شبکه اطلاع رسانی روابط عمومی ایران (شارا)- اهمیت زولادر آن بود که اهمیتی نمی داد در جریان بحث و مناقشه، دست هایش آلوده شود. این خصوصیات علاوه بر سرشت جنوبی اش* از طبیعت روزنامه نگاری اش نشات می گرفت. بسیاری از منتقدان، کارهای داستانی اش را بی آنکه حس تحقیری در میان باشد، در ذات خود روزنامه نگارانه می دانستند، ژورنالیسم حتی در نوشتن مطالب «میدانی» جانبدارانه تر از مقاله های آکادمیک و «علمی» عمل می کند. ناتورالیسم زولابرخلاف آنچه در دایره المعارف ها بیان می شود: کنار گذاشتن تخیل، بی طرفی کامل و... نیست یا لااقل در بعضی از مهم ترین کارهایش چندان مصداقی روشن از این تعریف رایج ارایه نمی دهد.

رنه- شخصیت زن رمان سهم سگان شکاری- به یکباره خود را در آستانه «گلخانه ای» می بیند و محو آن می شود، زولاگلخانه را در ذهن رنه این گونه توصیف می کند: «در اطراف او گلخانه چون رواق کلیسایی، ستونک های آهنین ظریفش را راست به سقف می برد تا شیشه های رنگی هلالش را از زیر نگه دارد ... بعد در دو انتها، تورنلیای بزرگ، انبوه شاخ و برگ های شگفت انگیز، تنه ی خشکیده و پیچ وتاب خورده چون مارهای بیمارش را بر فراز حوض می آورد و ریشه های هوایی خود را چون تور ماهیگیران که در هوا معلق باشد می آویخت.»1

در اینجا زولاهمچون ناتورالیستی کلاسیک به واقعیت واکنش آنی نشان نمی دهد بلکه آن را با تاخیر ادراک می کند تا جا برای تخیل و همین طور فرآیند زیبایی شناسیک فراهم آید؛ به بیانی دیگر در اینجا مشاهده عینی نویسنده ناتورالیست و تجربه گرا تحت الشعاع ادراکات سوبژکتیو و کاملاحسی قرار می گیرد و حتی وجهی رمانتیک پیدا می کند و این وجه رمانتیک همه جا به عوض پدیده ها صور تمثیلی و رمزی آن را مشاهده می کند.

از طرفی در نوشته های زولانوعی همبستگی میان فرد با محیط به وجود می آید، این همبستگی در قالب شیء وارگی انسان و انسان وارگی شیء به وجود می آید. «انسان ها شیء می شوند و اشیا جان می گیرند. با جان گرفتن اشیا فضا گسترده تر می شود و تخیل برآمده از واقعیت، صور تمثیلی بیشتری را ادراک می کند. در رمان آسومورا به یکباره مرزهای تفکیک شده مغازه ها با جشنی که ژِ روز به مناسبت بازکردن مغازه اش ترتیب می دهد به هم می ریزد و داستان باز در زیبایی صور تمثیلی و تخیلی به بیان درمی آید: «بوی غاز در خیابان می پیچید و می غلتید... تمام محله از فرط بوی غذا در حال انفجار بود... ضیافت و خیابان از در دوستی درمی آمدند و به سلامتی عابرین می خوردند هرکس را که خوب و مهربان می دیدند به درون می خواندند.»2

از نظر هپیولت تن که گفته می شود زولااز او متاثر است «وراثت»، «محیط» و «لحظه» از عوامل اساسی ناتورالیسم و ملاک هایی برای توجیه رفتار آدمی اند اما از نظر زولامحیط باز اهمیت بیشتری دارد، به باور زولاهمه رفتار انسان ها وابسته به شرایط مادی محیطی است که در آن زندگی می کنند اما او در عین حال معتقد نیست که شرایط غیرقابل تغییراند. ویژگی ناتورالیسم زولادر آن است که او اگرچه معتقد به جبر علمی است اما به قضاوقدر چندان باوری ندارد، ممکن است تفاوت او با ناتورالیستی مانند «چوبک» در همین باشد.

چوبک نیز به تصاویر عینی از جنبه های مختلف زندگی آدم هایش می پردازد. او شاید با این کاری می خواهد به اوضاع جامعه ای که توصیفش می کند اعتراض کند اما از آنجا که به تکامل جامعه بشری و به تعبیر زولابه جبر علم آن هم در زمانه خوش بینی قرن نوزدهم که زولادر آن زندگی می کرد باوری ندارد، منادی غیرقابل تغییربودن زمانه می شود. ناتورالیسم از نظر چوبک اگرچه غیرانسانی بودن اوضاع را یادآوری می کند اما در نهایت همان طور که چوبک می گوید: «همین است که هست زیرا تقدیر و خواسته های طبیعی و بیولوژیک انسان ها چنین می خواهند.»3

به سرشت روزنامه نگاری زولابازگردیم، ممکن است روزنامه نگاری برای زولادر نهایت ابزاری باشد برای آنکه حرف هایش را در آن بزند یا محلی باشد که در آن پاورقی هایش را انتشار دهد این البته چندان با الزامات و دقت ناتورالیستی جور درنمی آید اما ناتورالیسم زولااز نوع ویژه ای است، ناتورالیستی است که به دلیل رگه های مادی تند خود و اغلب به همین دلیل تصاویری از خود به نمایش می گذارد که گاه بیانگر اندیشه و تخیلی است که در آن اشیا و آدم ها در یک پیوستگی مداوم نوعی «حقیقت در حرکت»** را تجربه می کنند. شاید طنین همین حقیقت در حرکت است که زولارا وامی دارد تا باوجود تحکمات ناتورالیستی، خود را ملزم به آن بداند که در روزنامه ل/دوروسو مقاله ای در دفاع از دریفوس و ماجراهای آن انتشار دهد و خود را به عنوان نویسنده ای پایبند حقیقت و آن هم حقیقت در حرکت نشان دهد.
 

پانوشت ها:
* مهندس فرانسوا زولاپدر زولا، ایتالیایی بود.
** حقیقت در حرکت عنوان کتابی از امیل زولاست که در آن سراسر قضیه دریفوس را بررسی و تحقیق می کند.
1- سهم سگان شکاری، امیل زولا، محمدتقی غیاثی، ص66
2- آسومورا، امیل زولا، فرهاد غبرایی، ص232
3- صدسال داستان نویسی ایران، حسن میرعابدینی، ص243

نویسنده: نادر شهریوری (صدقی)/ شرق