تهیه و تنظیم خبر

لید

پاراگراف و بند اول در تنظیم خبر را لید می­نامند.

لید (Lead) در اصطلاح به معنی هدایت و راهنمایی است و در واقع خلاصه مطالب مهم هر خبر است که خواننده را به مطالعه خبر اصلی تشویق می­کند.

لید شامل 2 الی 4 جمله است و به انواع زیر تقسیم می­شود: 

- لیدهایی که به عناصر خبر پاسخ می­گویند این دسته از لیدها در ابتدایی جمله با پاسخ، یکی از عناصر خبر آغاز می­شود مثل لیدهایی که با اسم شخص، مکان، زمان، ماهیت و چگونگی وقوع رویداد شروع می­شود.

- لیدهایی که ارزش­های خبری (شهرت، مجاورت، تازگی و ...) را برجسته می­کنند در این لیدها از ارزش­های خبری در تهیه لید استفاده می­شود.

- لید سؤالی و استفهامی: که برای جذاب کردن خبر لید یا یک پرسش مهم و حساسیت برانگیز شروع می­شود.

- لید نقلی: که به صورت مستقیم یا غیرمستقیم با طرح یک سؤال آغاز می­شود و در واقع در بردارنده­ی ارزش شهرت است و این سؤال که در خبر پاسخ داده خواهد شد در واقع سؤال مورد نظر مخاطبان است و به این دلیل موجب جلب توجه می­شود.

- لید تاریخی: این نوع لید در واقع به سابقه­ی خبر اشاره داشته و مخاطب را سرشار از اطلاعات مورد نیاز برای درک بهتر خبر می­نماید.

- لید تشریحی و تحلیلی: این نوع لید در اخبار سیاسی و اقتصادی و گزارش­ها به کار برده می­شود که در ابتدای خبر به تشریح و تحلیل پرداخته و دلایل وقوع را نقادانه بررسی می­نماید.

- لید تمثیلی: استفاده از ضرب­المثل و نکات ظریف ادبی در لید به منظور بیان رویدادی در واقع یکی دیگر از ترفندهای ایجاد جذابیت در خبر است.

- لید فهرستی: در این لید اخبار به شکل بریده بریده و تیتر مانند بدون هیچ گونه توضیحی می­آید به این معنی که این مطالب همگی در خبر وجود دارد و در واقع مخاطب را راهنمایی می­کند که برای دسترسی به اطلاعات به متن اصلی خبر مراجعه کند.

- لید قیاسی: در این لید بین 2 واقعه که مرتبط هستند رابطه­ای متناسب برقرار می­شود تا درک رویداد بهتر و جذابیت آن بیشتر باشد.

- لید غیر متعارف: که از ذوق و هنر خبرنگار سرچشمه می­گیرد و اغلب بیان اخبار ورزشی، هنری و حوادث به این شیوه صورت می­گیرد.

سبک­های خبری

سبک هرم وارونه

در این نوع سبک چکیده و مهم­ترین قسمت مطالب در ابتدای خبر می­آید و توضیحات اضافه و اخبار کم­ارزش­تر در قسمت­های بعدی و پایانی خبر قرار می­گیرد. در این سبک لید مهم­ترین قسمت خبر است.

تحقیقات موجود در روزنامه­نگاری نشان می­دهد که هر چه مطالب طولانی­تر باشد تعداد خوانندگان کمتر هستند به عبارت بهتر تعداد خوانندگان خبر با تعداد پاراگراف­ها رابطه معکوس دارد.

این سبک مزایایی دارد از جمله این که اصل خبر در ابتدای خبر می­آید و در وقت مخاطب صرفه­جویی می­شود. خواننده را اغلب به خواندن خبر تا انتها ترغیب می­کند در صفحه­بندی روزنامه از لحاظ تیترزنی و تنظیم صفحه کار را آسان می­سازد.

و از معایب این سبک می­توان به میزان تأثیر نظر نویسنده خبر روی آن نام برد.

سبک تاریخی

در واقع این نوع سبک خبر را بدون دستگاری و همانطور که اتفاق افتاده به آگاهی مخاطب می­رساند و هر خبری با هر ارزشی در جای خود بیان می­شود.

اگر چه این سبک گاهی برای مخاطبان خسته­کننده است اما در این شیوه ضمن این که همیشه خبر به طور کامل بیان می­شود، شرایط برای اعمال نظر خبرنگار مهیا نمی­شود.

این نوع نگارش صفحه­بندی را به دلیل طولانی­ بودن دچار مشکل می­کند، زمان بیشتری برای درک مفهوم اصلی نیاز دارد و گاهی خواننده را دچار خستگی و بی­حوصله­گی می­کند.

سبک تاریخی همراه با لید

این سبک تلفیقی از 2 سبک ذکر شده است. در واقع خبری است که در آن لید وجود دارد مهم­ترین قسمت خبر در لید ذکر می­شود اشتیاق و عجله خواننده را برای خواندن خبر ارضاء می­نماید و در ادامه و متن خبر به سبک تاریخی سابقه و تاریخچه خبر را متذکر شده و به ترتیب وقوع، رویدادها را بیان می­کند، این سبک در زمان اندک اصل خبر را به اطلاع مخاطب رسانده و برای علاقه­مندان در ادامه شرح کامل رویداد را بازگو می­کند.

متن خبر

قسمت اصلی خبر، متن آن خبر است که پس از تیتر و لید می­آید و خبر اصلی در آن به شیوه­های مختلف نگارش می­شود. گاهی متن خبر از چندین جمله تشکیل می­شود.

یک نوشته خوب و قابل درک باید وحدت داشته باشد. یعنی متن نباید از موضوع اصلی منحرف شود گاهی ناچار به تکرار یک جمله در متن هستیم این کار را باید با استفاده از شیوه­های مختلف مثل: کلمات ربط­دهنده و واژه­های هماهنگ­کننده طوری تنظیم کرد که تکرار جملات یا کلمات، زیبایی متن اصلی را از بین نبرند.

تیتر

تیتر، اصلی­ترین قسمت یک خبر است. هر مخاطب قبل از هر چیز با نگاه به تیترها تصمیم به مطالعه خبر می­گیرد، و یا از مطالعه آن صرف­نظر می­کند. تیتر به خبر هویت و اعتبار می­دهد، و در زمانی بسیار اندک این امکان را به خواننده می­دهد که کلیاتی از خبر را در یابد.

تیتر دارای ویژگی و قواعد خاصی است. از ویژگی­های تیتر می­توان به موارد زیر اشاره کرد.

تیتر ضمن کمک به زیبایی صفحه و ترغیب خواننده به خواندن مطلب، پیام خبری را به طور خلاصه بیان می­دارد.

تیترنویسی قواعد خاصی دارد: تیتر تا حد امکان باید با لید خبر هماهنگی داشته باشد. در تیتر با انتخاب فعل و جمله­بندی مناسب تا حد ممکن می­توان از به کار بردن واژه­های تکراری جلوگیری کرد.

اجزای تیتر

تیتر اصلی: مهم­ترین مطلب خبر در این قسمت با حروف درشت نسبت به بقیه مطالب می­آید انتهای تیتر اصلی نقطه نمی­آید.

روتیتر: تیتری است که در بالای تیتر اصلی قرار می­گیرد با حروف کوچک­تر، و نزدیک تیتر اصلی قرار می­گیرد، توضیح اضافه­ای است که تیتر اصلی را کامل می­کند و باید به شکلی باشد که با حذف آن به تیتر اصلی خدشه­ای وارد نشود.

زیرتیتر: که بعد از تیتر اصلی و زیر آن قرار می­گیرد با حروف کوچک­تر از تیتر اصلی و مستقل از آن می­آید: زیر تیتر ضمن این که مفهوم مستقل از تیتر دارد به شکل یک تیتر دیگر زیر تیتر اصلی می­آید.

خلاصه تیتر (سوتیتر): با علائم (^* O) در ابتدای جمله مشخص می­شود. در مطالب بلند برای اتصال مطالب و ربط منطقی آن­ها و به جهت این که مطلب برای مخاطب خسته­کننده نباشد به کار می­رود.

سوتیتر اغلب در گزارش­ها، مصاحبه­ها و مقاله­های طولانی هم به جهت زیباسازی صفحه و هم به جهت ایجاد ارتباط منطقی بین بخش­های مختلف به کار می­رود. در رواقع سوتیتر تیتری است که به نوعی خواننده را به خواندن ادامه مطلب با مطالب تازه ترغیب می­کند.

دو تیتری: در ایران برای اولین بار روزنامه ابرار از این شیوه بهره گرفته است. در واقع، نمایی از ذوق و هنر خبرنگار است. در این شیوه تیتر اول فعل ندارد و تیتر دوم به فعل ختم می­شود. این دو تیتر ضمن شکل جداگانه در عین حال پیوند و نسبتی با یکدیگر دارند این سبک تیترزنی به شدت کنجکاوی مخاطب را برای خواندن مطلب برمی­انگیزد. در واقع این نوع تیتر بیانگر دو رویداد متصل به هم است که در فاصله زمانی کمی از هم پیرامون یک مسئله با یک درجه اهمیت رخ داده است.

انواع تیتر

تیتر اقناعی: در این نوع تیتر ادبیاتی استفاده می­شود که هدف آن تهییج و هدایت افکار عمومی می­باشد. هدف از استفاده این نوع سبک نگارش، تبلیغ و برجسته­سازی موضوعی خاص است که اغلب در مسایل سیاسی و اجتماعی نیاز به این سبک نگارش احساس می­شود. استفاده از بار عاطفی کلمات، در شکل­گیری این نوع تیتر نقش اساسی دارد.

تیتر سوالی: کمتر استفاده می­شود سوال از خواننده او را وادار به واکنش منفی می­کند. برای استفاده از این نوع تیتر دقت و نکته­بینی نویسنده ضروری است تا بتواند با ظرافت کافی و بینش و احاطه خود بر افکار عمومی طوری از این نوع تیتر بهره ببرد که خواننده را به خواندن خبر ترغیب نماید.

تیترهای غیر متعارف خبری: استفاده از این نوع تیتر همیشه توصیه نمی­شود. برای بیان اخبار هنری، ادبی، فرهنگی، حوادث، هواشناسی و مسائل اجتماعی اغلب استفاده می­شود. در واقع با استعاره­های متعارف و تمثیل به تیتر جذابیت می­بخشیم.

اشکال تیتر

-       تیتر یک سطری

-       تیتر دو سطری مساوی

-       تیتر چند سطری مساوی

-       تیتر پلکانی

-       تیتر هرم وارونه

-       تیتر مثلثی

-       تیتر نیم هرمی متمایل به چپ

-       تیتر نیم هرمی متمایل به راست

-       تیتر مثلثی متمایل به چپ

-       تیتر مثلثی متمایل به راست

-       تیتر نامساوی متمایل به چپ

-       تیتر نامساوی متمایل به راست

-       تیتر نامساوی و متمرکز (قرینه)

تاکتیک­های خبری

مهم­ترین هدف خبرنگار یا شخصی که در روابط عمومی­ها مسئول تهیه خبر است جلب نظر مخاطب است.

خبر، دیگر انتقال­دهنده واقعیت­ها نیست. بلکه سازنده واقعیت است. یک خبرنگار خوب کسی است که بتواند اخبار را همراه با اهداف خود و سازمان به مخاطب القاء کند. هر خبرنگار برای تأثیرگذاری بیشتر راه­های مختلفی را پیش رو دارد. مثل استفاده از سبک نگارش، عکس، تیتر، طرح، کاریکاتور و ... اما یکی از ابزارهای مهم برای این که اطلاع­رسانی به خوبی انجام شود و خبر آن گونه که قرار است روی ذهن مخاطب و جامعه مخاطبین تأثیر گذارد، استفاده به جا از تاکتیک­های خبری است.

در این قسمت برای این که تفاوت استفاده از انواع تاکتیک­ها به وضوح روشن شود به بیان مثالی اشاره می­کنیم:

نقل است که در سنتر پارک نیویورگ سگی به کودکی حمله می­کند، مردی که شاهد حادثه بود برای نجات کودک خود را به روی سگ می­اندازد و او را خفه می­کند.

خبرنگار نیویورک تایمز که ماجرا را از نزدیک می­بیند به مرد می­گوید: فردا تیتر اول نیویورک تایمز این است: «مرد شجاع نیویورکی جان پسری را نجات داد» مرد در جواب خبرنگار می­گوید: «من نیویورکی نیستم»

خبرنگار می­گوید پس تیتر می­زنیم: «آمریکایی قهرمان جان پسری را نجات داد»

مرد می­گوید: «ولی من آمریکایی نیستم، پاکستانی­ام»

فردا تیتر نیویورک تایمز اینچنین شد. «یک مسلمان متعصب سگی را در سنتز پارک خفه کرد» «اف بی آی احتمال می­دهد القاعده در این جنایت دخیل باشد.»

در این بخش به اختصار به این شیوه­ها، تاکتیک­های تهیه خبر مطابق نظر سازمان و اهداف سیاسی حاکم بر مؤسسه خبری اشاره می­شود:

1- سابقه نویسی یا پیشینه­نویسی (Back ground): از متداول­ترین و پرکاربردترین تاکتیک‌های رسانه­های خبری است. در واقع روزنامه­نگار با تکیه بر حوادث گذشته به شکل­دهی افکار عمومی می­پردازد و با ربط موضوعات گذشته به رویداد جاری، پیام مورد نظر خود را به مخاطب القا می­کند.

2- تاکتیک اطلاعات سری (Secret Information): در این شیوه از ارائه خبر برای افکار عمومی جلوگیری شده و سعی می­شود اخبار طبقه­بندی شود، و هر زمان نیاز به هر قسمت خبر نمودار شد آن را ارائه کرد این تاکتیک بسیار قدیمی است و در مورد اسراسر محرمانه نظامی و امور دیپلماتیک از آن استفاده می­شود.

3- تاکتیک نشت هدایت شونده (Targeted News Leakage): برخی از اخبار و اسرار حفظ می­شوند و برخی دیگر با اهداف از قبل تعیین شده با زمان­بندی خاص منتشر می­شوند و به شیوه قطره­ای و هدایت شونده ارائه می­شوند در واقع آن­ها اطلاعاتی هستند که آگاهانه هدف­گیری و ارائه می­شوند.

4- تاکتیک ماساژ پیام (Spinning the Massage): فریب اطلاعاتی است که هر روز از کارخانه فکر دولت به بیرون جریان می­یابد. تاکتیک حذف کلی­بافی، زمان­بندی، تبخیر از جمله این شیوه هستند.

5- تاکتیک حذف (Omission Tactic): قسمت­های مهمی از خبر به دلایلی از پیش طراحی شده و هدفمند حذف می­شود تا زمینه برای انتشار شایعه فراهم گردد. رسانه می­داند با انتشار خبر ناقص زمینه برای انتشار شایعه به وجود می­آید چرا که به سوالات مخاطبان پاسخ داده نشده است.

6- تاکتیک کلی بافی (Generality Tactic): جزئیاتی که ممکن است مخالفت اداری یا سیاسی را با لعابی از مطالب غیر واقعی پوشیده و اصل خبر بدون در نظر گرفتن واقعیات ضروری آن انتشار می­یابد. هدف رسانه این است که شمن این که خبر را منتشر ساخته از ایجاد حساسیت بین گروه­های فشار و سیاست­گذاران سازمانی جلوگیری می­کند و در واقع به آرامی اخبار مورد نظر را منتشر می­سازد.

7- تاکتیک زمان­بندی (Timing Tactic): تأخیر در پخش خبر به شکلی که پیام­گیر دیگر نتواند کاری انجام دهد. از جنبه اول اشتیاق مخاطب را برای شنیدن خبر از منبع موثق مهیا کرده از جنبه دوم زمینه پخش شایعات را در سطح جامعه فراهم می­آورد.

8- تاکتیک موجی Feeding Frenzy (News): ریزش انواع اخبار با ارزش و بی­ارزش تا مخاطب در آن غرق شود و نتواند واقعیت­ها را درک کند.

9- تاکتیک تبخیر (Vapor Tactic): بیان بخشی از خبر برای ایجاد شایعه در جامعه شایعاتی که همراه با واقعیت­ها پخش می­شود و پیام­گیر نتواند آن­ها را از همدیگر تشخیص دهد.

10- تاکتیک بازگشتی (Blow-Back Tactic): این تاکتیک به منظور جلب واکنش­هایی است که از جامعه به سوی منبع خبر بازخورد دارد در واقع مؤسسه خبری با انتشار این خبر مخاطب و علایق و تفکرات آنان را می­سنجند این روش در زمان انتخابات بیشتر استفاده می­شود.

شایعه کشته شدن صدام در حملات اولیه موشکی آمریکا به بغداد از جمله استفاده از این روش توسط خبرگزاری­ها بود تا آمریکایی­ها بدانند واکنش نیروهای مردمی و کادر ریاست جمهوری از انتشار این خبر چیست.

11- تاکتیک دروغ بزرگ (یا استفاده از دروغ محض) (Big-Lie Tactic): این تاکتیک قدیمی استفاده فراوانی در رسانه­ها دارد. در این روش پیامی را که به هیچ وجه واقعیت ندارد بیان می­کنند. گوبلز می­گوید: دروغ هر قدر بزرگ­تر باشد باور آن برای توده­های مردم راحت­تر است. این روش برای مرعوب کردن دشمن و تهییج افکار عمومی به کار می­رود در واقع دروغ باید اینقدر بزرگ باشد که کسی جرات تکذیب آن را نداشته باشد گوبلز می­گویند بعضی مواقع دروغ­هایی می­گفتم که خودم از آن می­ترسیدم.

12- نشان دادن سانسور به شکل غیر مستقیم

(Protesting Censorship) Publishing Blank Page: اخبار جنجالی که همیشه مورد علاقه مخاطبین هستند اما ممنوعیت انتشار دارند در این روش جای اخبار را با زدن تیتری هیجانی سفید باقی می­گذارند و به مخاطب القاء می­کنند که سانسور شدیدی بر آن­ها حاکم است.

13- دستچین کردن پیام Selectively Sorting the Message

14- درشت نمایی To highlight the Message

15- تعریف Distortion

16- مبالغه To Exagerate یا دستکاری آماری To Cheat in Statistics

17- جنجال آفرینی خبری Sensationalism

18- نقل خبر از منابع ناشناخته و یا مبهم

Quoting news from unidentified sources

19- اختفاء یک منبع غیر موثق در پشت یک منبع موثق  

Legitimizing News Source

20- تظاهر به بی­طرفی Topretend Neutrality

21- اعلام اخبار دروغ و کشف آن توسط خود منبع

To create or propagate false news and To refute It

22- پاره حقیقت­گویی To Release Facts Pavtially

23- خشونت مطبوعاتی (جنگ روانی) Press Violence

24- فوریت بخشیدن ساختگی به خبر To Artificially prioritize for News

25- پیشگویی­های مغرضانه Biased Prediction

26- استفاده از شیوه ظنز و فکاهی و کاریکاتور Making New Enter Taiming

27- القاء نظر با استفاده از چیدن عکس

28- پیچیده کردن خبر برای عدم کشف حقیقت

29- استفاده از دو خبر واقعی برای طرح یک خبر ساختگی

30- تلاش برای سازگاری مواضع فرستند و گیرنده پیام

امروزه کار تهیه خبر دچار تحول شگرفی شده است و هر ساعت تکنیک جدیدی برای ارائه خبر مناسب و جذاب پدید می­آید. در واقع این روش­ها در خدمت موسسه خبری قرار می­گیرد تا یک خبر موفق شود بیشترین حجم مخاطب را با خود همراه سازد.

این تاکتیک­ها در واقع تنها گوشه­ای از روش­هایی است که هر روزه در مؤسسه­های خبری جهان مورد استفاده قرار می­گیرد.