شبکه اطلاع رسانی روابط عمومی ایران (شارا)- 24 آذرماه 1371 تهرانی ها یک روزنامه رنگی را روی بساط روزنامه فروشی های شهر مشاهده کردند به نام «همشهری» و اعلام شد که مالک و ناشر آن شهرداری تهران است. شاید این نخستین بار درجهان بود که شهرداری یک شهر بزرگ روزنامه عمومی [روزنامه دارای تکفروشی و اعلان تجاری] منتشر می کرد و با عوارض مردم شهر که درآمد آن است پای به حرفه روزنامه نگاری می گذارد!. یکی از روزنامه های حکومتی انتقاد از این عمل را که همین یک کار شهرداری تهران باقی مانده بود که روزنامه نگار هم بشود و آن هم روزنامه کاملا رنگی مطرح ساخته بود و مدت ها ادامه می داد.

    شهرداری تهران پروانه همشهری را در شرایطی گرفته بود که هیات نظارت (وزارت ارشاد) درخواست روزنامه نگاران معروف و حرفه ای را برای صدور مجوز رد می کرد . پروانه همشهری در زمان ریاست آیت الله رفسنجانی بر قوه مجریه و وزارت علی لاریجانی صادر شده بود.
    

برای منتشرکردن همشهری، غلامحسین کرباسچی شهردار وقت و مدیر مسئول آن روزنامه از روزنامه نگاران قدیمی و خانه نشین دعوت بکار کرده بود. این شمار قبلا، و عمدتا در اطلاعات و کیهان کار می کردند که بدون ذکر دلیل و در مواردی بدون دریافت «غرامت اخراج» بیکار شده بودند. کرباسچی در یک جلسه ملاقات با این روزنامه نگاران با تاکید گفته بود که همشهری حق سیاسی نویسی ندارد، سراسری نیست و تنها در تهران منتشر می شود. [اخیرا سراسری شده است]. چون روزنامه ها حاضر به درج همه گزارشها و شرح کارهای ما [شهرداری تهران] نبودند و ما وسیله ای برای توجیه برنامه های مان و هموار ساختن زمینه برای اجرای آنها نداشتیم تصمیم به انتشار همشهری گرفتیم. [بولتن داخلی شهرداری به همین نام را روزنامه کردیم]. به علاوه، با این روزنامه می توانیم تهرانی ها را راهنمایی بهداشتی کنیم و به آنان راه و رسم رفتار شهری بهتر و استفاده بهینه از وسائل و رعایت آیین نامه و ضوابط بیاموزیم. برای مثال؛ اگر اتومبیلرانان بدانند که میزان بودن باد لاستیک های خودرو مانع مصرف اضافی بنزین می شود و اتومبیل با ترمزکردن به این سوی و آن سوی منحرف نمی شود و احیانا تصادف نمی کند مراقب باد لاستیکها خواهند بود. اگر ما عکس فردی را که در چند قدمی خط عابر، از محل غیرمجاز خیابان برای پیادگان حرکت می کند و دردسرساز اتومبیلرانان می شود بگیریم و با یک زیرنویس جالب و آموزنده چاپ کنیم درسی برای دیگران می شود و ....
    

وی پس از دادن توضیح مفصل در این زمینه افزود: ما می دانیم که جلب مخاطب برای روزنامه شهرداری [فروش] کاری دشوار است و به همین لحاظ است که شمارا دعوت به همکاری کرده ایم که هرکدام سالها تجربه روزنامه نگاری دارید و می دانید و می توانید با محتوای تازه، جالب و ضروری روزنامه ای بدهید که مردم همانند نان شب به آن احساس نیاز کنند.

    وی در پاسخ به سئوالی گفت که «همشهری» برای همیشه متعلق به شهرداری و یکایک مردم تهران خواهد بود، به احدی واگذار نخواهد شد زیرا که واگذاری آن باید به تصویب مردم شهر برسد نه شورای شهر و مراجع دیگر و این، کاری آسان و خالی از دعاوی قضایی [دور و نزدیک] نخواهد بود. زحمات شما همیشه مد نظر خواهد بود، مالک معنوی این روزنامه شما خواهید بود، نام هرکدام از شما در تاریخچه این روزنامه باقی خواهد ماند و هیچکس حق اخراج و بی اعتنایی به شمارا نخواهد داشت.

    وی سپس سه عضو شورای سردبیری را معرفی کرد و گفت که سردبیر کل، منتخب این سه نفر خواهد بود که ممکن است یکی از خود آنان باشد که بعدا مهندس محمد عطریانفر سردبیر کل (رئیس شورای سردبیری) اعلام شد که قبلا در کیهان و رادیو ـ تلویزیون تجربه این کار را به دست آورده بود و از فعالان بنام انقلاب سال 1357 بود. محمد ستاری نخستین سردبیر اجرایی همشهری بود.

    روزنامه نگاران قدیمی دعوت شده به همشهری همانهایی بودند که در سمت خبرنگاری، دبیری و معاونت سردبیر، تیراژ اطلاعات و کیهان را تا زمان اخراج (سال 1359) به میلیون نسخه رسانده و حفظ کرده بودند. اینان همه تلاش و ابتکار خودرا بکاربردند، ستون ها، صفحات و مطالب تازه به وجود آوردند تا همشهری ـ به رغم سیاسی نبودن، اختصاصی و محلی بودن به صدر روزنامه های ایران دست یافت. برخی از این روزنامه نگاران قدیمی تحصیلکرده و تجربه دیده ممالک پیشرفته و حتی مقیم کشورهای دیگر بودند که مطالب خودرا با فاکس می فرستادند و بعدا ایمیل می کردند.

     همانطور که کرباسچی خواسته بود ستون درمانگاه اتومبیل و پرسش و پاسخ پزشکی ایجاد و حتی پاورق نویسی را از نو زنده کرده بودند تا مخاطب به دست آورند. یکی از روزنامه نگاران دعوت شده که مقیم آمریکا بود در سال نخست کار، از همشهری ماهی تنها 20 هزار تومان [که در آن زمان هر دلار حدود 150 تومان بود) حق التحریر می گرفت حال آنکه هزینه اش در آمریکا بیش از دو هزار دلار در ماه بود و باید مالیات همین 20 هزار تومان را هم به دولت آمریکا پرداخت می کرد. چرا تحمل این فداکاری را می کرد؟ برای اینکه عاشق حرفه خود بود و روزنامه دیگری نبود که مطالب اورا منتشر کند، مدت ها بود که بیکار شده و همچنین می خواست که انحصار روزنامه داری در تهران که در سالهای دهه 1360 تا 1373 تنها دارای دو روزنامه بزرگ بود شکسته شود.

    با رفتن کرباسچی و سپس عطریانفر از همشهری، قدیمی ها هم که شق القمر کرده و روزنامه شهرداری را تا به این حد به میان مردم برده بودند ـ مردمی که از دیرزمان با هرگونه شهرداری روابط حسنه نداشتند پراکنده شدند. بی اعتنایی، تغییر ستون و ... در یک روزنامه باعث پراکندگی می شود. از آن قدیمی ها تا آذر ماه 1389 (دسامبر 2010) تنها دو نفر باقی مانده بودند [خسرو قدیری از کیهان و اسماعیل عباسی از اطلاعات] که قدیری اخیرا به روزنامه دیگری رفته است. معلوم نیست که قدیمی های رفته از همشهری اگر روزگاری فوت شوند، در این روزنامه یادی از آنان بشود و شرحی برایشان بنویسند.

    همشهری بعدا به رغم اعتراض برخی روزنامه های حرفه ای وارد کسب و کار آنها شد و ضمیمه نیازمندیها [آگهی های کوتاه و کلاسه شده که روزنامه اطلاعات مبتکر آنها در ایران در نیمه دهه 1330 بود] منتشر کرد. این آگهی ها که روزنامه های دیگررا تا حدی دچار کاهش درآمد کرده است مخاطب فراوان دارد و درنتیجه فروش همشهری بالارفت ـ به قولی؛ فروش نه بخاطر مطالب، بلکه اعلان های کوتاه نیازمندی ها. [که اگر بمانند دیگر کشورها، این آگهی های کوتاه اینترنتی بشود و یا یک شرکت آنهارا بمانند آمریکا جمع آوری و به صورت نشریه رایگان به نام شاپر در فروشگاهها عرضه کند، دیگر تیراژی نخواهد داشت].
    

در زمان سردبیری علیرضا شیخ عطار (بعدا معاون وزارت امور خارجه و پس از آن سفیر جمهوری اسلامی در آلمان) خواستند که سیاسی نویسی را در همشهری آغاز کنند که زیر بار نرفت و به رسم اعتراض کناره گیری خودرا تسلیم داشت. اینک می بینیم که همشهری ضمیمه دیپلماتیک هم منتشر می کند ـ وظایف شهرداری چه ارتباط به دیپلماسی دارد. اعلان تجاری گرفتن روزنامه وابسته به یک سازمان عمومی [که در تعریف، یک روزنامه اختصاصی است نه حرفه ای] جای ایراد است. یک روزنامه که با سرمایه اولیه از صندوق عمومی (عوارض و مالیات و یا درآمدهای عمومی دیگر) تاسیس شده قاعدتا نباید وارد رقابت در کسب و کار روزنامه های حرفه ای شود و آنها را بی درآمد کند. اعتراض به این وضعیت شاید سالها به حال خود باقی خواهد ماند و وارد تاریخ خواهد شد. اعلان تجاری [نه، دولتی] گرفتن باید با مجوز پارلمان (نه شورای شهر) باشد زیراکه موضوع کوچکی نیست یک موضوع سراسری است و در ارتباط با اصول حرفه روزنامه نگاری که این اصول به صورت یک استاندارد بین المللی درآمده اند. عکس مربوط به اعلان گشت هند که نزدیک بود باعث توقیق همشهری در سال 1388 شود هشداری است که یک نشریه عمومی نباید وارد تجارت اعلان شود به همانگونه که وزارت بهداشت نمی تواند در کار وزارت امورخارجه دخالت کند. اعلان گیری (اعلان تجاری) حق روزنامه حرفه ای است. به باور اصحاب نظر، اگر ایران دارای یک نظام مطبوعاتی مدون باشد چنین مسائلی وجود نخواهد داشت [نظام مطبوعاتی جدا از قانون مطبوعات است، روزنامه را تعریف و شرح وظایف و سازمان یک روزنامه و شرایط روزنامه نگار بودن را به دست می دهد].

    مطلب تازه درباره همشهری این است که در شناسنامه آن دیگر ذکری از «ناشر: شهرداری تهران» دیده نمی شود حال آنکه سالها و تا زمان شهردار بودن احمدی نژاد می نوشتند: دارنده پروانه (ناشر، صاحب امتیاز): شهرداری تهران، مدیر مسئول: شهردار (با ذکر نام). چندی است که به جای شهرداری نام «موسسه همشهری» را می نویسند ولی ذکر نمی کنند که ماهیت این موسسه چیست، آیا وابسته به شهرداری است؟، چه نوع وابستگی. قاعدتا هرگونه تغییر در مالکیت همشهری باید به تصویب مردم تهران برسد و اگر قرارباشد که واگذار شود باید اعلام مزایده عمومی بدهند و بمانند هر نقطه دیگر در جهان، مزایده با حضور دادستان شهر و یا نماینده او برگزار شود. در کشورهای دیگر درباره واگذاری اموال عمومی (دولت و یا شهرداری) نظر مردم درجریان هر انتخابات استعلام می شود. برای مثال: در جریان انتخابات نوامبر 2014 آمریکا در برخی از شهرها و ایالت ها مردم علاوه بر انتخاب نمایندگان به دهها پرسش و حتی قانونی شدن ماری جوانا و ... نظر دادند که رفراندم شهری عنوان دارد. عقیده بر این است که «همشهری» نه تنها متعلق به میلیونها تهرانی بلکه روزنامه نگارانی است که بیش از ده سال عمر خودرا در راه ایجاد آن از دست دادند ـ عمر کوتاه است و قابل تعویض با پول نیست. «روزنامه نگاری» کاری اداری نیست، کار دل و جان است و توام با استرس دائمی. «حق» مشمول مرور زمان نمی شود. با استناد به همین اصل، پس از انقلاب چند مقام دهه اول سده جاری (50 سال پیش از انقلاب) را که نقض حق کرده و یا اتهامات اداری ـ اقتصادی داشتند محاکمه و مجازات و یکی از آنان را اعدام کردند. همه این محکومان مصادره اموال شدند. هدف اصلی از هر مجازات تنبه است.

    برخی را عقیده براین است که «همشهری» حالا که همرنگ روزنامه های حرفه ای شده است، تعیین سردبیر آن بر عهده مجلس و یا دولت (وزارت ارشاد) باشد. چرا مجلس؟ برای اینکه که این روزنامه سراسری شده است. میزان آگهی ها در یک شهر و یک کشور محدود است و وقتی که یک روزنامه وابسته به یک موسسه عمومی آنهارا جلب کند، روزنامه های دیگر زیان ده می شوند و باید از صندوق دولت کمک بگیرند. به هر حال لازم است که این مسئله با توجه به اصول روزنامه نگاری حل شود.

منبع: www.iranianshistoryonthisday.com