاه تهران
10ـ شورای آینده نگری علم و فناوری فرهنگستان علومwww.ias.as.ir
11ـ گروه مطالعات آینده اندیش مدیریت و برنامه ریزی
12ـ اندیشکده صنعت و فناوری(اصف)www.iranasef.org
13ـ بنیاد توسعه فردا www.farda.ir
14ـ اندیشگاه آتی نگارwww.atinegaar.com
15ـ انجمن آینده پژوهی جوانان www.youngfuturists.org
16ـ موسسه آینده پژوهی نقش اندیشهwww.nbm.ir
17ـ کانون آینده پژوهان جوان (کشف آینده)www.futuresdis

ب) روابط عمومی
بخشی از وظایف و کارکرد روابط عمومی ها بعنوان یک نهاد اجتماعی از جمله تبلیغات ـ ارتباطات ـ اطاع رسانی و ایجاد رضایت تابع شرایط و محیط اجتماعی است که این سازمان ها در آن فعالیت می کنند و از آن جا که روابط عمومی یعنی اداره کردن شناسایی و ایجاد حفظ روابط مطلوب و حسنه بین سازمانها و جوامع انسانی است جامعه ای که شکست و موفقیت یک سازمان وابسته به آن می باشد و یا اینکه روابط عمومی عبارت است از دانشی که به وسیله آن سازمانها آگاهانه می کوشند به مسئولیت های اجتماعی خود عمل نمایند تا بتوانند تفاهم و پشتیبانی کسانی را که برای موسسه اهمیت دارند به دست آورند.

 همچنین نقش عمده روابط عمومی کاهش و نزدیک کردن اذهان عمومی به واقعیت ها در سازمان هاست بعبارت دیگر هر اندازه ارتباط در روابط عمومی بطور مفید و به نحو تاثیرگذار گسترش یافته باشد همان اندازه افراد و موسسات در دستیابی اهداف خود موفق تر خواهند بود و بی تردید روابط عمومی آرمانی با پایبندی به اصول علمی و اخلاقی حرفه ای چیزی جز حرکت در مدار مسئولیت اجتماعی و اجرای آن تلقی نخواهد کرد.

ج) مسئولیت اجتماعی
مسئولیت اجتماعی از جستارهای ارزشی اخلاقی است که به نقش افراد و سازمانها در حوزه اجتماعی می پردازند.

بارنی مسئولیت اجتماعی را چنین تعریف می کند:
مجموعه وظایف و تعهداتی است که افراد و سازمانها می بایست در جهت حفظ و مراقبت و کمک به جامعه ای که در آن فعالیت می کند انجام ددهند و به نظر کترو و داگلاس مسئولیت اجتماعی از تعهدات مدیریت است که علاوه بر حفظ و گسترش منافع افراد و سازمان ها در جهت رفاه عمومی جامعه نیز انجام می شود.

 از طرفی مسئولیت اجتماعی فعالیتی است که پیش برنده سود و منفعت اجتماعی بوده و فراتر از منافع سازمانها و آن چیزی که قانون بایستی می داند بنابراین این مسئولیت اجتماعی دربرگیرنده فعالیت ها و ارزش های اخلاقی که با الزامات قانونی هم مطابقت دارد و احترام به افرادـ محیط ـ مسائل اجتماعی ـ فرااجتماعی و در اصل ارزش آفرینی همه جانبه است از نظر اجتماعی مسئول بودن یعنی این که انسان ها می بایست با اخلاق و حساسیت ویژه ای نسبت به مسائل اجتماعی ـ فرهنگی ـ محیط رفتار شایسته داسته و تلاش نماید چنان که تلاش برای برقراری مسئولیت اجتماعی به افراد سازمانها و حتی دولت کمک می کند تاثیر مثبت بر توسعه و پیشرفت همه جانبه جامعه داشته باشد اینکه فرد چگونه می تواند در اجتماع مسئول باشد؟

مسئولیت اجتماعی فردی شامل شرکت و حضور هر فرد در اجتماعی که در آن زندگی می کند می باشد که می تواند آن را به علاقه مندی از اتفاقاتی که در جامعه روی می دهد شرکت فعال در جهت حل آن مشکلات داشته باشد و جهت این مسئولیت و فعال بودن می بایست آغازی باشد و هروز یک مهارت و توانایی علاقه را در جهت کمک ویاری به جامعه بهره گیریم و به کار بندیم امروزه در جهان برای مسئولیت اجتماعی استاندارد جهانی ایزو 2600 را برای پیاد سازی توسعه پایدار طراحی کرداند مسلما مسئولیت اجتماعی دارای سطوحی است از جمله :

1 ـ مسئولیت اجتماعی در سطح افراد و سازمان ها
2 ـ مسئولیت اجتماعی در سطح ناحیه ای و بخشی
3 ـ مسئولیت اجتماعی در سطح ملی و جهانی

و نهایتا روابط عمومی ها و روابط اجتماعی
این دو مقوله ی به هم گره خورده اند و سال ها مسئولیت اجتماعی از وظایف ذاتی روابط عمومی ها در دنیاست و مسئولیت اجتماعی و روابط عمومی ها ماندن در کنار مردم و مردم گرایی ـ اخلاق گرایی ـ اطلاع رسانی ـ دقیق پاسخگویی است و بدانیم ما در برابر مخاطبان ـ مراجعان ـ زینفعان ـ مشتریان پاسخ گو باشیم بالطبع در حوزه روابط عمومی آن شاخص هایی برای مسئولیت اجتماعی می توان تعریف نمود از جمله:

1 ـ مسئولیت پذیری و پاسخگویی
2 ـ کمک به مشارکت ها مدنی
3 ـ اطلاع رسانی و شفافیت
4 ـ کمیت و کیفیت ارائه خدمات
5 ـ تعهد ماموریت های تعریف شده در قبال سازمان و مردم

نتیجه ای که از بحث می توان گرفت این است که مسئولیت اجتماعی موجب بالا رفتن تعهد شهروندان و آحاد جامعه نسبت به اجرای اقداماتی می شود که علاوه بر منافع فردی موجبات بهبود و رفاه اجتماعی را در بر می گیرد دولت ها همواره در صدد هستند با اتخاذ راهکار هایی در زمینه شکل گیری و ارتقاع آن را در کشور فراهم سازد بنده در بحث مسئولیت اجتماعی به چند عنصر اساسی از جمله جوانان که اداره آینده جامعه بر عهده آنان است توجه گردد و توانمند سازی جامعه ـ آموزش ـ مدل سازی و الگو پروری و حتی تدوین استراتژی مناسب با بوم و فرهنگ ایرانی به ویژه طرح مسئله در مراکز علمی کشور و بالابردن میزان پاسخگویی در راستای ایجاد ارتقای مسئولیت اجتماعی پیشنهاد می نمایم

منابع
1 ـ صوفی ـ محمد ـ آینده اندیشی سخن نخست نشریه مدیریت رسانه 1387 شمسی
2 ـ افق رسانه ـ ماهنامه علمی ترویجی سازمان صداسیما شماره 76
3 ـ کورنیش ـ ادوارد ـ آموزه های کلیدی در کشف آینده مترجم ـ زهرا گلیج ـ آینده پژوهی شماره اول سال 1387
4 ـ لومباردو ـ تام ـ تفکر در مورد آینده ـ مترجم ـ کیوان ضیایی ـ مدیریت رسانی ـ شماره 75
5 ـ اورعی کریمی ـ محمد حسین ـ آینده پژوهی در ایران ـ معرفی نهاد ها ـ مجله آیتنده پژهی شماره 1 آذر ماه 87
6 ـ صبری ـ حمید ـ روابط عمومی ضامن پاسخگویی و مسئولیت اجتماعی مجله تحقیقات روابط عمومی شماره 84 ـ خرداد 1394
7 ـ صبری ـ حمید ـ آینده پژوهی چیست ـ خلاقیت و نوآوری نشر هماذر تبریز ـ 1387
8 ـ ملکی فر ـ عقیل ـ الفبای آینده پژوهی ـ نشر کرانه علم ـ تهران
9 ـ خزانی ـ سعید ـ پدرام ـ عبدالرحیم ـ گام به گام آینده پژوهی راهبردی نشر کشف آینده
1387 شمسی تهران
10 ـ معادی ـ سعید ـ مسئولیت اجتماعی ـ و روابط عمومی ـ تحقیقات روابط عمومی ـ شماره 84

دکتر حمید صبری ـ مؤلف دایره المعارف روابط عمومی ایران