مقدمه

شبکه اطلاع رسانی روابط عمومی ایران (شارا)- بسیاری از بزرگان و فیلسوفان در تعریف انسان گفته اند انسان موجودی است اجتماعی و از بارزترین نمادهای شخصیت در انسان، اجتماعی بودن انسان است. اوج اجتماعی بودن انسان در حوزه ارتباط عمومی او با دیگران شکل می گیرد. ارتباطات انسانی مایه تکامل و تعالی شخصیت انسان است و بنا بر بعضی دیدگاه ها اساس شخصیت انسان را شکل می دهد.

دامنه ارتباطات، دامنه بسیار گسترده و وسیعی است و یکی از جلوه های مهم ارتباطات انسانی، روابط عمومی است، چه به عنوان یک فرآیند ارتباطی که میان سازمان ها و موسسات و جامعه پدیدار می شود، چه به عنوان یک نهادی که بخشی از سازمان ها را تشکیل می دهد.

من در این مقاله چند مقدمه را ذکر خواهم کرد، آنگاه به بحث ارزش ها و ضوابط اخلاقی در حوزه روابط عمومی خواهم پرداخت و در پایان چند پیشنهاد ارایه خواهم کرد.

یک مقدمه این است که در نگاه اسلام، مساله ارتباطات انسانی و روابط ثابت انسان و روابط یک نهاد و سازمان با دیگران، امر بسیار مهمی است و آنقدر بحث ارتباطات انسانی و اجتماعی جایگاه والایی دارد که در بسیاری از نیایش ها و عبادت ها و شعائر و مناسک دینی ما شاهدیم که بعد ارتباط انسان با دیگران با بعد ارتباط انسان با خدای خود به شدت درهم آمیخته می شود. اگر کسی به مناسک مهم دینی مانند حج یا نماز نگاه کند، به خوبی درمی یابد چگونه حلقه ارتباط انسان با خداوند با ارتباط انسان با جامعه و دیگران درهم تنیده است و به طور کامل این دو حوزه ارتباطی هویت واحدی پیدا کرده است و وقتی که ما به تعالیم اجتماعی اسلام و فلسفه سیاسی اسلام نگاه می اندازیم آنگاه، عمق نگاه ارتباطی اسلام را درخواهیم یافت و به همین دلیل است که در نگاه و منطق اسلام، مساله ارتباطات در معنی عام، که یکی از نمادهای آن روابط عمومی خواهد بود، جایگاه بسیار مهم و ارزشمندی پیدا می کند.

مقدمه دیگری که مایلم در این جا ارایه کنم این است که مهمترین وظیفه ای که نهاد ارتباطات و روابط عمومی در سازمان ها و نهادها ایفاء می کند، اطلاع رسانی متقابل در راستای ارتقاء سازمانی، ارایه خدمات بیشتر و بهتر و اعتمادسازی میان سازمان و جامعه و مخاطبان، خدمت رسانی بهتر و برتر و ایجاد اعتماد و روابط صمیمی میان نهاد و جامعه و دیگران است.

اینها اهم اهداف و محورهایی است که روابط عمومی و ارتباطات و نهادها آن را تعقیب می کنند. اطلاع رسانی که یکی از وظایف مهم و عمده ترین وظیفه نهادهای روابط عمومی است، دارای سه حلقه می باشد: حلقه اول، اطلاع رسانی درون سازمانی میان مدیران، کارکنان، مسوولان و مجموعه سازمانی؛ حلقه دوم، اطلاع رسانی نهایی نسبت به جامعه بیرون و حلقه سوم، در حوزه امور بین الملل و فراتر از کشور است. به طور طبیعی در همه این حلقه ها، هم تکنیک ها را شاهد هستیم، هم ارزش ها و بنیادهای اخلاقی. نکته دیگری که باید به آن توجه کنیم آن است که ارتباطات و به طور ویژه روابط عمومی، ضمن آنکه یک قلمرو تکنیکی و فنی دارد یک قلمرو و دامنه اخلاقی و ارزشی نیز دارد.

 بنابراین روابط عمومی هم یک فن است، هم یک دانش و هم یک قلمرو مهم اخلاقی و ارزشی انسان است. روابط عمومی در شکل نوین آن، هم یک دانشی است که بر پایه های دانش های بنیادی دیگر استوار شده است و علمی است کاربردی، مبتنی بر علوم و دانش های پایه خود از قبیل جامعه شناسی، روانشناسی و سایر علوم موثر در این قلمرو. بعد دوم آن حوزه تکنیکی و فنی و روش برقراری ارتباط است و قلمرو سوم آن قلمرو اخلاقی و ارزشی روابط عمومی است.

به گمان من اگر بخواهند روابط عمومی ها در یک کشور و یا در عرصه بین المللی از یک جایگاه ممتازی برخوردار شوند، در هر سه ضلع باید تقویت شوند، هم در ضلع دانش و علمی آن، هم در ضلع فنی و تکنیکی و هم در ضلع و چارچوب اخلاقی و ارزشی آن. اینجاست که نگاه ها به حوزه روابط عمومی و به طور عام ارتباطات انسانی نباید منحصر بشود به قلمروی دانش یا فنی آن، بلکه باید همواره متذکر باشیم که حوزه ارتباط و روابط عمومی، دارای سه ضلع است که این سه ضلع باید به درستی تنظیم شود و متصدیان و مسوولان ارتباطات در هر نهاد و سازمانی، هم به گسترش و تعمیق علم و دانش ارتباطات و روابط عمومی، هم به گسترش شیوه ها و روش ها و ابعاد تکنیکی قضیه و در عین حال از بعد اخلاقی و ارزشی این قلمروی مهم انسانی غفلت نورزند.

نکته دیگری که مایلم بر آن تاکید کنم این است که روابط عمومی ها دست کم به دو نوع تقسیم می شوند: یک گروه روابط عمومی هایی است که به حوزه بخش خصوصی و انتفاعی برمی گردد و بخش دیگر به روابط عمومی در حوزه موسسات و نهادهای عمومی، دولتی  و حکومتی است. آن چه که در این سخنرانی بر آن تاکید بیشتر خواهم داشت روابط عمومی در حوزه دوم است. نکته بسیار مهمی که روابط عمومی نهادهای عمومی و دولتی باید به آن توجه بکنند، این تمایز و فرق بسیار اصولی و بنیادی میان آن ها و سایر روابط عمومی هاست.

در حوزه شخصی و بخش خصوصی آن نکته مهم، این است که وظیفه انتقال اطلاعات به بیرون سازمان، وظیفه منتقل سازی اطلاعات بیرون سازمان به درون سازمان و ایجاد یک حلقه واسط ارتباطی و اطلاعاتی میان سازمان و بیرون سازمان، در بخش خصوصی و شخصی در اختیار آن سازمان می باشد. اما اطلاع رسانی متقابل در حوزه حکومت و نهادهای عمومی و نهاد دولتی، که به جامعه متعلق است، یک اختیار و انتخاب نیست بلکه یک وظیفه است.

امام علی (ع) در یکی از جمله های زیبای خودشان حقی را برای جامعه ذکر می کنند: «از حقوق جامعه و اجتماعی مردم بر حکومت این است که من هیج رازی نهان از جامعه نداشته باشم، بلکه همه اسرار و راز را در اختیار جامعه قرار بدهم مگر در حوزه و قلمروی امنیتی و مسایل ویژه و خاص». این نشان دهنده این است که اطلاع رسانی، معرفی، انتقال اطلاعات به بیرون سازمان و متقابلا انتقال اطلاعات از بیرون نهادها به درون سازمان های عمومی و دولتی، افزون بر این که یک وظیفه اخلاقی عادی می شود تلقی کرد، یک وظیفه حقوقی و قانونی به شمار می آید.

این جا، جای این نیست که گفته شود بهتر است چنین عمل بکنیم. این جا، جای وظیفه قانون و تکلیف الهی و انسانی نهاد عمومی است که اطلاعات خودشان را در اختیار جامعه و دیگران قرار دهند. برای این که اولا: جامعه حق آگاهی دارد از آن چه که از منابع عمومی کشور استفاده می شود. ثانیا: حق استفاده و بهره وری دارد و این اطلاعات می تواند بهره وری جامعه را از امکانات عمومی افزایش بدهد. این که جامعه و آحاد مردم به درستی، نهادها و موسسات عمومی را بشناسند و راه بهره گیری از آن ها را بدانند، حق آن هاست. از طرفی دانستن و بهره گیری از این اطلاعات و آگاهی ها حق آن هاست و از طرفی دیگر وظیفه نهادهای عمومی، گره گشایی و تسهیل نشر این آگاهی ها و بهره وری آسان تر جامعه است. از این نظر است که نهادهای عمومی که تجلی آن ها بخش روابط عمومی آن هاست، تنها یک وظیفه اخلاقی ندارند بلکه یک وظیفه حقوقی، قانونی، الهی و انسانی بر دوش آنهاست، فراتر از آن چه که ما در روابط عمومی بخش های خصوصی شاهد آن هستیم.

اما بخش دوم بحث تاکید بر پاره ای از معیارها و ضوابط اخلاقی در حوزه ارتباطات و روابط عمومی با تکیه بر روابط عمومی در حوزه دولتی و عمومی است. گرچه بسیاری از این ضوابط و معیارهای اخلاقی که در متون دینی ما آمده است در حوزه همه روابط عمومی جاری است و مصداق دارد، اما تاکید در این جا، بر حوزه روابط عمومی موسسات دولتی، وزارتخانه ها و نهادهای عمومی است که از بودجه عمومی استفاده می کنند. اگر بخواهیم با یک نگاه نرم افزاری و انسانی به روابط عمومی نگاه کنیم، باید در کنار بعد علمی و بعد تکنیکی و روشی، به بعد اخلاقی و ارزشی هم توجه کنیم، که در این جا به دو بخش از ارزش های مثبت و ارزش های منفی در حوزه روابط عمومی و ارتباطات اشاره می کنم.

بخش اول ضوابط و معیارهای ایجابی و اثباتی که در روابط عمومی لازم است مورد عنایت و اهتمام قرار گیرد تا روابط عمومی در یک چارچوب اسلامی و الهی قرار بگیرد.

1- درستی اطلاع:

تاکید بر این که اطلاعاتی که می خواهد از درون سازمان به بیرون تسری کند، اطلاعات دقیق و درستی باشد. اطلاعاتی که می خواهد از مسوولان یک نهاد به کارکنان آن منتقل بشود و اطلاعاتی که از بیرون سازمان به درون سازمان منتقل بشود، باید اطلاعات درستی باشد.

2- اطلاع رسانی به هنگام و به موقع:

در ضمن این که تبادل اطلاعات باید درست و دقیق باشد، به هنگام نیز باید به جامعه منتقل شود. چرا که انتقال دیر هنگام اطلاعات مایه خسارت جامعه و عقب افتادن آحاد جامعه از بهره گیری درست از این اطلاعات می شود.

3- انتقال منصفانه اطلاعات چه از نقاط ضعف چه از نقاط قوت:

 شایسته است که نهاد عمومی افزون بر انتقال نقاط قوت به انتقال نقاط ضعف هم تکیه نماید و این انتقال به شیوه درستی به بیرون صورت گیرد تا از بیرون نگاه درست را به درون منتقل کند.

4- رعایت ضوابط شرعی و همین طور امنیت اجتماعی و اخلاقی در تبادل اطلاعاتی:

اصل بر انتقال متقابل اطلاعات میان نهادهای عمومی و همه جامعه است. اما در عین حال مواردی است که امنیت اجتماعی و سیاسی دچار اختلال می گردد که به عنوان یک اصل استثنایی باید مورد توجه قرار گیرد.

5- رعایت ضوابط شرعی در استفاده از تکنیک ها و روش ها: از اصول مهم اخلاقی در حوزه روابط عمومی است.

6- تاکید اسلام بر گزینش بهترین شیوه ها و برترین ابزارها برای مبادله اطلاعات:

این تاکید کلی اسلام است که شما در هر کاری باید بهترین شیوه، ابزار، روش و تکنیک را به کار بگیرید وقتی روش بهتر و ابزار بهتری در اختیار قرار گیرد و میسر باشد نباید از آن غافل شد.

7- رعایت کرامت انسانی و منزلت انسانی مخاطبان و جامعه:

تاکید بر این که ذهن و ضمیر آنها بمباران اطلاعات بی جا نشود و در اتخاذ شیوه ها و روش ها، کرامت انسان ها حفظ شود و کرامت انسانی در تبادل اطلاعات منکوب و مخدوش نشود.

8- رعایت حدود و شوون و سهم مدیران و مسوولان و کارکنان:

کسانی که در یک نهاد فعالیت می کنند باید به طور منصفانه معرفی شوند، سهم هر کسی به درستی منتقل شود و در طرح این اطلاعات و انتقال آن ها، حقوق افراد مورد بی اعتنایی قرار نگیرد.

9- وظیفه روابط عمومی، اعتمادسازی، کاهش فاصله میان نهادهای حکومت و آحاد جامعه و میان مسوولان و کارکنان در درون یک نهاد است.

اینها فهرستی از اصول ارزش های اخلاقی در ارتباط با روابط عمومی - فهرستی هم از آسیب ها و مخاطرات روابط عمومی با نگاه اخلاقی - را بیان می کنم:

1- ابتلاء به خلاف واقع گویی و دروغ و انتقال اطلاعات غلط؛

2- بزرگنمایی و مبالغه در معرفی نقاط قوت یا نقاط ضعف که می تواند به جامعه، نهاد و سازمان لطمه وارد کند؛

3- کوچک نمایی و کمتر نشان دادن واقعیت ها؛

4- رقابت های نابجا و تخریبی میان نهادهای اطلاع رسان که موجب افتادن در لغزشگاه ها و آسیب ها می شود؛

5- عدم رعایت عدالت در حقوق و فعالیت هایی که افراد و اشخاص انجام می دهند؛

6- ضمن این که نقاط ضعف سازمانی باید منتقل گردد و چاره یابی شود اما نباید این انتقال اشاعه گناه و خطا باشد به گونه ای که اعتماد عمومی را سلب کند یا به حریم افراد لطمه بزند؛

7- سلب اختیار و مجبور ساختن دیگران:

چنان خلاف واقعیت نشان داده شود که افراد از اختیار و انتخاب عاقلانه خود دور شوند.

این مطالب پاره ای از ارزش های مثبت و منفی بود که در حوزه روابط عمومی از نگاه اسلامی قابل مطالعه و طرح می باشد..

نتیجه گیری/ پیشنهادها

1- تدوین منشور جامع اخلاقی و قانونی در حوزه روابط عمومی ها (انجام کارهای تکمیلی با نگرش اسلامی، اخلاقی و ارزشی)؛

2- ارتقاء جایگاه و منزلت ارتباطات و روابط عمومی در نهادهای عمومی و دولتی؛

3- ضرورت دانش افزایی و نگاه جامع متصدیان روابط عمومی در چارچوب دانشی، فنی، ارزشی و اخلاقی روابط عمومی؛

4- افزایش و حمایت های تکنیکی و ابزاری و امکاناتی؛

5- توجه به فرهنگ اطلاع رسانی فراتر از روابط عمومی: تلقی این است که روابط عمومی، متکفل تبادل اطلاعات درون سازمان و بیرون آن است اما این وظیفه اختصاص به آن ها ندارد. همه اعضاء یک نهاد و سازمان از مدیران گرفته تا کارکنان باید دارای نگرش روابط عمومی و صاحب احساس وظیفه نسبت به مشارکت در امر روابط عمومی باشند. وظیفه انسانی، اخلاقی و الهی و عمومی افراد است که در یک نهاد دولتی کار می کنند؛

6- تقویت روابط عمومی بین الملل و نگاه بین المللی در کشورها: نیاز به این نگاه بین المللی، باید تقویت شود؛

7- ارتباط میان روابط عمومی ها برای این که بتوانند به صورت یک جامعه بزرگ و موثر در پیشبرد هر سه بعد یاد شده روابط عمومی تلاش کنند؛

8- به نظر می رسد علم و تکنیک و دانش روابط عمومی را در حوزه های دینی و در موسسات دینی و اخلاقی باید به کار بگیریم و برای گسترش پیام انسانی و الهی اسلام و انقلاب اسلامی از نهاد روابط عمومی باید استفاده شود. ما در پرتو انقلاب اسلامی در عرصه جهانی گام های بزرگی برداشتیم و یکی از دستاوردهای انقلاب اسلامی حضور ده هزار دانشجوی دینی در مرکز جهانی علوم اسلامی در حوزه قم است.

به هر حال روابط عمومی در نهادهای دینی به خصوص نهادهای بین المللی می تواند در خدمت آرمان های بزرگ و ارزش های انسانی قرار بگیرد؛

9- روابط عمومی ها باید دارای نگاهی باشند برای تعامل میان ملت ها، ادیان، مذاهب و کشورها: روابط عمومی- ها به عنوان یک رکن بسیار مهم می توانند در عرصه گفتگو و تعامل میان ادیان، مکاتب، مذاهب، تمدن ها و کشورها نقش موثری را ایفاء کنند.

منبع مرجع:  شبکه اطلاع رسانی روابط عمومی ایران (شارا)