دکتر طاهر روشندل اربطانی

استاد دانشکده مدیریت دانشگاه تهران

شهناز قلیزاده

دانشجوی دکتری مدیریت رسانه پردیس ارس دانشگاه تهران

چکیده

شبکه اطلاع رسانی روابط عمومی ایران (شارا)- این مقاله به مطالعه عوامل مؤثر بر مدیریت رسانه رادیو می پردازد و درصدد است این قابلیت را فراهم آورد تا با  شناسایی و تحلیل آن ، به توصیف عوامل محیطی موثر بر عملکرد سازمان  صدای جمهوری اسلامی ایران بپردازد و با ارائه الگوی مناسب مدیریتی راهکارهایی برای  نفوذ بیشتر رادیو در جامعه ارائه دهد. گذشته از این‌ها، صنعت رسانه رادیو ، به دلیل ویژگی‌های خاص و منحصر به ‌فرد آن نیاز به تحلیل‌های دقیق‌تری را  دارد و این مقاله سعی می کند این نیاز را ارزیابی کند.  مقاله حاضر از نوع مروری است. در این مطالعه، رسانه رادیو  در یک الگوی فراگیر مدیریتی با استفاده از روش کتابخانه ای و دلفی، از طریق مصاحبه، برای استخراج نظرات کارشناسان و فعالان متخصص دراین عرصه بررسی شده است.  در ادامه با ترکیب نتایجِ بررسی متون انتشاریافته ، ماتریس عوامل محیطی داخلی و خارجی موثر بر رسانه رادیو  ارائه شده است. نتایج  حاصل از این تحقیق نشان می دهد که کلیة اجزا و عناصر محیطی ،اعم از داخلی و خارجی که هم ناظر بر بُعد محتوایی و هم بُعد شکلی و ساختاری است در تعامل مؤثر با هم در لایه درونی یا محیط داخلی سازمان رادیو تاثیر گذار هستند و نهایتا محیط یا نظام ارزشی ای است که سازمان و عناصر محیط بیرونی سازمان در آن فعالیت می کنند و رادیو برای حضوری پویا و نفوذی بیشتر در جامعه ، بایستی درفعالیت‌های برنامه‌سازی خود ملزومات فرهنگی و ارزشی حاکم بر جامعه را مَدنظر داشته باشد.

کلید واژگان

رادیو، سازمان های رسانه ای،مدیریت عملکرد، ماتریس عوامل محیطی

مقدمه و طرح مسئله

رادیو یکی از ساده ترین و در عین حال موثرترین وسایل ارتباط جمعی شمرده می شود و در عصر حاضر  با رقبای قدرتمندی همچون تلویزیون، ماهواره، و شبکه های اینترنتی  و اجتماعی مواجه است، با این وجود دسترسی آسان به رادیو امتیازی است که این رسانه را از سایر وسایل ارتباط جمعی متمایز می سازد و در پرتو این ویژگی  و گستره عمیق آن در بستر جوامع، کمتر رسانه ای می تواند این گونه توان جولان در عرصه همدلی و همراهی با مخاطب داشته باشد. همراهی که بتوان او را همه جا با خود برد و در هر لحظه سخنی تازه و پیامی روشن و دلنشین از او دریافت کرد (گودرزی 1393). جعبه سخنگویی که اهمیت آموزشی، هنری، خبری، تبلیغی، اطلاع رسانی  و سرگرم کنندگی آن، بر کسی پوشیده نیست  و می تواند نقش بسیار فعالی در پویایی اندیشه انسان ها داشته باشد .

با توجه به چنین ویژگی هایی، روز آمدی و تدوین و اجرای راهبردهای رقابتی پیشتاز توسط سیاست گذاران و استراتژیست های این رسانه با ارائه ماتریس فراگیر و جامع مدیریتی که موضوع اصلی این نوشتار است، می تواند به درک توانمندی ها و نقاط قوت و ضعف رادیو و حضور موثرش در دنیای پررقابت رسانه ای  امروز کمک کند .

از طرفی با توجه به ظهور رسانه های جدید و نوع تعاملی  که این رسانه با محیط درونی و بیرونی خود دارد، همواره با فرصت ها و تهدیدهایی از سوی رقبای خود  روبرو  است  که بایستی  با شناسایی و ارزیابی دقیق آن، به رفع تهدید های پیش رو بپردازد و سیاست کارآمدی را جهت رفع یا کاهش زیان های ناشی از آن اتخاذ و از اثرات و نفوذ آنها برجامعه ی مورد نظر خود بکاهد.

بر این اساس با توجه به اهمیت مسئله مورد نظر،  انجام پژوهش و مطالعات گسترده تر برای شناخت هر چه بیشتر این رسانه مردمی بیش از پیش احساس می شود. در این تحقیق با استفاده از منابع کتابخانه ای شامل کتاب ها ،نشریات و مقالات داخلی و خارجی ،نسبت به تکمیل ادبیات تحقیق و مباحث نظری مرتبط با عوامل محیط خارجی و داخلی مؤثر بر عملکرد  سازمان صدای جمهوری اسلامی ایران پرداخته شده است. در گام نخست با مراجعه به مراکز تحقیقاتی سازمان صدا، اطلاعات مورد نیازجمع آوری و مواردی را که مرتبط با موضوع مطالعه بود استخراج  شد، سپس در گام بعدی با استفاده از تکنیک دلفی ،طی مصاحبه با بزرگان رادیو، نسبت به تکمیل اطلاعات اقدام شد.

مطالعة پیشینه تحقیق در مدیریت رسانه رادیو ، نشانگر آن است که دارای ادبیات غنی وگسترده ای نیست و تولید و انباشت علم در حوزه رادیو محدود و بیشتر بر پایه مباحث تئوریک رشته مدیریت رسانه بوده است . اما خوشبختانه  در چند سال اخیر آثار متعددی به صورت کتاب و نشریه منتشر شده که از لحاظ کیفی و کمی قابل قیاس با گذشته نیست .

مهمترین تحقیقاتی که در این زمینه انجام شده است مربوط است به تعدادی پایان نامه  و کتاب که به صورت موردی به هر یک از عوامل داخلی و یا خارجی تاثیر گذار بر محیط مدیریتی سازمان رادیو  پرداخته است .همچنین کتاب هایی با عناوین: درآمدی بر جامعه شناسی رادیو، مطالعات جامعه شناختی درباره رادیو ، جامعه شناسی رادیو و رسانه ، مدیریت و جامعه، که به همت دفتر پژوهش های رادیو منتشر و به طور محدود توزیع شده است.

کتاب "رادیو چیست"  تالیف دکتر حسن خجسته ، شامل  دو نوع مطالعه است. دسته اول، مباحث نظری شامل نظریه های مطرح در رسانه و ارتباط آن با رادیو و دسته دوم  مقالاتی که  به مطالعات کاربردی مربوط اند که  خود نیزدر دو سطح صورت گرفته است.

تحقیق دیگری تحت عنوان "رادیو رسانه رویا پرداز " به تالیف و تدوین یدالله گودرزی ، با نگاهی به کارکردهای رسانه رادیو انجام شده است. همچنین در کنار اینها بایستی به برگزاری جشنواره رادیو در ایران و چاپ نشریه آن اشاره کرد که ارتباط  بین برنامه سازان رادیویی ایران با برنامه سازان دیگر کشورهای جهان را فراهم کرد.

کتاب "مدیریت رادیو " تالیف برایان لیستر و همکاران، ترجمه حمید رضا نجفی، کتاب دیگری است که در زمینه مدیریت رادیو نوشته شده است .این کتاب که حاصل تلاش سه تن از استادان و دست اندر کاران رادیوست ، ابتدا به ساختار ایستگاه رادیویی و چگونگی ارتباط عناصر آن بایکدیگرو سپس به بررسی مدیریت کار آمد منابع انسانی،مالی و مسائل حقوقی آن پرداخته است .

پژو هش حاضر سعی دارد به تمامی عوامل تاثیر گذار بر محیط سازمانی رادیو و تاثیر متقابل هر یک ازاین عوامل بریکدیگربه طورهمزمان بپردازد و در صدد است با مطالعه و شناخت عوامل موثرمحیطی خارجی و داخلی سازمان صدای جمهوری اسلامی ایران  و الگو پذیری از این عوامل ،ماتریس عوامل خارجی و داخلی موثر بر رادیو را ارائه دهد.

ادبیات نظری تحقیق

یکی از ویژگی مهم رادیو که همگان را به خود جلب می‌کند این است که رادیو رسانه‌ای کور است ما نمی‌توانیم پیام‌های آن را ببینیم. این پیام‌ها تنها شامل صدا و سکوتند و همین واقعیت منحصربه‌فرد رادیو است که تمامی دیگر کیفیت‌های متمایز آن از جمله ماهیت زبان آن و راه‌هایی که مخاطبانش از آن استفاده می‌کنند را تحت تاثیر قرار می دهد.  در رادیو فرستنده و گیرندگان پیام از یکدیگر دورند،پیام بار سنگینی به دوش دارد و بایستی به درجات مختلف مضمونی را که به آن اشاره دارد را خلق کند ، شنونده پیام  در رادیو مجبور است اطلاعات دیداری را خود برای خود بسازد ، از این رو جاذبه قدرت تخیل و تصور ذهنی در رادیو بسیار بالاست به طوری که برخی آن را رسانه تخیل ساز می دانند وبه خاطر همین ویژگی است که قدرت نفوذ و اقناع گویندگان رادیونسبت به  گویندگان تلویزیون بیشتر است . همچنین انعطاف‌پذیر بودن این رسانه می‌تواند شنونده را آزاد بگذارد تا در حین گوش دادن به آن، فعالیت‌‌های دیگری را نیز انجام دهد .

با تاریخ‌ شروع‌ بهره‌ برداری‌ عمومی‌ از رادیو درسال 1920، اولین‌ دستگاه‌های‌ پخش‌ منظم‌ رادیویی در انگلستان‌ به‌ کار افتاد و در سال‌ 1926اولین‌ کنفرانس‌ بین‌ المللی‌ رادیویی‌ با شرکت‌ 27کشور جهان‌، در برلین‌ برپا شد و آیین‌ نامه‌ مقررات ‌ارتباطات‌ رادیویی‌ به‌ تصویب‌ رسید.  در ایران نیز  در چهارم‌ اردیبهشت‌ 1319 اولین‌ فرستنده ‌رادیویی‌ در محل‌ بی‌سیم‌ در جاده‌ قدیم‌ شمیران‌ افتتاح‌ شد (اصفهانی،1388 ).

رادیو پس از انقلاب در ایران سه دوره متفاوت 10ساله را پشت سر گذاشت و هم اکنون در آستانه ورود به دوره 10ساله چهارم است.  در دهه اول بعد از انقلاب ، التهاب ناشی از دوران جنگ و نیاز مردم برای دسترسی به اطلاعات ، خلاء رسانه ها و خبرگزاری های متنوعی که اخبار و اطلاعات را برای مردم در کمترین زمان مخابره کنند ازسویی، و درایت و مدیریت رسانه یی مدیران وقت رادیو ازسویی دیگر، همه دست به دست هم داد تا این رسانه گرم شنیداری در 10ساله اول پس از انقلاب به عنوان رسانه ای پیشتاز و مقبول، توانست با درک وضعیت و شرایط اجتماعی و سیاسی خاص جامعه ، به عنوان رسانه یی منحصر به فرد، انیس مردم ایران باشد و عصر طلایی خود را پشت سر بگذارد .  دوره اول از سال 57 آغاز و تا سال 67 ادامه یافت. دوره دوم که از سال 67 آغاز شد تا سال های 77 و 78 ادامه یافت  که دوران رکود رادیو و کم اقبالی آن از سوی مخاطبان بود . از سال 78 به تدریج روزگار شکوفایی مجدد رادیو و تولد دگرباره آن آغاز شد و این روند در سال های 85 تا 87 به اوج خود رسید .

دوره سوم با تعاریف استراتژی های جدید از سوی رادیو آغاز شد در این دوره رادیو با توجه به اقتضائات و شرایط روز جامعه برای خود ماموریت و کارکردهای جدیدی را تعریف کرد و با عبور از کارکرد تفریحی به سمت کارکردهای اطلاع رسانی و آموزشی رفت و شبکه های رادیویی در سه گروه شبکه های عمومی، شبکه های اختصاصی و شبکه های تخصصی تکثر پیدا کردند. به این ترتیب مخاطبان هر یک از شبکه های تخصصی و اختصاصی بسته به نوع علاقه مندی و تخصص خود در این شبکه ها تقسیم شدند.

دوره چهارم نیز همزمان با  دنیای پر رقابت رسانه ای جدید شروع شد، که رسانه های سنتی از جمله رادیو را با چالش های زیادی مواجه کرده است. در چنین شرایطی ، رادیو به منظور دوام و حفظ حیات فعلی خود،باید قدرت شناسایی و ارزیابی ظرفیت های خالی موجود، تحلیل چالش ها و رویارویی با مسایل سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و غیره را چه در دا خل کشور و چه در خارج از آن داشته با شد. همچنین با بهره گیری از مدیریتی جامع و کار آمد که هم ناظر بر بعد محتوایی و هم بعد شکلی و ساختاری آن باشد ،توان رویارویی با مشکلات را داشته باشد .

 بر این اساس با توجه به اهمیت مسئله مورد نظر، پژوهش حاضر در صدد است با ارائه یک مدل ماتریسی ، به ارزیابی و تحلیل عوامل محیطی موثر بر عملکرد رسانه رادیودر ایران بپردازد .

در این مدل با سه محیط داخلی، عملیاتی و خارجی روبرو هستیم که  اثر متقابل  این لایه ها بر هم  و رابطه هریک از اجزا در محیط های سه گانه  مورد تجزیه و تحلیل قرار می گیرد. محیط خارجی به دو بخش محیط عمومی و محیط فعالیت تقسیم می شود. عناصر محیط عمومی بر روی تمامی تولیدات و فعالیت ها می تواند عامل تاثیر گذار بوده و سازمان ها نمی توانند مستقیما این عناصر را کنترل کنند. در حالی که عناصر محیط فعالیت که گاهی اوقات محیط رقابتی نیز نامیده می شود، تعیین کننده درجه رقابت در بین گروهی از سازمان ها در یک حوزه خاص است (پورتر، 24 1856).

بر اساس  این الگو، در محیط داخلی عواملی نظیر، فرهنگ، منابع انسانی، ساختار، استراتژی، تکنولوژی قرار دارد، سپس، مخاطبان، رقبا، تأمین کنندگان، تهیه کنندگان و مالکان برنامه ها و در لایة خارجی، سیستم های اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و نظام قانونی و نهایتاً  محیط ارزشی جامعه که کلیة لایه های دیگرِ محیطی و خود سازمان رسانه ای را در بر می گیرد مورد مطالعه قرار می گیرد .

با توجه به آنچه در الگوی فراگیر مدیریت رسانه رادیو، توضیح داده شد، حال می توان با تحلیل تک تک این  عناصر ، ماتریس عوامل محیطی موثر بر رسانه رادیو را تشریح کرد.

فرهنگ

فرهنگ عاملی اصلی برای اثر بخشی سازمانی است  (زهنگ ،2010)  و به مجموعه ای از باورها، عقاید، ارزش‌ها، نگرش‌ها، رفتار، سنت‌ و بسیاری‌ از دستاوردهای‌ مادی‌ و معنوی گفته می شود که اگر با استراتژی سازمان سازگار باشد، به عملکرد کارآتر و عموماً بهره‌ وری‌ بالاتر منجر می‌ شود .

دنیسون و همکاران (1990) چهار بعد ازفرهنگ سازمانی را که به اثر بخشی منجر می شود شناسایی کردند. این چهار بعد عبارتند از سازگاری، یکپارچگی، مشارکت و ماموریت در سازمان . همچنین فرهنگ‌ نقش‌های‌ متفاوت‌ و وظایف‌ گوناگونی‌ بر عهده‌ دارد.  اول‌  اینکه‌ تعیین‌ کننده‌ "مرز سازمانی‌" است‌؛ و‌ سازمان‌ها را از هم‌ تفکیک‌ می کند.  دوم‌،  نوعی‌ "احساس‌ هویت‌ " به‌ پیکر اعضای‌ سازمان‌ تزریق‌ می‌کند ،  سوم‌، نوعی‌ "تعهد " در افراد ایجاد می کند ‌و چهارم‌ اینکه،  فرهنگ‌ موجب‌ "ثبات‌ و پایداری‌" سیستم‌ اجتماعی‌ می‌ شود و‌ از نظر اجتماعی‌ به‌ عنوان‌ نوعی‌ "چسب‌" به‌ حساب‌ می‌آید که‌ می‌تواند اجزای‌ سازمان‌ را به‌ هم‌ متصل‌ کند  و سرانجام‌ اینکه به‌ عنوان‌ یک‌ عامل‌" کنترل‌ "به‌ حساب‌ می‌آید و می‌تواند مقررات‌ و قوانین‌ را مشخص‌ کند و نقش بسیار زیادی در میزان خلاقیت کارکنان داشته باشد .

با توجه به بورکراسی حاکم بر سازمان صدا، لازم است این سازمان در جهت افزایش خلاقیت کارکنان ، حمایت بیشتری از ایده های نو داشته باشد و به منظور ترغیب افراد خلاق ، پاداش های مناسبی در نظر بگیرند و بدون توجه به روابط سلسله مراتبی ، در جهت ایجاد فضای باز انتقادی  بکوشند.

ساختار

ساختار سازمانی به تعریف وظایف، ارتباطات و روابط قدرت در داخل سازمان می پردازد که منظور از آن نظم بخشیدن به اعمال کارکنان و هماهنگ کردن آنها برای دستیابی به اهداف سازمان می باشد. ساختار کمک می کند تا بتوانیم نقش افراد و ارتباط میان آنان و همین طور نقش جایگاه واحدهای سازمانی و کارکرد آنان را در یک زمان تعیین کنیم. ساختار هر سازمان شامل دو بُعد شکلی و محتوایی است و هر بعد با مجموعه عناصری ، بر روی یکدیگر اثر می‌گذارند و در نهایت می‌توانند موجب درک عینی ما از آن سازمان شوند.

ابعاد شکلی بیان‌کنندة ویژگی‌های درونی یک سازمان است که می‌توان به‌وسیله آنها سازمان‌ها را اندازه‌گیری و با هم مقایسه کرد مانند: میزان پیچیدگی ، تمرکز، نحوة سلسله مراتب ، اختیارات، نوع تقسیم کار، تخصصی بودن، میزان رسمی بودن، نسبت کارکنان، میزان حرفه‌ای بودن سازمان ، و ابعاد محتوایی معرف کل سازمان و جایگاه آن است مانند : اندازه سازمان،تکنولوژی سازمان،اهداف و راهبرد سازمان .

ایستگاه های رادیویی از ساختاری برخوردارند که کمتر مبتنی بر سلسله مراتب مرسوم است و  بیشتر مبتنی بر ساختاری اجتماعی و یکپارچه است که از ارزش های مشترک سرچشمه می گیرد . با این حال  سنگین بودن ستاد سازمان و شبکه‌ها به لحاظ ساختاری ، لایه‌های  متعدد معاونتی ،  پیچیدگی در سلسله مراتب سازمانی، رسمیت ، تمرکز بالا و حیطه نظارت گسترده ، عملاً سازمان را که باید بیش از همه مانند ستاد عمل کرده و نهادی چابک باشد به یک‌ نهاد بروکراتیک و کند تبدیل کرده است که با توجه به این پیچیدگی ها ،ضرورت دارد  استاندارد سازی و تخصص گرایی ، در سازمان خیلی مورد تاکید قرار نگیرد .

منابع انسانی

به کارگیری و حفظ افراد مناسب در اثر بخشی فعالیت ایستگاه های رادیویی بسیار تاثیر دارد و مهمترین جزء اصلی و اساسی هر سازمان سرمایه انسانی  و فکری  آن است. بنا به گفته معاونت نیروی انسانی صدا، با توجه به استاندارد بودن تجهیزات فنی پخش در ایستگاه های رادیویی، تنها تمایز ایستگاه‌های رادیویی در ورودی نیروهای انسانی آن است . منابع انسانی صداوسیما غالباً از راه‌های زیر تأمین می‌شود: دانشگاه صداوسیما،  دانشکده صداوسیما – قم،  هنرستان صداوسیما،  فراخوان عمومی،  نیروهای برنامه‌ای .

در حوزه نیروی انسانی سازمان صدا ،آنچه می‌توان گفت این است که بدنه اجرایی و مدیران رده پایین سازمان عموماً باسیاست‌های سازمان نا همراه هستند و  در واقع بخش عمده ای از بدنه متورم نیروی انسانی رادیو را نیروهای فاقد توان حرفه ای تشکیل می‌دهند که صرفاً با اتکا به رابطه وارد صدا و سیما شده‌اند. کارمند محوری و حجم بالای نیروی انسانی و عدم برون‌سپاری امور تولید به شرکت‌های خصوصی نیز بر مشکلات ساختاری سازمان افزوده است.همچنین بنا به گفته  معاونت سرمایه انسانی سازمان صدا، بدنه سنگین، تراکم نیرو و پرسنل ، عدم جذب  افراد متخصص ، عدم اجرای نظام استاندارد، فقدان آموزش‌های کاربردی، فقدان برنامه ریزی  مدون برای غنی‌سازی شغلی  و نظام ارزشیابی کارآمد، از مهمترین مشکلات رسانه رادیو در حوزه  نیروی انسانی  می‌ باشد که  بر مشکلات ساختاری سازمان نیز افزوده است. به همین دلیل  سازمان نیازمند تغییرات جدی در بدنه نیروهای خود است.

سازمان باید خود گروه‌های با پتانسیل را رصد کرده و یک مدل رشد برای آن‌ها ایجاد کند. باز کردن درهای سازمان می‌تواند به جذب گروه‌های جدید و نیروهای باکیفیت کمک جدی نماید.

استراتژی

استراتژی هنر و علم تدوین، اجرا و ارزیابی تصمیمات وظیفه ای چندگانه  است که سازمان رادیو  را قادر می سازد به هدف های بلند مدت دست یابد. در واقع مدیریت استراتژیک نظارت و ارزیابی بر فرصت ها، تهدیدهای خارجی و توجه به همه نقاط ضعف و قوت یک سازمان  است. فرآیند مدیریت استراتژیک این امکان را برای سازمان ایجاد می نماید که در بلند مدت قادر به تطبیق خود با شرایط محیطی باشد.

 باور فرآیند مدیریت استراتژیک بر این است که سازمان ها ناگزیرند به طور دائم بر رویدادهای داخلی و خارجی و روندهای خود  نظارت کنند تا بتوانند در زمان مناسب و بر حسب ضرورت خود را با تغییرات وفق دهند. در تدوین استراتژی ابتدا  بایستی رسالت رادیو  تعیین شود و عواملی که در محیط خارجی سازمان صدا را تهدید میکنند یا فرصتهایی را به وجود میآورند شناسایی شوند، سپس  تعیین هدف های بلند مدت، همراه با در نظر گرفتن استراتژی های گوناگون و انتخاب استراتژی های خاص جهت ادامه فعالیت بایستی اتخاذ شود .

هدف‌ مدیریت‌ استراتژیک‌ کاهش‌ فشارهای‌ بیرونی‌ و محیطی‌ و ایجاد فرهنگ‌ سازمانی‌ بر پایه‌ خلاقیت‌، انگیزش‌ و تقسیم‌کار است‌. متاسفانه رسانه‌های‌ ایرانی‌ از جمله رادیو ، نه‌ به‌ عوامل‌ محیطی‌ توجه‌ می‌کنند و نه‌ خط‌ و مشی‌ مشخصی‌ برای ارتباط  با لایه های محیطی‌ اطراف‌ خود  دارند .

با توجه  به رسالت رادیو در تامین نیازهای  (اطلاعاتی‌، آموزشی‌، تربیتی‌، سرگرمی‌ و جهت‌ دهی‌ به افکار عمومی)، اگر ‌ برنامه‌ریزی‌ حساب‌ شده‌ و دقیق استراتژیک مبتنی بر پایگاه های‌ اجتماعی‌، فردی‌ و اقتصادی‌ مخاطب ، نداشته‌ باشد، دستیابی‌ به‌ اهداف‌ و دوام‌ و بقای‌ آن غیر ممکن‌ است‌ .

تکنولوژی

در شرایط بسیار پر رقابت رسانه ای امروز ، مسئله‌ تکنولوژی‌ یکی‌ از شاخص‌ترین‌ ابزارهای‌ پیشی‌  گرفتن‌ از رقبا است . وجود تکنولوژی‌ مدرن  و به‌ روز بودن‌ آن‌ سبب‌ جذب‌ مخاطبان‌ به‌ سمت‌ رسانه‌ می شود. لذا مدیریت سازمان رادیو بایستی ضمن بازتعریف و ساختاردهی مجدد برنامه ها ، .نگرش‌ مدیریت‌ استراتژیک‌ به‌ مسئله‌ تکنولوژی‌ را  از چند زاویه‌ مورد بررسی قرار دهد . ابتدا  به  بررسی  ویژگی های‌ تکنولوژی‌ موجود در جامعه‌  بپردازد ، سپس  در مرحله بعد ، بررسی نیاز به‌ تکنولوژی‌های‌ روز خارج‌ از کشور و  در نهایت حرکت‌ به‌ سمت‌ نیازهای‌ فردای‌ جامعه‌ و برنامه‌ریزی‌ تکنولوژی‌ در راستای‌ خواسته های‌ آینده‌ مخاطبان‌.

برنامه ریزی استراتژیک فناوری اطلاعات بایستی در سطح بالاتر ازسایر استراتژی های سازمان قرار بگیرد تا تاثیر روند تغییرات فناوری اطلاعات بر بهبود فرایند های سازمان و تصمیم گیری های روزمره مشهود باشد.

به دلیل انحصاری بودن شبکه‌های رادیویی و همچنین حکومتی بودن آن، در برخی موارد کم توجهی‌هایی نسبت به بکارگیری تکنولوژی‌های پیشرفته در همه ابعاد صورت گرفته است. واحدهای فناوری اطلاعات در اکثر مراکز رادیویی با قوت و ضعف تشکیل شده اند اما ارتباط ساختاری و سیستمی با حوزه مربوطه در حد قابل قبول برقرار نشده است . شتاب بیش از حد این  تکنولوژی ها،عدم مدیریت درست  محصولات و عدم به روز شدن فهم و دانش مدیران از این  تکنولوژی ها ، فرآیند پذیرش  آن  را از سوی مدیران و کارکنان به ویژه کارکنان مسن تر با مشکل مواجه کرده است . از طرفی امکانات تکنولوژیک در اکثر موارد از سوی برنامه سازان به شکل صحیح خود، مورد استفاده قرار نمی گیرد. وجود امکانات فراوان در نرم افزارهای تدوین و پخش صدا، نه تنها کار برنامه سازان رادیویی را آسان تر نکرده، بلکه محصول تولیدی توسط این نرم افزارها عموماً فاقد هرگونه ساختار مشخص و هماهنگی میان فرم و محتوا است .

مخاطب

      شناخت مخاطب و عادات رسانه ای او در رادیو بسیار اهمیت دارد . توجه به نیازها،خواسته ها ، ذائقه ها، انتظارات و عادات شنونده هدف ، اساس تصمیم گیری در همه حوزه ها خواهد بود و در این راستا      مخاطب پژوهی و فن پالایش شنوندگان از لحاظ اقتصادی و ارتباطی بسیار سودمند است . با  استفاده از روش تحقیق کیفی برای ارزیابی گرایش های شنوندگان و روش تحقیق کمی برای سنجش عادات شنوندگان، می توان اطلاعاتی درباره تمایلات و گرایش های شنوندگان کسب کرد و از این طریق کلیدهایی برای طراحی برنامه هایشان بدست آورد .

رویکرد به مخاطب رادیو بایستی یک  رویکرد ترکیبی باشد. مخاطب از رادیو تاثیر می پذیرد و تاثیر آن هم کم نیست. با توجه به  این  رابطه می توان طبقه بندی مخاطبان را بر پایه میزان ساعات و نحوه استفاده از رادیو و میزان  در معرض رادیو قرار گرفتن و پذیرش تغییرات فرهنگی مورد بررسی قرار داد و لازم است بدانیم که رادیو چگونه با زندگی روزمره مردم تطبیق می یابد .

لازم است برنامه‌سازان رادیویی توجه به مخاطب عام به جای توجه به مخاطب خاص را مد نظر داشته باشند . متاسفانه صدا و سیما در جلب حداکثری مخاطب عام و ساخت برنامه ها برای برآوردن نیازهای عمومی جامعه موفق نبوده ، این عدم موفقیت مولود یک علت اساسی است و آن دولتی بودن رادیو است . اعمال محدودیت های سیاسی عملاً این رسانه را از هم گام شدن با تحولات اجتماعی ، درک تغییر مداوم ذائقه مخاطب عام رسانه و نیازهای عمیق مخاطب خاص بازداشته است . علاوه بر مشکلات ساختاری و مشی برنامه ریزی سازمان صدا و سیما ،مسئله جهانی شدن نیز ،عامل گرایش مخاطب به شبکه های ماهواره ای و تمایل روزافزون جامعه به استفاده از تلویزیون های خصوصی است .

 بررسی میزان شنونده شبکه‌های رادیویی در جهان نشان می‌دهد که رادیو در رقابت با  رسانه‌های نوین توانسته است همچنان جایگاه خود را در بین مخاطبان حفظ کند همچنین بررسی‌های تفصیلی حاکی از آنست که الگوی گوش‌کردن به رادیو بر حسب متغیرهای جنس ، سن، میزان تحصیلات و نوع فعالیت و همچنین متناسب با اهداف و مأموریت‌های شبکه‌ها متفاوت است به طور مثال مردان بیشتر از زنان به رادیو گوش می‌دهند و با افزایش سن بر میزان شنوندگان رادیو افزوده می‌شود ، افراد با تحصیلات عالی هم  گرایش بیشتری به  گوش‌ دادن به رادیو دارند. به طور کلی می توان گفت شبکه‌های مختلف رادیویی در جذب مخاطبان هدف موفق بوده‌اند، مثلاً شبکه‌های جوان و ورزش در بین جوانان شنونده بیشتری دارند.

رقبا

محیط بسیار رقابتی رسانه‌ها باعث می‌شود مدیران همواره در پی تحلیل دقیق از رقبا باشند. بسیاری از سازمان‌های رسانه‌ای برای تدوین راهبرد‌های خود، شناخت رقبا را بسیار جدی می‌گیرند؛ زیرا ممکن است رقبای بالفعل و بالقوه بتوانند محصولات و خدمات خود را جایگزین فعالیت‌های آن سازمان کنند. از این جهت چگونگی شناخت رقبا و مخاطب موجود در این بازار رقابتی نیازمند یک چارجوب نظری و تئوریکی است تا مدیران و برنامه‌ریزان رسانه‌ای بتوانند بر اساس دریافت دقیقی از محیط، مسیر فعالیت‌ها را روشن نمایند. برای اینکه رسانه‌‌ای بتواند بطور مستقیم جایگزین رسانه‌‌ای دیگر شود باید از لحاظ محتوا، شباهت زیادی به آن داشته باشد و در جلب مخاطبان مشابه بکوشد.

در میان شبکه‌های رادیویی رقابت کمتری وجود دارد. زیرا  بر خلاف تلویزیون که مخاطب برنامه را دنبال می کند، در رادیو اکثر مخاطبان ، کانال یا شبکه ای را انتخاب می کنند . البته رقابت  مجموعه شبکه‌های رادیویی صدای جمهوری اسلامی ایران ، با رادیوهای فارسی زبان بیگانه است گاهی این رقابت تبدیل به مبارزه و مقابله نیز می‌شود . گرایش خاص مردم به سمت اینترنت و فضای تکنولوژیکی وابسته موجود در آن و همچنین گسترش آن در سطح جامعه به عنوان یک رسانه مجازی تأثیرگذار یک رقیب جدی برای رادیو به حساب می آید . همچنین عدم توانایی سازمان در همگامی و مشارکت ویژه با رویدادها و تحولات اجتماعی، سیاسی و اقتصادی جامعه ، عدم شناخت سازمان از نیازهای متنوع مخاطبان و عدم توانایی آن در بهره گیری از نیرو های خلاق و متخصص برای توسعه تولیدات خود،  باعث شده است رسانه های ماهواره ای خارج از کشور از قبیل ، BBC   و VOA  ، با ابزارهای قوی رسانه ای و بودجه های مالی کلان به یک رقیب جدی  برای رادیو تبدیل شوند.

برای رقابت تنگاتنگ در جذب و حفظ مخاطب در محیط پیچیده رسانه‌ای، بسیار حیاتی است که رادیو بتواند محتوایش را در پلاتفورم‌های رسانه‌ای مختلف عرضه کند. به این منظور باید هم خصوصیات و ظرفیت‌های هر پلاتفورم رسانه‌ای را بشناسد و هم نسبت به گروه‌های مختلف مخاطبان و نیازهای برآورده و ارضا نشده آنها شناخت و آگاهی کامل داشته باشد. این شناخت به سازمان رادیو کمک می‌کند که متناسب با توقعی که از هر پلاتفورم برای جذب و حفظ گروه‌های مختلف مخاطب دارد، برنامه‌ریزی کند

مالکان و تامین کنندگان

این دیدگاه در واقع به بررسی وضعیت حاکم رسانه ای و مالکیت آنها می‏ پردازد . به طور کلی در بیشتر جوامع، رسانه ها مستقل عمل نمی کنند و محتوای رسانه ها همواره علائق و منافع کسانی را منعکس می کند که رسانه ها را از نظر مالی تامین می کنند.  رادیو هم از این قانون مسثتنی نیست . تهیه کنندگان، فیلم‌سازان، بازیگران، نویسندگان، و ... از تامین کنندگان رادیو و تلویزیون می‌ باشند . در یک طبقه ‏بندی کلی  سازمان‏ های رسانه ای  در دنیا از حیث نوع مالکیت و وضعیت حقوقی به سه‌دسته قابل تقسیم اند. دسته اول  سازمان‏ های رسانه‌ای  دولتی‌اند و در پی تأمین خواسته‏ ها و مقاصد آنها کل اعتبارات و بودجه خود را از دولت دریافت می‌کنند و از نظر سیاست‏ های کاری و برنامه ای وابسته به دولت و حاکمیت هستند. دستة دوم سازمان‏ های رسانه ای عمومی یا ملی اند که ضمن دریافت کمک‏ های حکومتی و دولتی، هزینه‏ های خود را عمدتاً از محل پرداخت ‏های عمومی و برنامه های مشارکتی تأمین می‏ کنند و ارتباط دولت با آنها در حد نظارت است. دستة سوم سازمان‏ های رسانه ای خصوصی اند و هزینه‏ های آنها صرفاً از محل درآمدهای اختصاصی نظیر اشتراک کابلی، آگهی‏ های بازرگانی، فروش محصولات و خدمات و حمایت ‏های تجاری تأمین می شود این دسته از سازمان‏ها به لحاظ حقوقی تابع قوانین مملکتی و خصوصاً قانون تجارت اند. (باقی، 1379).

نظام قانونی

یکی‌ از مشکلات‌ عمده‌ای‌ که‌ در سراسر جهان‌ اکثر سازمان‌های‌ رسانه‌ای‌ با آن‌ دست‌ وپنجه‌ نرم‌ می‌کنند قوانین‌ و مقررات‌ مربوط‌ به‌ رسانه‌ها و مطبوعات‌ است‌ قوانینی‌ همچون‌ (قانون‌ ضدتراست‌، قانون‌ توزیع‌ و پخش‌ محلی‌ و منطقه‌ای‌، قانون‌ محدودیت‌ و ممنوعیت‌ مالکیت‌ بیش‌ از چند شبکه‌ خبری‌ یا مطبوعاتی‌...) که‌ همگی‌ در مباحث‌ مدیریت‌ استراتژیک‌ رسانه‌ از دغدغه‌های‌ اصلی‌ مدیران‌ این‌ سازمان‌ها محسوب‌ می‌شود.

به وضعیت حقوق و حدود اختیارات صدا و سیما فقط در اصل 175 قانون اساسی ایران اشاره شده است  که بر اساس آن  در صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، آزادی بیان و نشر افکار با رعایت موازین اسلامی و مصالح کشور باید تأمین شود. نصب و عزل رییس سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران با مقام معظم رهبری است و شورایی مرکب از نمایندگان رییس جمهور و رییس قوه قضاییه و مجلس شورای اسلامی (هر کدام دو نفر) نظارت بر این سازمان را به عهده خواهند داشت.

در ایران‌ همگام‌ نبودن‌ قوانین‌ صدا با شر ایط‌ روز جامعه‌ و تعابیر و تفاسیر متعدد از این  قوانین‌ از جمله‌ موارد مطرح‌ در عوامل‌ حقوقی‌ و قانونی‌ رادیو است ‌که  نیاز به‌  بازنگری  و تدوین‌ قوانین‌ جدید را دارد. (فرهنگی‌، مدیریت‌ رسانه‌، 1378). اصولاً نوع اداره و وضعیت حقوقی و ماهیت رسانه رادیو و تلویزیون  در ایران از نوع  دولتی است و کل درآمد و اعتبارات آنها را دولت و  سلسله مراتب آن را حکومت مشخص می کند.

مالی

نیمی از کل هزینهٔ سالانهٔ سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران هر سال در قانون بودجه مشخص می‌شود و نیمی دیگر از طریق جذب بازیگران سرشناس، پخش آگهی‌های تجاری- تبلیغاتی در زمان‌های پر بیننده ، افزایش بودجه برنامه‌ها و بودجه‌های مصوب دولت و مجلس که به صورت سالانه به آنها اختصاص داده می‌شود، تولید برنامه های مشارکتی، در آمد حاصل از شرکت های اقماری از قبیل سروش و سیما چوب و انتشار مجلات تامین می‌شود.

سیاسی

در هر جامعه ای رسانه ها به طریقی با ساختار قدرت سیاسی و اقتصادی مربوط هستند و بخش‌ عمده‌ای‌ از عملکرد رسانه‌ها ، وارد شدن‌ در معادلات‌ یا بازی های‌سیاسی‌ است  «کارل دویچ» . در بررسی وسایل ارتباط جمعی معاصر چون مطبوعات، خبرگزاری ها، رادیو و تلویزیون،رسانه های ماهواره ای و اینترنتی می توان آنها را به عنوان مهمترین وسیله ارتباط سیاسی ازقرن 19 تا اواسط قرن 20 به شمار آورد. در دوران کنونی، رسانه ها گزارشگر وقایع سیاسی ، منعکس کننده مذاکرات مجامع سیاسی و نهادهای قانونگذار و تحلیل گر و مفسر و منتقد آنها محسوب می شوند. رسانه ها همچنین به عنوان ، ابزاری برای پروپاگاندا در کشمکش بین دولت ها و وسیله ای برای آگاه کردن مردم ازمسائل مملکتی و اعمال قدرت درجوامع به کارمی روند.

رابطه نزدیک بین قدرت سیاسی و رسانه ها را می توان از امتیازاتی شمرد که درجوامع مختلف ازسوی حکومت ها برای آنها منظور شده است. البته این امتیازها درمواردی تبدیل به انحصارهایی نیز می شود و بسته به نوع نظام سیاسی حاکم بر جوامع متفاوت است ، در نظام های دموکرات  رسانه ها غیر نقش میانجی گیری ، به عنوان یک نهاد مدنی ناظر بر عملکرد حکومت ها هستند به همین دلیل یکی از مباحث مهم در مطالعات مربوط به کارکردهای رسانه ها ، بحث «کارکرد سیاسی» آن است .

عملکرد سازمان صدا در ایران هم با انتقادات فراوانی روبه‌رو بوده‌است. مجید محمدی در کتاب «سیمای اقتدارگرایی تلویزیون دولتی ایران» به شرح موارد متعددی از انتقادات وارده بر صداوسیما می‌پردازد، از جمله می توان به نقض گستردهٔ حقوق پدیدآورندگان، نادیده‌گرفتن فرهنگ مردم حاشیه کشور و محدود شدن حوزه فرهنگی این رسانه ها به فرهنگ مناطق مرکزی کشور اشاره کرد . به نظر می رسد تنها راه‌"تخصصی‌ شدن‌" و حرکت‌ به‌ سمت‌ تحول و نوآوری، این  است‌ که رسانه رادیو از این‌ گونه‌ برخوردها و کشمکش‌ها دوری‌ کند .

عوامل‌ اجتماعی‌

عوامل‌ اجتماعی‌ یکی‌ از بارزترین‌ عوامل‌ محیطی‌ در مدیریت‌ استراتژیک‌ رسانه‌ رادیوست . مسائلی‌ همچون‌ شرایط‌ طبقات‌ اجتماعی‌ و فرهنگی‌ مردم‌، سطح تحصیلات، اثرات‌ قومی‌ و مذهبی‌ بر نگرش‌  شنوندگان، ترکیب جمعیت ، پراکندگی سنی،  طرز فکر و رفتار مردم و بسیاری پارامترهای دیگر از بارزترین‌ شاخص‌های‌ مطرح‌ در مدیریت‌ عوامل اجتماعی یک‌ رسانه‌ است‌.

 رویکردهای متفاوت دولتمردان به مسائل اجتماعی، نوع نگرش مردم به زندگی، برنامه ریزی جهت گذراندن وقت و تفریح، باعث بالا رفتن سرعت تحولات اجتماعی در کشور شده است بر این اساس سازمان صدا  بایستی به دقت سیر تحولات را مد نظر قرارداده و از نتایج تحلیل ها و بررسی هایی که انجام می شود در طراحی و تدوین استراتژی های خود نهایت استفاده را ببرد

عوامل اقتصادی

در میان رسانه‌ها، بدون شک آنهایی می‌توانند پایدار و موفق باشند که به موضوع اقتصاد رسانه‌ای به عنوان یک علم نوین توجه کافی داشته باشند و پیکان هزینه کرد منافع خود را بر دو اصل مطرح شده مطلوبیت و اعتمادزایی بچرخانند. عوامل اقتصادی رسانه‌‌ای بیانگر  این است که گردانندگان رسانه‌ها با بهره گیری از منابع موجود چگونه خواسته‌ها و نیازهای اطلاعاتی و سرگرم کننده مخاطبان، آگهی دهندگان و جامعه را برآورده می‌کنند. اکثر رسانه‌های جدید با مشکلات اقتصادی متنوعی روبرو هستند.غالب آنها با ترغیب یک عقبه سیاسی و وعده و انتظار پرداخت بودجه‌های دولتی وارد عرصه شده‌اند و برآورد دقیقی از میزان توانایی های مدیریتی و رفتارهای اقتصادی رسانه‌‌ای ندارند.

بدون شک رسانه‌هایی در این بین موفق هستند که بتوانند به صورت ویژه‌ اعتماد مشتری و مخاطب را جلب کنند تا وی در هر صورت، یک رسانه را مورد توجه قرار دهد و انگشت انتخاب روی آن بگذارد. اعتمادزایی سبب خواهد شد که رسانه، مخاطبان ویژه‌ای داشته باشد و تحت هر شرایطی به حیات خود ادامه دهد؛ چرا که سرمایه‌گذاران در رسانه‌ها بر این اصل بسیار توجه دارند که مرکز سرمایه‌گذاری آنها از چه میزان اعتبار و مقبولیت برخوردار است. همچنین به نظر می‌رسد مدیران رسانه‌ رادیو برای برون رفت از چالش های اقتصادی، باید تدابیر جبرانی را اتخاذ کنند یکی از روش هایی که در رادیوهای کشورهای فرانسه،انگلیس و ایالات متحده مورد آزمون قرار گرفته، واگذاری سهام و مشارکت کارکنان در برنامه های تولیدی است. وقتی کارکنان رسانه، خود را در منافع آنی و آتی سازمان شریک بدانند تلاش می‌کنند که شاخص های تجاری و هزینه پرسنلی و عملیاتی رسانه از رشد متناسبی برخوردار باشد.

 نتایج و پیشنهادات

باتوجه به نتایج حاصل از پژوهش ، پیشنهاد می شود، اگر سازمان  صدا  بخواهد در موقعیت برتری در رقابت‌های محیط پیچیده امروزی قرار گیرد، باید از مزیت‌های رقابتی زیر برخوردار باشد:

- تعامل مناسب و به کارگیری نیرو های خلاق و با استعداد جهت مشارکت در تولید محصولات مناسب.

-ا فزایش توانایی سازمان در هم گامی با رویدادها و عوامل موثر و تاثیر گذاز محیطی داخلی و خارجی بر اساس ماتریس ارائه شده.

- استفاده و بهره برداری بهینه از امکانات فنی سخت افزاری و نرم افزاری موجود.

- توجه سازمان به عوامل انگیزشی کارکنان (مادی و غیرمادی) در جهت افزایش بهره وری .

- انجام مطالعات، تحقیقات و نظر سنجی های مستمر دوره ای توسط سازمان، برای اطلاع از نظرات مخاطبان.

- برای رقابت تنگاتنگ در جذب و حفظ مخاطب در محیط پیچیده رسانه‌ای، سیار حیاتی است که سازمان صدا بتواند محتوایش را در پلاتفورم‌های رسانه‌ای مختلف عرضه کند و متناسب با توقعی که از هر پلاتفورم برای جذب و حفظ گروه‌های مختلف مخاطب دارد، برنامه‌ریزی کند.

- سازمان‌ صدا باید پکیج اطلاعاتی خود را در متنوع‌سازی‌ محتوا  و متنوع‌سازی‌ عقیده ، بر اساس بازار هدف‌ که نیازی خاص  گروهی از مخاطب است تعریف و به‌عنوان محتوای متمایز، ارائه کند . چرا که معمولا مخاطب به اطلاعاتی توجه دارد که چارچوب فکری و عقیده‌ای که به آن باورمند است را تقویت کند.

- سازمان صدا  بایستی بتواند هر چه بیشتر و بهتر بین افراد دارای حوزه علاقه مشترک، ارتباط برقرار کند و آنها را حول فرمت رسانه‌ای خود جمع کند. این جوامع همان بازارهای هدف برای محصولات مرتبط سازمان هستند.

- سازمان‌ صدا باید محتوای رسانه ای و توزیع اطلاعات خود را با استفاده از تکنولوژی‌های هوشمند، شخصی‌سازی کند تا مخاطب بر اساس آن ، آیتم‌های مورد علاقه و موضوعات خبری مورد نیاز خود را انتخاب کند.

- سازمان صدا به عنوان یک رسانه خبری باید با نهایت استفاده از جدیدترین قابلیت‌های موجود دیجیتال، خبررسانی خود را هر چه جامع‌تر و جذاب‌تر سازد. بی‌شک مهارت در خلق شیوه‌های نو خبررسانی، مزیتی است که می‌تواند در محیط تنگاتنگ رقابت‌های رسانه‌ای در جذب مخاطب تاثیر گذار باشد.

- سازمان صدا باید سناریوهای ممکن برای محیط پیش رو را طراحی و با دقت مدل‌های درآمدزایی در جهان وب را پیگیری کند. اینکه مخاطب یا در واقع مشتری چه می‌خواهد و تاملات و تمایلاتش او را به مصرف چه محتواهایی سوق خواهد داد، مهم‌ترین چیزی است که یک سازمان رسانه ای همواره باید به‌دنبال آن باشد.

 منابع فارسی

- خجسته،حسن (1380 ). "درآمدی بر جامعه شناسی رادیو".

- خجسته،حسن(1385). "مطالعات جامعه شناختی درباره رادیو".

- مختاری اصفهانی،رضا(1388)."تاریخ تحولات اجتماعی رادیو در ایران".

- آذردشتی،امیرهوشنگ(1389)." مدیریت دررسانه رادیو".

-نوری، علیرضا(1389). "مجموعه مقالات اولین اجلاس بین المللی رادیو".

-کلانتری، عبدالحسین (1389). "مجموعه مقالات دومین اجلاس بین المللی رادیو".

- اداره کل طرح،برنامه و نظارت معاونت صدا."مجموعه مقالات سومین اجلاس بین المللی رادیو"(1390).

-امامی ،اکرم(1390). "نکته هایی درباب مدیریت رسانه".

- لبیبی،محمد مهدی(1391). "چکیده مقالات چهارمین اجلاس جهانی صدا".

- مهدی نیا،مراد (1385)." روش های جذب مخاطب".

-کازنو، ژان (1365)."جامعه شناسی وسایل ارتباط جمعی" ، ترجمه باقر ساروخانی  و منوچهر محسنی، اطلاعات .

-گودرزی، یدالله(1393). "رادیو رسانه رویاپرداز".

- مک کوئیل ،دنیس(1380). "مخاطب شناسی" ،ترجمه مهدی منتظرقائم، مرکز مطالعات و تحققات رسانه .

-  خجسته،حسن(1392)، "مجموعه مقالات رادیوچیست"؟ ،

- کونگ، لوسی(1389)‌. "مدیریت استراتژیک رسانه از تئوری تا عمل "، مترجمان : سیدمحمد اعرابی و سید علیرضاهاشمی و رحیم زارع (1392).

- لیستر، برایان و همکاران . "مدیریت رادیو"، ترجمه حمیدرضا نجفی (1391).

- تاوز، ر. (1393). اقتصاد فرهنگی. ترجمه ع. فرهنگی، ا. رشیدی و ا. ابری. تهران. دانژه.

کونگ، ل. (1389)." مدیریت راهبردی در رسانه". ترجمه ع. فرهنگی، م. خطیبی، و ع. قراگوزلو. تهران. دانژه.

- علی عسگری، ع. و مکبری، ا. (1390). "مدیریت استراتژیک رسانه و ارائه مدل مفهومی جدید" (ملاحظاتی بر کاربست مدل‌های مرسوم در سازمان‌های رسانه‌ای). پژوهش‌های ارتباطی. 18 (1) (پیاپی 65)، 41-71.

فرهنگی، علی اکبر( 1384)، "چشم انداز، رسانه و ساخت اجتماعی واقعیت"،در: فصلنامه کمال مدیریت، شماره 8 و 9 .

- ویکس، ژان لوبلان و دیگران ( 1386)." مدیریت رسانه". ترجمه طاهر روشندل اربطانی. ‌انتشارات پژوهش های رسانه‌‌ای

- پستمن، نیل (1372 ). "تکنوپولی، تسلیم فرهنگ بر تکنولوژی". ترجمه صادق طباطبایی. انتشارات سروش.

- شانکلمن، لوسی (1386 ). "مدیریت در سازمان‌های رسانه‌‌ای  BBC و CNN" . ‌ترجمه ناصر بلیغ. ‌انتشارات دفتر پژوهش های رادیو.

- فرهنگی، علی اکبر و روشندل اربطانی(1383)، "نگرشی بر بنیان های نظری سازمان‌های رسانه‌‌ای "، در : فصلنامه دانش مدیریت، شماره 66، صص 85-114 .

- فرهنگی، علی اکبر( 1384)، "چشم انداز، رسانه و ساخت اجتماعی واقعیت"،در: فصلنامه کمال مدیریت، شماره 8 و 9 .

- هابرماس، یورگن(1384). دگرگونی ساختاری حوزة عمومی، کاوشی در باب جامعة بورژوایی. ترجمة جمال محمدی. نشر افکار.

- حقوق مطبوعات، کاظم معتمدنژاد، انتشارات مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه‌ها

- مک کوایل، دنیس (1380) مخاطب شناسی، ترجمه مهدی منتظر قائم، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه‎ها.

منابع انگلیسی

David, F.R. (1995). Strategic Management. (3th Ed). New York: Prentice Hall, Mc Millan,Publishing Company.

Hussey, D.E., (1998). Strategic Management, From Theory to Implementation. (5th Ed).

Butterworth-HeinemannHitt, M. A., Ireland, R.D., and Hoskisson, R.E. (2010). Strategic Management  Competitiveness and Globalization. South-Western College Publication
 

منبع مرجع:  شبکه اطلاع رسانی روابط عمومی ایران (شارا)