پرونده/ رسانه ها در افغانستان

تاریخچه رادیو
اساس کار رادیو کابل در عهد امان الله خان گذشته شد. ولی فعالیتهای رسمی آن در سال 1318 هجری شمسی که ریاست مطبوعات به وجود آمد ، شروع شد . نام خبرگذاری افغانستان آژانس باختر بود.

تاریخچه تلویزیون
تلویزیون افغانستان در زمان ریاست جمهوری داود خان تاسیس شد ، اما فعالیت امتحانی آن در ماه حمل سال 1357 شروع شد و افتتاح رسمی آن در بیست و هشت اسد 57 به مناسبت سالروز استقلال افغانستان صورت گرفت. و هر روز فقط یک ساعت برنامه داشت . در سال 1358 برنامه روزانه آن 4 ساعت و 45 دقیقه شد و در سال 1360، 5 ساعت و 45 دقیقه و بعدها چند فرستنده دیگر در ولایات نیز تاسیس گردید.
در 6 میزان 1357 وقتی طالبان کابل را تصرف کردند و بر پایتخت مسلط شدند ، تلویزیون را تعطیل نمودند.سرانجام پس از 5 سال تمام توقف ، انتشار برنامه تلویزیونی پس از سقوط طالبان در اواخر ماه عقرب (روز شنبه 26/8/80) دوباره آغاز به فعالیت نمود.
در حال حاضر چهارده شبکه تلویزیونی، بیش از هفتاد ایستگاه رادیویی و چهار صد نشریه چاپی در افغانستان فعالیت دارند.

رسانه‌های صوتی و تصویری در افغانستان

● خبرگزاری‌ها
آژانس خبری باختر
آژانس خبری پژواک
خبرگزاری اسلامی افغان
خبرگزاری صدای افغان

● رادیو و تلویزیون افغانستان
رادیو تلویزیون ملی افغانستان
رادیو تلویزیون آریانا
تلویزیون طلوع
تلویزیون افغان
رادیو صبح بخیر افغانستان
رادیو سلام وطندار
رادیو آرمان اف ام
رادیو تلویزیون نورین
تلویزیون خراسان (امریکا)
تلویزیون آریانا افغانستان
تلویزیون لمر
تلویزیون شمشاد
تلویزیون تمدن
تلویزیون آینه
رادیو کاپیسا اف ام
تلویزیون سبا
رادیو نوا

● روزنامه‌ها
روزنامهٔ آرمان ملی
روزنامهٔ اراده
روزنامهٔ اصلاح
روزنامهٔ افغانستان
روزنامهٔ انیس
روزنامهٔ پیمان
روزنامهٔ چراغ
روزنامهٔ راه نجات
روزنامهٔ ویسا
روزنامهٔ هشت صبح

● هفته‌نامه‌ها
هفته‌نامه اقتدار ملی
هفته‌نامه امید ( امریکا)
هفته‌نامه پیام مجاهد
ماهنامه مشعل (هلند)

رسانه‌های چاپی در افغانستان
در دههٔ دموکراسی (۱٩۶٤-۱٩٧۳ م) که قانون اساسی سال ۱٩۶٤ (۱۳٤۳خورشیدی) آزادی بیان و مطبوعات را به رسمیت شناخت. بلافاصله شماری از جراید و هفته‌نامه‌های شخصی و غیردولتی به وجود آمدند.
بزودی تعداد این نشریه‌ها به سی نشریهٔ آزاد ملی رسید که از سوی دولت جراید شخصی و از سوی مردم جراید ملی خوانده می‌شدند. چون در یکی از مواد قانون اساسی آزادی بیان و نشرات مجاز و سانسور قبل از نشر ممنوع شده بود. ارباب جراید ملی نوشته‌های‌شان را به ریاست نشرات جهت "تایید" نمی‌سپردند. پس دولت دست به ترفند دیگری زد. دولت با ایجاد یک پست جدید در ریاست مطابع دولتی (یگانه چاپخانه بزرگ کابل که مال دولت بود) به عنوان مدیریت مسوول مطبعه دولتی اعمال سانسور را بر جراید ملی از این طریق به عمل می‌آورد
به محض این که دوران دراز و سیاه خفقان که نفس‌ها را در سینه مردم و خاصتاً اهل قلم حبس کرده بود شکست، موجی از گفتار و نوشتار و سخن در قالب رسانه‌های چاپی پدیدار شد و این یک امر طبیعی می‌نمود. اما باید تصریح کرد که تمام کسانی که به تأسیس رسانه‌های چاپی در افغانستان مبادرت ورزیدند، انگیزه‌های متفاوتی و از جمله بعضاً انگیزه ژورنالیستی داشتند و از این لحاظ می‌توان رسانه‌های چاپی افغانستان را به گونه زیر دسته‌بندی کرد:

رسانه‌های تنظیمی و حزبى:
این رسانه‌ها شامل رسانه‌های چاپی متعلق به تنظیم‌های جهادی، گروههای چپ مائوئیستی و حلقات مرتبط با احزاب خلق و پرچم در افغانستان می‌شوند. این جریان‌ها که در گذشته با یکدیگر دشمن و در حال تنازع بوده‌اند، با استفاده از فضای مساعد جدید، به سنگرهای کاغذی روی آورده و از این طریق، به ادامه وجود و حضور ‌سیاسی خود در میدان رقابت سیاسی کشور اصرار ورزیدند.

رسانه‌های اینجویی (سازماهای غیر دولتی):
این رسانه‌های چاپی که به کمک مالی مؤسسات، اینجوها و سفارتخانه‌های خارجی راه‌اندازی شده‌اند، مضامین سطحی و سبک داشته و مطابق پسند و رضایت‌ خاطر کمک دهندگان، به مسایل زنان و جوانان، ورزش و تبلیغ کالاهای لوکس خارجی و انواع و اقسام لوازم آرایش زنانه و امثال آن می‌پردازند و متأسفانه اکثراً فاقد معیارهای روزنامه‌نگاری از حیث زبان، پرداخت و ارزش‌های روزنامه‌نگاری هستند.

رسانه‌های چاپی دولتى:
رسانه‌های چاپی دولتی اهتمام اصلی‌شان نشر اخبار و گزارش‌های مقامات حکومتی و تبصره و تحلیل و تفسیرهای خبری و بزرگنمایی در مورد کارکردهای مثبت حکومت و نهادهای دولتی افغانستان بوده است.

رسانه‌های آزاد یا خصوصى:
این رسانه‌ها، طیف وسیعی را تشکیل می‌دهند که البته بسیار مشکل است آن‌ها را در قالب نشریات آزاد و مستقل و غیروابسته تعریف کرد.
این رسانه‌ها توسط برخی از نهادهای جامعه مدنی، حلقات روشنفکری، روزنامه‌نگاران جوان و اشخاص و افراد علاقمند به کار روزنامه‌‌نگاری، تأسیس شده‌اند. در یک ارزیابی کلی، شماری از این نشریات در پنج سال گذشته، تنها نقطه مثبتی که داشته‌اند، نشر منظم و پیوسته بوده است، اما چنانکه باید، رشد کمی و کیفی نداشته‌اند.

امروز از بیش از پنجصد رسانه چاپی ثبت شده در وزارت اطلاعات و فرهنگ، شاید کمتر از پنجاه رسانه چاپی در سراسر کشور فعال باشند و کمتر از ده رسانه چاپی بتوانند حضور خود را به نظرها بکشند. البته همین شمار اندک هم در پایتخت متمرکزاند. برخی از این نشریات، روزنامه‌ یا هفته‌نامه، فقط مقاله‌نامه بوده‌اند، هشت صفحه ـ هشت مقاله‌ـ مقاله‌ها هم اکثراً گنگ و کلی و سردرگم. رسانه‌های چاپی افغانستان کمتر توانسته‌اند خوانندگان ثابت و علاقمند پیدا کنند، و این به آن خاطر است که گردانندگان این رسانه‌ها، نتوانسته‌اند ذوق و پسند خوانندگان و نوع علاقمندی آن‌ها به مسایل را درک و کار خود را بر این اساس بگذارند. شمار قلیل مشترکین و مشتریان رسانه‌های چاپی به همین نقیصه برمی‌گردد.

مراکز فرهنگی و ادبی
وزارت اطلاعات و کلتور از بدو تاسیس خویش متولی رسمی فرهنگی هنری کشور افغانستان بوده است. اما در کنار این نهاد دولتی،از دیر باز انجمن ها و نهادهای فرهنگی و غیر دولتی هم حضور داشته و هر یک در حوزه کار خویش فعالیت می کرده اند.
انجمن های ادبی کابل و هرات را که در سال 1309 هجری شمسی تاسیس شدند باید نخستین مراکز فرهنگی غیر دولتی دانست که در رشد ادب و فرهنگ تاثیری به سزا داشته اند. اما اوج فعالیتهای غیر دولتی را باید در دهه شصت به بعد سراغ گرفت و به ویژه با تاسیس اتحادیه هنرمندان و انجمن نویسندگان افغانستان در کابل ،مقارن با این احوال ،یک سلسله مراکز فرهنگی و هنری وابسته و غیر وابسته به احزاب نیز در میان مهاجرین خارج از کشور پای گرفت که از میان می توان به مرکز تعاون افغانستان ،موسسه عرفان ،مرکز فرهنگی نویسندگان افغانستان ،بنیاد فرهنگی امین ،مرکز فعالیتهای سیاسی و فرهنگی تبیان ،اتحادیه فرهنگیان افغانستان و مرکز اطلاع رسانی افغانستان (و دهها بنیاد ،کانون و مراکز فرهنگی و ادبی دیگر در داخل و خارج) اشاره کرد که بیشترین این ها هنوز هم فعال اند و بعضی نیز بعد از تحولات اخیر دفاتر خود را به داخل افغانستان منتقل کرده اند.

کتابخانه ها ،سالنهای سینما و دیگر مراکز فرهنگی
افغانستان دارای تعدادی کتابخانه عمومی است که مرکزیت آن در کابل قرار دارد و در بعضی ولایات نیز دارای شعباتی است. کتابخانه عامه کابل کتابخانه ای است نسبتا غنی با کتابهای مرجع و نسخ خطی فراوان که خوشبختانه کمتر دچار عوارض ناشی از جنگ شده است. در کنار این کتابخانه می توان از کتابخانه دانشگاه کابل نام برد که منبعی منحصر به فرد از کتابهای نفیس بوده و متاسفانه در جریان جنگهای داخلی دچار آسیبهای فراوان شده است.

سینماهای افغانستان بیشتر در شهر کابل قرار داشته و از مراکز مهم تفریحی مردم به شمار می رفته اند . تولیدات سینمایی این کشور کم بودده و از تعداد اندکی فیلم سینمایی تجاوز نمی کند که آن هم در جریان جنگها دچار رکود شده است . در افغانستان بیشترین علاقه مندی عمومی به فیلمهای سینمایی تولید هند و ایران را می توان نام می برد. بعضی از سالنهای سینمای کابل در جریان جنگ تخریب شده و یا از کار افتاده اند،ولی در سینماهای سالم ،نمایش فیلم با استقبال عمومی قابل توجهی جریان دارد.

قانون رسانه های همگانی افغانستان

 فصل یکم احکام عمومی

 ماده اول:

این قانون به تأسی از حکم ماده سی و چهارم قانون اساسی ورعایت ماده نوزدهم میثاق بین المللی حقوق بشر ، به منظور تأمین حق آزادی فکر و بیان وتنظیم فعالیت رسانه های همگانی در کشور وضع شده است.

 ماده دوم:

اهداف این قانون عبارتند از :

۱- گسترش و حمایت از حق آزادی فکر و بیان ، دفاع از حقوق روزنامه نگاران و تأمین شرایط فعالیت آزاد آنها.

۲- ترویج و توسعه رسانه های همگانی ، آزاد ، مستقل و کثرت گرا.

۳- فراهم کردن زمینه مناسب برای ابراز فکر و احساس اتباع کشورتوسط گفتار ، نوشته ، رسم ، تصویر ، ثبت بر روی نوار ، تمثیل (نمایش)، حرکت وسایر پدیده های علمی ، ادبی ، هنری و چاپ و نشر .

۴- رعایت اصل آزادی بیان ورسانه های همگانی مسجل درمیثاق بین المللی حقوق بشر با نظرداشت احکام دین مبین اسلام.

۵- کمک به منظور رشد سالم رسانه های همگانی به نحوی که بتواند وسیله موثر نشر ثقافت درکشور شود ، آراء عموم را به طور صادقانه وسودمند به جامعه منعکس کند .

 ماده سوم :

اصطلاحات آتی در این قانون دارای مفاهیم زیر است:

۱- رسانه : وسیله انتقال معلومات با استفاده از وسایل ذیل می باشد:

- وسایل بصری : رسم ، عکس ، پست کارت و پوستر.

- وسایل سمعی و بصری : رادیو ، تلویزیون ، شبکه کیبلی و موبایل تصویری.

- وسایل اطلاعاتی : آژانس های اطلاعاتی و مطبوعاتی.

۲- مطبوعات : آن حروف و اشکال چاپ شده ای است که مطالب یا صورتی را افاده نموده و شامل تمام وسایل ارتباط همگانی مانند روزنامه ، جریده ، مجله ، رساله ، کتاب ، موعظه ، خطابه و بیانیه باشد .

۳- رسانه های همگانی در این قانون به انواع ذیل تقسیم می شود.

- رسانه های همگانی دولتی : رسانه هایی است که متعلق به ادارات دولتی است و ازطرف آنها تمویل و تجهیز می شود.

- رسانه های همگانی گروهی : رسانه هایی که متعلق به سازمانهای سیاسی ، اقتصادی ، اجتماعی و فرهنگی است و از طرف آنها تجهیز و تمویل می شود.

۴- روزنامه نگار : شخص حرفه ای است که درعرصه طلب ، کسب و نشر معلومات از طریق وسایل خبری مصروف فعالیت باشد.

۵- چاپخانه : موسسه اقتصادی ، تکنیکی وحقوقی است که چاپ روزنامه ، مجله ، کتاب ، جریده ، ابلاغیه ، رساله ، اعلان پوستر وپوست کارت در آن صورت میگیرد .

۶- چاپ کننده : شخص حقیقی یاحقوقی است که به اساس ملکیت یا نمایندگی مالک ، متصدی بالفعل امور چاپخانه باشد .

۷- ناشر : شخص حقیقی یا حکمی که اجازه چاپ و نشر آثار غیر موقوت را دارا میباشد . ۸- صاحب امتیاز : شخص حقیقی یا حقوقی است که به چاپ و نشر وسایل چاپی موقوت وتأسیس و تدویر رادیو ، تلویزیون ، شبکه کیبلی ، آژانس وچاپخانه می پردازد .

۸- صاحب امتیاز: شخص حقیقی یا حقوقی است که به چاپ ونشر وسایل مطبوع موقوت وتأسیس و تدویر رادیو، تلویزیون ، شبکه کیبلی ، آژانس وچاپخانه می پردازند .

۹- مدیرمسؤول : شخصی است که بصورت بالفعل مسؤولیت تدویر امورمربوط به وسایل مندرج جزء(۸) این ماده را به عهده دارد.

۱۰- نشر : کاری است که توسط آن پیام وسایل چاپی ، برودکاستینگ و وسایل سمعی و بصری درمعرض آگاهی عامه قرار داده می شود .

۱۱- رادیو : وسیله ارتباط همگانی سمعی است ۱۲- تلویزیون : وسیله ارتباط همگانی سمعی و بصری است .

۱۳- شبکه کیبلی : وسیله ارتباط وانعکاس همگانی سمعی وبصری است که برنامه های گوناگون اطلاعاتی ، تعلیمی ، تربیتی ، فرهنگی وتفریحی بین المللی را ازطریق ماهواره دریافت می کند و برای مشترکین به نمایش می گذار د.

 فصل دوم-حقوق و وظایف

 ماده چهارم :

۱- هرشخص حق آزادی فکر و بیان را دارد. طلب ، حصول ، انتقال معلومات ونظریات بدون مداخله ومحدودیت ازطرف مسؤولین دولتی شامل این حق بوده ودربرگیرنده آزادی بیان و وسایل پخش ، توزیع و دریافت معلومات نیز می باشد.

۲- دولت آزادی رسانه های همگانی را حمایت وتقویه مینماید.

هیچ شخص حقیقی یا حقوقی بشمول دولت وادارات دولتی نمی تواند فعالیت رسانه های خبری و یا معلوماتی رامنع ، تحریم، سانسور یا محدود نموده ویا طور دیگری درامور ونشرات رسانه های همگانی ومعلوماتی مداخله کند .

 ماده پنجم :

هرشخص حق دارد معلومات راطلب ودریافت نماید . دولت بنابر تقاضای اتباع کشور معلوماتی را که مطالبه می شود ، فراهم میکند ، مگر اینکه معلومات مطالبه شده راز محرم نظامی بوده و افشای آن امنیت ومنافع ملی را با خطر مواجه سازد .

 ماده ششم :

۱ روزنامه نگاران دراجرای فعالیت های مسلکی شان بشمول نشر راپورها و نظریات انتقادی موردحمایت قانونی قرارمیگیرند .

۲ روزنامه نگاران حق دارند از افشای مراجع کاری شان خود داری نمایند ، مگر اینکه محکمه ذیصلاح درمورد افشای آن حکم نموده باشد .

 ماده هفتم :

روزنامه نگاران وسایر اعضای رسانه های همگانی میتوانند بمنظور دفاع از منافع صنفی شان مطابق احکام قانون اتحادیه های مستقل ایجاد نمایند.

 ماده هشتم :

۱-اتباع کشورمیتوانند وسایل رسانه های همگانی مندرج ماده سوم را مطابق احکام این قانون تأسیس نمایند .

۲-نمایندگی های سیاسی خارجی ، مؤسسات بین المللی ونمایندگی های آنها در افغانستان میتوانند با رعایت موازین دیپلوماتیک به چاپ ونشر بلوتن خبری بعد از حصول اجازه وزارت اطلاعات و فرهنگ بپردازند .

 فصل سوم-وسایل چاپی

 ماده نهم :

۱-اتباع کشور ، احزاب سیاسی ، سازمانهای ثبت شده داخلی ومهاجرین خارجی میتوانند مطابق احکام این قانون وسایل مطبوع راتأسیس نمایند .

روزنامه ، نشریه موقوت وسایر نشرات مطبوع بدون اجازه قبلی تأسیس ونشر شده میتواند. ۲-نشریه هایی که تیراژ آنها کمتر از دوصد (۲۰۰) شماره باشد ، تابع احکام مندرج مواد ( ۱۳و۲۸) این قانون نبوده ، ایجاب حصول اجازه وثبت قبلی را نمی نماید.

 ماده دهم :

مؤسس و سایل مطبوع حین ثبت نشریه خویش مکلف به ارائه معلومات ذیل به وزارت اطلاعات و فرهنگ میباشد:

۱- شهرت کامل و محل سکونت درخواست دهنده .

۲- اسم نشریه ومحل نشر آن .

۳- لسانیکه نشریه به آن انتشار مییابد .

۴- منبع تمویل نشریه واندازه سرمایه آن .

 ماده یازدهم :

نشریه مطبوع حاوی اسم نشریه ، آدرس مشخص ، ذکرمحل چاپ ، نام صاحب امتیاز ، اسم مدیر مسؤول وتاریخ نشر آن میباشد.

 ماده دوازدهم :

هویت صاحب اثر وامضای وی در اصل نسخه حتمی میباشد .

ماده سیزدهم :

هروسیله مطبوع مطابق احکام این قانون دارای صاحب امتیاز ومدیر مسؤول میباشد.

 فصل چهارم-چاپخانه ها

 ماده چهاردهم

اتباع ، احزاب سیاسی کشور و ادارات دولتی میتوانند به تأسیس چاپخانه اقدام نمایند ، مشروط بر اینکه جواز فعالیت را از وزارت اطلاعات وفرهنگ کسب نموده باشند .

 ماده پانزدهم :

درخواست دهنده جواز تأسیس چاپخانه مکلف است با نظرداشت حکم ماده (۲۴) این قانون مطالب آتی را به وزارت اطلاعات وفرهنگ ارائه نماید:

۱- شهرت کامل ومحل سکونت.

۲- اسم ومحل فعالیت چاپخانه .

۳- لسانیکه توسط آن طباعت صورت میگیرد.

۴- انواع و اقسام ماشین آلات وتجهیزات چاپی .

۵- منبع واندازه سرمایه که در تأسیس وتدویر چاپخانه به کارمیرود.

 ماده شانزدهم :

انتقال ملکیت چاپخانه مجاز است ، شخصیکه ملکیت چاپخانه بوی انتقال می یابد ، مکلف است احکام مندرج ماده (۲۴) این قانون رامجددا رعایت نماید.

 ماده هفدهم :

آغاز فعالیت چاپخانه و ادامه کار آن بدون داشتن صاحب امتیازومدیر مسؤول جواز ندارد.

 ماده هجدهم :

اتباع کشور ، احزاب سیاسی وسازمانهای اجتماعی که خود مالک چاپخانه نباشند ، حق دارند از چاپخانه ها دولتی وشخصی مطابق مقررات مالی وحسابی آنها استفاده نمایند .

فصل پنجم-وسایل سمعی وبصری

 ماده نزدهم :

اتباع کشور ، احزاب سیاسی ، سازمانهای اجتماعی و سایر مؤسسات خصوصی و دولتی میتوانند دستگاه ها ووسایل سمعی وبصری راطبق احکام این قانون تأسیس نمایند.

 ماده بیستم

۱-بمنظور تنظیم بهتر فعالیت دستگاه های وسایل سمعی وبصری ، کمیسیون ملی نشرات رادیو و تلویزیون که متشکل از پنج عضو میباشد ، ایجاد می شود.

۲-رئیس واعضای کمیسیون ملی نشرات رادیو وتلویزیون از طرف رئیس جمهوربرای مدت دوسال تعیین می شود. مدت کار کمیسیون عنداللزوم تمدید شده میتواند.

ماده بیست ویکم :

کمیسیون ملی نشرات رادیو وتلویزیون دارای وظایف وصلاحیت های ذیل میباشد: ۱-صدور جواز وتعیین فریکونسی به دستگاه های رادیو وتلویزیون ، به اساس معیارهای وضع شده قبلی .

۲-صدور رهنمود های مسلکی برای احزاب سیاسی حین استفاده از رادیو وتلویزیون .

۳-صدور رهنمود های ضروری برای مالکین وسایل الکترونیکی بعد از مشوره با متصدیان نشراتی و جامعه مدنی .

۴-نظارت از رعایت احکام این قانون توسط رسانه های همگانی .

۵-تعیین پالیسی نشراتی رادیو ها و تلویزیون های دولتی .

(۲) کمیسیون ملی نشرات رادیو وتلویزیون مستقل بوده ، از اجراآت خویش به رئیس جمهور گزارش میدهد .

 ماده بیست ودوم :

درخواست دهنده تأسیس رسانه های همگانی سمعی و بصری ( رادیو وتلویزیون ) مکلف است جهت اخذ جواز، معلومات ذیل را به کمیسیون ملی نشرات رادیو وتلویزیون ارائه نماید:

۱- شهرت کامل ومحل سکونت .

۲- اسم ومحل فعالیت وسیله سمعی بصری.

۳- نوع وسیله سمعی وبصری .

۴- هدف ومرام نشراتی .

۵- منبع و اندازه سرمایه آن .

۶- کمیت وکیفیت ماشین آلات وتجهیزات .

 ماده بیست وسوم :

هروسیله سمعی وبصری مطابق احکام این قانون دارای صاحب امتیاز ومسؤول نشرات می باشد.

 فصل ششم-شرایط ومکلفیت های صاحب امتیاز

 ماده بیست وچهارم :

صاحب امتیاز رسانه های همگانی واجد شرایط ذیل میباشد :

۱- داشتن سند تابعیت کشور .

۲- اکمال سن هجده سالگی .

۳- محروم نبودن از حقوق مدنی مطابق حکم محکمه با صلاحیت .

 ماده بیست وپنجم :

(۱)صاحب امتیاز وسایل سمعی وبصری ووسایل مطبوع مکلف است ، وسایل خود را مطابق شرایط مندرج احکام این قانون ثبت نماید.

(۲)درصورتیکه نشریه قبل از ثبت نشر گردیده باشد ، صاحب امتیاز آن مکلف است درمدت یک هفته نشریه خود را طبق احکام این قانون ثبت نماید.

 ماده بیست وششم :

هرگاه صاحب امتیاز ، تصمیم وزارت اطلاعات و فرهنگ مبنی بررد ثبت یا صدور جواز را مغایر احکام قانون بداند ، به کمیسیون بررسی مطبوعات مراجعه نموده ، درصورت عدم قناعت میتواند درپیشگاه محکمه اقامه دعوی کند.

 ماده بیست وهفتم :

(۱)انتقال ملکیت اداره نشراتی ورسانه همگانی وانتقال حق چاپ و نشر آن مجاز است . شخصیکه ملکیت یا حق به وی انتقال می یابد ، مکلف است احکام مندرج مواد (۲۴) و(۲۸) این قانون را مجددا رعایت نماید.

(۲)ایجاد اداره نشراتی ورسانه همگانی وحق چاپ ونشر به صاحب امتیاز تعلق دارد. درصورت انتقال این حق به شخص دیگر ، مراتب مندرج احکام مواد (۲۴) و (۲۸) این قانون مجددا تکمیل می شود.

 ماده بیست وهشتم :

مدیر مسؤول با رعایت شرایط مندرج احکام این قانون درعین زمان مسؤول نشرات رسانه خود میباشد.

فصل هفتم-شرایط و مکلفیتهای مدیر مسؤول

 ماده بیست ونهم :

مدیر مسؤول واجد شرایط ذیل میباشد :

۱- داشتن سند تابعیت کشور.

۳- اکمال سن هجده سالگی .

۴- داشتن سند تحصیلات مسلکی ، یا تجربه حد اقل سه سال در رشته ژورنالیزم .

۵- محروم نبودن ازحقوق مدنی به حکم محکمه باصلاحیت .

۶- نداشتن ماموریت رسمی دولتی مگر اینکه نشریه مربوط دولت باشد.

 ماده سی ام :

مدیر مسؤول مکلف است تساوی حقوق انتقاد کننده وانتقاد شونده را دروسیله نشراتی مربوط رعایت نماید.

 فصل هشتم-نشرات ممنوعه

 ماده سی ویکم :

نشرمطالب ذیل دررسانه های همگانی جواز ندارد:

۷- مطالبیکه مغایر با اصول اسلام وتوهین به سایر ادیان ومذاهب باشد .

۸- مطالبیکه موجب هتک حرمت و افتراء به اشخاص گردد.

فصل نهم-احکام جزایی

 ماده سی ودوم :

صاحب امتیاز درصورت مسؤول شناخته میشودکه مخالف احکام این قانون عمل نماید.

 ماده سی و سوم :

(۱)اشخاص حقیقی یا حکمی که بدون رعایت احکام این قانون به تأسیس وتدویر رسانه های همگانی درقلمرو افغانستان بپردازند ، به جزای نقدی محکوم می شوند .

(۲)هرگاه مؤسس وتدویرکننده رسانه های همگانی شخص حقیقی باشد به ترتیب ذیل به جزای نقدی محکوم می شود:

- تلویزیون مبلغ پانزده هزار (۱۵۰۰۰) افغانی .

- رادیو مبلغ ده هزار (۱۰۰۰۰) افغانی .

- آژانس مبلغ ده هزار (۱۰۰۰۰) افغانی .

- شبکه کیبلی مبلغ سی هزار (۳۰۰۰۰) افغانی

(۳)هرگاه مؤسس وتدویر کننده رسانه های همگانی شخص حکمی باشد ، به ترتیب ذیل به جزای نقدی محکوم می شود:

- تلویزیون مبلغ هفده هزار (۱۷۰۰۰) افغانی .

- رادیو مبلغ دوازده هزار (۱۲۰۰۰) افغانی .

- شبکه کیبلی مبلغ سی وچهار هزار (۳۴۰۰۰) افغانی .

- آژانس مبلغ دوازده هزار (۱۲۰۰۰) افغانی .

 ماده سی وچهارم :

(۱) مدیر مسؤول میتواند از افشای اسم صاحب آثر خودداری کند . دراین صورت مسؤولیت ناشی از نشر اثرمتوجه مدیر مسؤول میباشد.

(۲)مقالات انتقادی درنشرات موقوت به اسم مستعار نویسنده نشر شده میتواند . درصورتیکه نام و هویت نویسنده به مدیر مسؤول معلوم باشد ، مسؤولیت ناشی ازمقاله و یا اثر به مدیر مسؤول متوجه می شود.

 ماده سی وپنجم :

(۱) هرگاه صاحب اثر مطابق احکام این قانون مستوجب مجازات شناخته شده باشد ، بحیث فاعل جرم تحت تعقیب عدلی قرارمیگیرد ، درینحالت مدیر مسؤول بحیث شریک جرم تلقی می شود.

(۲) هرگاه صاحب اثر معلوم نباشد ، مسؤولیت ناشی ازنشر اثر تنها متوجه مدیر مسؤول میباشد.

 ماده سی و ششم :

هرگاه نویسنده به جریمه نقدی محکوم گردد ، مکلف است درمدت یکماه ازتاریخ صدور حکم جریمه محکوم بهارا مطابق احکام قانون تحویل نماید.

فصل دهم-احکام نهایی

 ماده سی وهفتم :

اتباع خارجی میتوانند فلم های سینماتوگرافی را درکشور تهیه نمایند ، مشروط بر اینکه اجازه قبلی وزارت اطلاعات وفرهنگ راحاصل نموده باشند .

 ماده سی و هشتم :

فعالیت رسانه های همگانی توسط اساسنامه یی که در برگیرنده اهداف ، وظایف ، صلاحیتها ، تشکیل وامورمالی مربوط باشد ، تنظیم می شود.

 ماده سی ونهم :

وزارت اطلاعات و فرهنگ مکلف است بمنظور تحقق فعالیت آزاد نشرات رسانه های همگانی داخلی وخارجی تسهیلات ممکنه را فراهم نماید .

 ماده چهلم :

صاحب امتیاز ومدیر مسؤول رسانه های همگانی که قبل از انفاذ این قانون به فعالیت آغاز نموده باشند ، مکلف اند درمدت دوماه ازتاریخ انفاذ آن ، احکام این قانون را رعایت نمایند.

 ماده چهل و یکم :

چاپ ونشر کتب درسی وعلمی مکاتب ومؤسسات تحصیلات عالی ، تحقیقی ومسلکی تابع احکام این قانون نمی باشد.

 ماده چهل ودوم :

(۱) بمنظور بررسی تخلفات مندرج این قانون کمیسیون بررسی به ترکیب ذیل تشکیل می گردد : - وزیر اطلاعات و فرهنگ بحیث رئیس .

- نماینده اکادمی علوم افغانستان بحیث عضو .

- دوتن نمایندگان دانشکده روزنامه نگاری بحیث اعضاء. - نماینده کمیسیون مستقل حقوق بشر افغانستان بحیث عضوء .

دوتن نمایندگان اتحادیه روزنامه نگاران به حیث اعضا.

(۲) کمیسیون مندرج فقره (۱) این ماده تخلفات مندرج از احکام این قانون را بررسی مینماید . هرگاه موضوع ایجاب تعقیب عدلی را نماید ، جریان غرض رسیدگی بمرجع عدلی ارجاع می شود.

 ماده چهل وسوم :

این قانون از تاریخ توشیح نافذ ودرجریده رسمی نشر گردد و با انفاذ آن قانون مطبوعات منتشره جریده رسمی شماره (۸۰۰) مؤرخ ۱۸ حوت سال ۱۳۸۰ هجری شمسی ملغی شمرده میشود.

سیر روزنامه و روزنامه نگاری در افغانستان
تاریخ تولد روزنامه در افغانستان با تاریخ تجدد در این کشور همزمان است.
سرآغاز تجدد و نوگرایی در افغانستان به دوران حکومت امیر شیرعلی خان در سال 1863 میلادی باز می گردد و گفته می شود که تا قبل از این تاریخ ، تجدد طلبی باید و شایدی در کشور وجود نداشته است.
درست در همین دوره است که نخستین نشریه‌ی رسمی تاریخ افغانستان به مرحله‌ی انتشار رسید و به عنوان نقطه‌ی آغاز تاریخ روزنامه نگاری در افغانستان مورد توجه مورخان قرار گرفت.

این جریده که در سال 1875 میلادی برابر با سال 1253 شمسی خورشیدی تحت عنوان" شمس النهار" منتشر شد مسئولیت آن را میرزا عبدالعلی خان ( رئیس نخستین مطبعه‌ی لیتوگرافی در افغانستان) بر عهده داشت. شمس النهار در شانزده صفحه و ظاهرا در ماه دو یا سه مرتبه منتشر می گردید و مقالات آن عمدتا توسط یکی از رجال فرهنگی آن روزگار افغانستان به نام عبدالقادر پیشاوری نگاشته می شده که این فرد منشی امیر شیرعلی خان نیز بوده است. علاوه بر عبدالقادر پیشاوری چند مترجم نیز در هیات تحریریه‌ی این نشریه حضور داشتند که به ترجمه‌ی اخبار و متون خارجی می پرداختند و ظاهرا این مترجمان، اولین پیشگامان تاریخ ترجمه در افغانستان محسوب می شوند.

امیر شیرعلی خان تا جایی که برایش مقدوربود از شمس النهار حمایت کرد ، لکن بعد از مدتی در گذشت و پسرش محمد یعقوب به جایش نشست و چندان هم دوام نیاورد و انگلیسی ها هم با حمایت از امیر عبدالرحمن خان او را به مسند نشاندند و شمس النهار هم دیگر منتشر نشد. روی کار شدن عبدالرحمن خان در آن برهه از تاریخ افغانستان همه‌ی برنامه های نوگرایانه ای که امیر شیرعلی خان آغاز کرده بود را متوقف کرد و دورانی از خفقان و تصفیه های قومی و نژادی در کشور آغاز شد که آثار منفی بسیاری را از خود در تاریخ افغانستان برجای گذاشت.

امیر عبدالرحمان خان در اکتبر سال 1901 میلادی درگذشت و ولیعهد او امیر حبیب الله خان در کابل به قدرت رسید، لکن حبیب الله خان برخلاف پدرش چندان به فرهنگ و نوآوری بی توجه نبود. حبیب الله خان در آوان حکومت خود مسافرتی به هند داشت و در آن جا تحت تاثیر پیشرفت های آن سرزمین قرار گرفت و به تجدد و نوگرایی گرایش پیدا کرد و به محض بازگشت از هند اولین لیسه ( دبیرستان) مدرن افغانستان را تاسیس کرد و آن را حبیبیه نام نهاد. مدرسه ای که در سال های بعد محصلان شاغل در آن به نخستین منادیان مشروطیت و اصلاح طلبی در افغانستان تبدیل شدند.

مورخان ، دوران حکومت حبیب الله خان را دوران شکل گیری مطبوعات نوین در افغانستان نام گذاری کرده اند و دلیل اصلی این نامگذاری را می توان در انتشار نخستین نشریه‌ی مدرن و نوین تاریخ افغانستان یعنی " سراج الاخبار" عنوان کرد.
سراج الاخبار در دوران حبیب الله خان در دو مرحله منتشر شد. در مرحله‌ی اول که نشر آن در سال 1284 شمسی بود، فقط به یک شماره محدود ماند و مسئولیت آن را عبدالرئوف قندهاری بر عهده داشت.

مرحله‌ی دوم انتشار سراج الاخبار شش سال بعد در تاریخ 12 میزان ( مهر) 1290 شمسی منتشر شد که مسئولیت آن را محمود طرزی برعهده داشت . سراج الاخبار در هر پانزده روز یک بار منتشر می شد ونقش مهمی در شکل گیری تجدد در افغانستان آن دوره دارد. محمود طرزی درسراج الاخبار برای اولین بار اندیشه های نوین تجدد طلبانه را منتشر کرد و برای نخستین بار در این دوره شیوه های نوین ادبی، رمان و رمان نویسی در کشور در سراج الاخبار منعکس شد. حتی برای این کار، طرزی خود چند رمان از ژول ورن نویسنده‌ی نامدار فرانسوی را به زبان فارسی دری افغانستانی ترجمه کرد . سراج الاخبار در آن دوره تنها رسانه ای بود که اخبار جنگ جهانی را در افغانستان منتشر می کرد و بسیاری از اصطلاحات سیاسی و فرهنگی جدید نیز توسط سراج الاخبار وارد جامعه شدند.

از این رو محمود طرزی را پیشاهنگ ادبیات نوین و پدر ژورنالیسم افغانستان لقب داده اند. البته سوای از طرزی نویسندگان دیگری نیز در سراج الاخبار قلم می زدند که از جمله‌ی آن ها می توان به عبدالهادی داوودی، عبدالرحمن لودین، عبدالغنی مستغنی و ... اشاره کرد که در واقع از نسل اول روزنامه نگاران معاصر افغانستان به شمار می روند.
از منظر محتوایی سراج الاخبار یکی از رسانه هایی بود که افکار ملی گرایانه را با اندیشه های پان اسلامیستی منعکس می کرد و از گرایشاتی ضد انگلیسی برخوردار بود که البته این امر ناشی از تاثیراتی بود که طرزی از آراء و اندیشه های سید جمال الدین اسد آبادی گرفته بود چرا که وی مدت زمانی را در استانبول در محضر سید گذرانده بود و در واقع این مسئله را می توان به عنوان بازتاب اندیشه های سید جمال الدین در افغانستان مطرح کرد.

در واقع ضدیت با انگلیس باعث شد که انگلیسی ها حبیب الله خان را تحت فشار گرفته و در نهایت حبیب الله خان دستور توقف انتشار سراج الاخبار را صادر کرد و انتشارنشریه بعد از هشت سال فعالیت ممنوع اعلام شد.
هر چند سراج الاخبار توقیف شد لکن این نشریه به یکی از مراکز ترویج مشروطه خواهی در افغانستان تبدیل شده بود و در شکل گیری جنبش مشروطیت دوم و استرداد استقلال افغانستان از انگلستان تاثیری به سزا و غیر قابل انکاری داشت.
امیر حبیب الله خان در سال 1919 میلادی در جلال آباد به قتل رسید و فرزند سومش امان الله خان پس از مدتی به قدرت رسید. امان الله خان از جمله‌ی معدود درباریان مشروطه خواه به شمار می رفت که در سایه‌ی ارتباط با اشخاصی مانند طرزی و دیگر مشروطه خواهان به مشروطه خواهی و تجددگرایی متمایل شده بود.

روی کار آمدن امان الله در تاریخ تجدد و اصلاح طلبی افغانستان یک نقطه‌ی عطف به شمار می رود و روزنامه نگاری در افغانستان در این دوره بیش از پیش مورد توجه قرار گرفت. کسانی مانند محمود طرزی در حکومت امانی تقرب یافتند و طرزی چند سال به عنوان وزیر خارجه‌ی افغانستان مشغول به خدمت بود.

تلاش های محمود طرزی نتایج بسیاری را در پی داشت و بعد از سراج الاخبار نشریات جدیدی به وجود آمدند که از جمله‌ی آن ها می توان به ارشاد النسوان ( اولین مجله‌ی زنان افغانستان در دوران معاصر) اشاره کرد. نشریه ای که زیر نظر ملکه ثریا همسر امان الله خان منتشر می شد و مسئولیت آن را اسماء رسمیه همسر محمود طرزی و سردبیری آن را روح افزاء ( دخترمحمد زمان خان خازن الملک ) بر عهده داشتند. محتوای این نشریه را مطالبی در مورد اخبار زنان، هنرهای خانه داری،‌ آشپزی، خیاطی،آداب معاشرت برای زنان و... تشکیل می دادند و در واقع اولین رسانه‌ی مخصوص زنان در تاریخ افغانستان به شمار می رود.

از دیگر نشریات دوران امان الله خان می توان به:
1- سراج الاطفال ( اولین نشریه‌ی کودکان افغانستان) که به طور ضمیمه در کنار سراج الاخبار منتشر می شد.
2- امان افغان ( با مسئولیت عبدالهادی داوودی)
3- ستاره‌ی افغان ( با مدیریت میر غلام محمد غبار مورخ معروف)
4- پشتون ژغ ( نشریه ای به زبان پشتو با مدیریت فیض محمد ناصری)
5- انیس ( با مدیریت مرحوم محی الدین انیس در سال 1306 شمسی )
6- اردو( نشریه‌ی مسائل نظامی با مدیریت عبدالطیف خان غند مشر)
7- اتحاد بغلان (به سال 1301 در بغلان و به دوزبان فارسی و پشتو منتشر می شد)
8- بدر (به سال1299 شمسی در مزار شریف به دو زبان فارسی و پشتو منتشر می شد)

غیر از نشریات فوق که در کابل منتشر می شدند نشریاتی دیگری نیز بودند که در دیگر ولایات منتشر می شدند که از جمله‌ی آن ها می توان به اتفاق اسلام با مدیریت مرحوم صلاح الدین سلجوقی که در هرات منتشر می شد و یا نشریات دیگری مانند اتحاد مشرقی که برهان الدین خشککی آن را در ننگرهار منشتر می کرد و یا طلوع افغان که در قندهار توسط عبدالعزیز خان و پوهاند عبدالحی حبیبی منتشر می شد.

در دوران امان الله خان نخستین نظام نامه‌ی مطبوعات افغانستان به وجود آمد و در قانون اساسی بندهایی نیز به مسئله‌ی مطبوعات اختصاص یافت که از جمله‌ی آن ها می توان به بند یازدهم قانون اساسی اشاره کرد که این بند حق انتشار نشریه را در افغانستان به دولت افغانستان و اتباع آن محدود می کند و به دولت افغانستان این اجازه را می دهد که نشریات خارجی که به افغانستان وارد می شوند را تنظیم و یا سانسور نماید.

از دیگر اقدامات امان الله خان در راستای سامان دهی اوضاع مطبوعات کشور را می توان در تاسیس ریاست مستقل مطبوعات مشاهده کرد که ریاست آن را صلاح الدین سلجوقی بر عهده داشت که این ریاست بعدها در سال 1343 شمسی در دوران محمد ظاهر شاه به وزارت مطبوعات تبدیل شد. در همین سال قانون مطبوعات افغانستان به تصویب مجلس شورای ملی افغانستان رسید.

در سال 1346 که کابینه‌ی جدید در سلطنت محمد ظاهر شاه تشکیل شد، فضای بازتری برای مطبوعات کشور به وجود آمد که به افزایش تعداد و تیراژ مطبوعات در کشور منجر شد و دراین برهه نشریات جدیدی مانند هیواد (1338 شمسی به زبان پشتون، کابل تایمز (1341 شمسی به زبان انگلیسی ) و...به عنوان نشریات معتبری که تاکنون مشغول به فعالیت هستند ، متعلق به همین دوره می باشند.

از این سال به بعد تا سالی که کشور توسط نیروهای چپ گرای وابسته به شوروی قبضه شد تحول به خصوص دیگری در عرصه‌ی مطبوعات روی نداد و درسال 1357 که کودتای هفت ثور در کابل رخ داد نظام مطبوعاتی کشور هم به شدت تغییر پیدا کرد و بسیاری از نشریات توقیف شدند وتنها نشریاتی اجازه‌ی انتشار در کشور را یافتند که فقط و فقط اندیشه ها و آرمان های حزب دموکراتیک خلق را منعکس می کردند.

از مهم ترین نشریاتی که در این دوره در کشور منتشر می شد می توان به نشریات ذیل اشاره کرد:
دثور انقلاب ، پیام ، حقیقت سرباز ، حقیقت انقلاب ، و...

البته دوران ریاست دکتر نجیب الله را باید از دیگر دوره های تسلط چپ گرایان در افغانستان مستثنی کرد، چرا که در این دوره بر اثر اتخاذ سیاست های تنش زدایانه تا حد زیادی قوانین حاکم بر مطبوعات نیز در کشور تغییر کرد. از جمله مهم ترین نشریات دوران دکتر نجیب الله عبارت بودند از:
1- اخبار هفته ( با مدیریت ظاهر طنین )
2- سباوون ( با مدیریت ظاهر طنین)
3- شوخک ( مجله‌ی طنز و با مدیریت مرحوم عبدالعزیز مختار معروف به ماما شوخک)
4- آزادی ( با مدیریت غلام سخی غیرت) و...

البته این دوران از یک سو برای افغانستان از منظر تاریخ مطبوعاتی دوران ارزشمندی به شمار می رود چرا که در این سال ها تا سال پیروزی مجاهدین ، گروه های جهادی با انتشار صد ها نشریه‌ با تیراژهای کم وزیاد تجربیات جدیدی را برای آینده‌ی روزنامه نگاری در افغانستان به وجود آوردند که در نوع خود می تواند برای شناخت تحولات افغانستان آن دوران ارزشمند باشد.
با پیروزی مجاهدین در کابل روزنامه و روزنامه نگاری تا حد زیادی از رونق سابق افتاد ولی با تمام این ها چند روزنامه به نام های کابل، بالاحصار، صبح امید، شهر و ... نیز به طور مداوم منتشر می شدند.( البته انتشار نشریات جهادی و احزاب جهادی مختلف در این دوره کماکان ادامه داشت)

با آغاز جنگ های داخلی در افغانستان روزنامه و روزنامه نگاری در افغانستان افول کرد و متعاقبا بسیاری از نویسندگان و اصحاب قلم از کشور خارج شده وتعدادزیادی از تشکل های مطبوعاتی فعال در کشور نیز منحل شدند و بسیاری از دستاوردهای تاریخ روزنامه نگاری در کشور عملا از میان رفتند.

با تسلط طالبان در افغانستان رسانه های افغانستان دچار یک رکود بی سابقه شدند. رسانه هایی مانند تلویزیون که به طور کامل مورد بی توجهی قرار گرفتند و تنها یک رادیو در افغانستان برنامه پخش می کرد که اصطلا حا صدای شریعت نامیده می شد که فقط چند ساعت برنامه بیشتر در روز نداشت و مهم ترین تریبون تبلیغاتی طالبان به شمار می رفت. نشریه‌ی رسمی طالبان شریعت نام داشت که به صورت هفته نامه در کشور منتشر می شد و در مناطق تحت نفوذ طالبان توزیع می گردید.
برخی دیگر از نشریات قدیمی کابل نیز در کابل به فعالیت خود ادامه می دادند لکن به طور کلی مواضع و دیدگاه امارت اسلامی افغانستان را منعکس می کردند. از جمله‌ی این نشریات می توان به نشریات هیواد و انیس در کابل و اتفاق اسلام در هرات اشاره کرد.

اما در سال های اخیربعد از فروپاشی طالبان مهم ترین دوران روزنامه نگاری افغانستان در تاریخ معاصر کشور به وجود آمده است که درسایه‌ی استقرار یک حکومت مرکزی و یک نظام سیاسی شبه دموکراتیک در افغانستان شاهد ظهور ده ها جریان مطبوعاتی با گرایش های مختلف در سراسر کشور هستیم. سوای از شبکه های تلویزیونی که از ناحیه‌ی دولت حمایت می شوند در حدود پانزده شبکه‌ی تلویزیونی خصوصی و کابلی نیز در مناطق مختلف کشور فعال شده اند که ظهور برخی از آن ها در تاریخ رسانه ای کشور منحصر به فرد ارزیابی می شوند. غیر از این شبکه های رادیویی و تلویزیونی ده ها نشریه‌ی مطبوعاتی در قالب روزنامه، هفته نامه،‌ ماه نامه و فصل نامه و گاهنامه و... منتشر می شوند که از زمان سقوط طالبان به بعد همچنان رو به افزایش است.

هم اکنون روزنامه هایی مانند انیس، هیواد، اصلاح ، کابل تایمز،اتفاق اسلام و... با بودجه‌ی دولتی منتشر می شوند و روزنامه های دیگری مانند آرمان ملی، ویسا، راه نجات، اراده، چراغ و... به با بودجه‌ی غیر دولتی منتشر می شوند.وچندین هفته نامه معتبر دیگر ازجمله هفته نامه انصاف ، هفته نامه پیام مجاهد ، هفته نامه مشارکت ملی ، هفته نامه کابل و... به طور غیر دولتی ازسوی جریان های مستقل مطبوعاتی پیش برده می شوند وهمچنان خبرگزاری باختر ازسوی دولت و خبرگزاریهای صدای افغان و پژواک که از مطرح ترین رسانه های غیرچاپی خصوصی هستند درافغانستان مشغول فعالیت می باشند.