مقدمه

شبکه اطلاع رسانی روابط عمومی ایران (شارا) - امروزه روابط عمومی و روزنامه‌نگاری به عنوان دو رشته تخصصی هم‌وزن و ناگسستنی، در کنار یکدیگر قرار گرفته‌اند.

در عصر ارتباطات و فن‌آوری اطلاعات همه‌ روزه از سراسر جهان اطلاعات دسته‌بندی شده با انواع ابزار ارتباطی مخابره می‌شوند تا شاید بتوانند نیازهای انسان قرن 21 را برای دریافت اخبار جدید برطرف سازند.

روابط عمومی‌ها در واقع همان مؤسسات تولید خبر هستند که از دیدگاه خاص خود به تولید و انتشار خبر می‌نگرند. روال کار آن‌ها را سیاست مدیران و سازمان متبوع تعیین می‌کنند.

خبرنگار روابط عمومی مؤظف است ضمن اطلاع و آگاهی کامل از علم روزنامه‌نگاری و تهیه و نگارش خبر، از سیاست خبری و تشکیلات اداری سازمان متبوعش اطلاعات کافی و لازم داشته باشد تا همیشه همسوی نظر مدیران رفتار کرده و وظیفه اطلاع‌رسانی صحیح را به بهترین شکل به انجام رساند.

مطلبی که پیش رو دارید گزیده‌ای از شیوه‌ها و تهیه انتشار خبر را به صورت هر چند مختصر ارائه و در ضمیمه به اصول و قواعد رسم‌الخطی برای این که فارسی را بهتر بنگاریم پرداخته است.

خبر

خبر پرارزش‌ترین کالای روز است و نقش خبرسازان در دنیای امروز بسیار با اهمیت است. خبر گزارشی از واقعیت‌هاست ولی هر واقعیتی را نمی‌توان خبر نامید، خبر الزاماً گزارش رویدادهای جاری (تازه) نیست. ممکن است واقعه‌ای که سال‌ها قبل رخ داده، با نمایان شدن اطلاعات تازه ارزش خبری پیدا کند. گاهی خبر رویدادی است که قرار است اتفاق بیفتد اما هنوز رخ نداده است.

روابط عمومی‌ها یکی از منابع تولید خبر در سازمان هستند. رسالت روابط عمومی در سازمان جستجوی اطلاعات و اخبار و انتقال آن به مخاطبان است مهم‌ترین مرحله در فرآیند تهیه خبر شناخت خبر است که بدون شک وظیفه کارشناس روابط عمومی است و به مهارت فردی و ذاتی خبرنگار مربوط است به گونه‌ای که چگونگی و شیوه نگارش خبر یک نوع مهارت علمی و تجربی محسوب می‌شود.

مفاهیم اساسی

مفاهیم اساسی در خبرنویسی عبارتند از: درستی، روشنی و جامعیت خبر. آنچه مسلم است خبری که از طریق رسانه‌ها به اطلاع مردم می‌رسد باید از مرحله گردآوری اطلاعات تا مرحله ارائه حاوی این مفاهیم باشد:

درستی خبر

ارائه اطلاعات درست به مخاطبان از وظایف مهم رسانه‌های خبری است و اطمینان از درستی مطالب از ضروریات حرفه روزنامه‌نگاری است.

باید رویداد را آنطور که هست ارائه شود نه آن طور که خبرنگار مایل است اتفاق افتاده باشد. انتشار مطالب نادرست درباره اشخاص حقیقی یا حقوقی خبرنگار و مؤسسه خبری را با مشکلات قانونی روبرو می‌سازد و سبب سلب اعتماد مخاطبان می‌شود.

روشنی خبر

صراحت لهجه و روشنی نوشتاری خبرنگار، از ویژگی‌های مهم این حرفه است. اگر اطلاعات به زبان ساده، رسا و روشن بیان نشود در جلب مخاطب موفق نبوده و قابل درک نخواهد بود. به کار بردن اصطلاحات پزشکی، فنی و حقوقی باید طوری باشد که برای همگان قابل فهم و درک باشد اگر چه زمان یکی از عوامل پرفشار در کار تهیه خبر است اما این عامل نباید مانع تهیه خبر صحیح و صریح باشد یکی از دلایل ابهام خبری درک ناقص خبرنگار از رویداد است لذا به منظور رفع این مشکل خبرنگار باید همواره مطالعه داشته و اطلاعات خود را به روز نماید.

جامعیت خبر

خبر در حین انتشار باید به سوالات به وجود آمده در ذهن مخاطب پاسخ دهد. استفاده از اطلاعات آرشیوی و اشاره به سابقه خبر به جامعیت خبر کمک می‌کند تا خبر جامع و کاملی به وجود آید.

ارزش‌های خبری

جهان امروز با وسعت و شکل پیچیده خود هر روز شاهد هزاران جریان سیاسی- اجتماعی- اقتصادی و ... است که بدون شک امکان انتقال همه این وقایع وجود نخواهد داشت.

تشخیص این مطلب که چه رویدادی ارزش تهیه خبر و گزارش را دارد همان ارزش‌های خبری نام دارد. این ارزش‌ها و معیارها به تنهایی و یا با ترکیب یک رویداد را پدید می‌آورند.

یکی از وظایف کارشناسان تهیه خبر در روابط عمومی‌ها شناخت ارزش‌های خبری نهفته در خبر است که ضمن کمک در شناسایی خبر به عنوان معیار ارزش‌گذاری هم مورد استفاده قرار خواهد گرفت.

ارزش در برگیری

زمانی است که رویدادی تمام یا قسمت اعظم جامعه را تحت‌الشعاع خود قرار دهد و تأثیر مستقیم بر نفع و زیان مادی و معنوی افراد جامعه داشته باشد و گروه بیشتری از مخاطبان خود را پوشش دهد. در روابط عمومی اخباری که تهیه می‌شوند باید این عامل را مد نظر داشته باشند چرا که نشریات خبری داخلی اغلب برای کارکنان و مخاطبان به طور مستقیم تهیه می‌شود جامعیت و دربرگیری برجسته‌ترین ارزش خبری است که در اخبار روابط عمومی‌ها وجود دارد.

ارزش شهرت

اشخاص یا شخصیت‌های مختلف حقیقی و حقوقی گاهی به خاطر فعالیت خاص ملی یا فراملی و جهانی دارای شهرت می‌شوند گاهی برای برجسته کردن رویدادی باید به شهرت و شخصیت صاحب نقش در رویداد تکیه کرد تا به برجستگی خبری دست یافت گاهی شهرت بار منفی دارد و گاهی در رویداد به سمبل‌های مادی و معنوی ملی اشاره می‌شود در هر حال چه شهرت خبر وابسته به یک فرد تبهکار و خاطی باشد و چه اشاره به آثار باستانی یک کشور متمدن داشته باشد و یا به شخصیتی مذهبی و حقیقی یک فرد، تفاوتی نخواهد داشت.

در روابط عمومی‌ها به طور عمده اخبار منعکس شده حاوی این ارزش هستند چرا که اغلب پیرامون مسئولین سازمانی هستند.

زبان، فرهنگ، اعتقاد و مذهب عاملی است که گروه‌های انسانی را از هم جدا می‌کند. رویدادهایی که حول این محورها باشند، قاعدتاً برای همان قوم مهم و حائز اهمیت هستند و اغلب این اخبار در نقطه‌ای ارزش ویژه دارند و در نقطه‌ای دیگر یا بین گروه دیگری کمتر جالب توجه هستند این مورد در اخبار داخلی کشورها هم مصداق پیدا می‌کند.

در اخبار روابط عمومی‌ها این عامل به میزان زیادی مشهود است. اغلب اخبار داخلی سازمان‌ها برای کارکنان درونی مفید است و هیچ جذابیتی حتی برای خانواده آنان ندارد یکی از پیشنهادهای موجود این است که حال که نشریه‌ای درون سازمانی با هزینه‌های گزاف و زحمت فراوان قرار است تولید شود بهتر است خانواده کارکنان سازمانی را هم از مطالعه مجلات غیره بی‌نیاز سازد و مطالبی پیرامون آموزش‌های مهارت زندگی و تربیتی، سرگرمی و اطلاعات عمومی را در خود داشته باشد تا بتوان از جنبه‌های مختلف از یک نشریه داخلی استفاده کرد. با این اقدام می‌توان از کسالت‌آور بودن مطالب یک نشریه کاست.

زمان و تازگی رویداد

عامل زمان همیشه مورد توجه بوده و در انعکاس یک خبر از مهم‌ترین عوامل می‌باشد. خبر زمانی ارزش و اهمیت دارد که به سرعت منتشر شود و تازگی به خبر ارزش ویژه‌ای می‌بخشد.

هر واقعه ترکیبی از ارزش‌هاست ولی ارزش زمان پیوسته جزء تغییرناپذیر خبر است.

در اخبار روابط عمومی‌ها اغلب این عامل کمتر رعایت می‌شود، چرا که اخبار روابط عمومی‌ها به صورت هفته‌نامه، ماهنامه و فصل‌‌نامه منتشر می‌شود. پیشنهاد می‌شود در نشریات روابط عمومی‌ها جای خالی تازگی رویداد را با حاشیه خبر پر کرد. اصل خبر اغلب قبل از انتشار به سمع و نظر کارکنان سازمانی می‌رسد اما نکات احتمالی که در حاشیه خبر است به همراه عکس‌های جذاب و دیدنی و بررسی رویداد از زوایای مختلف با دیدگاه افراد مختلف از جمله کارهایی است که به جذابیت خبر می‌افزاید.

برخوردها، تضاد، اختلاف و درگیری‌ها

رویدادهایی که حاوی یک نوع تضاد فردی، ملی و جهانی باشد جذابیت خاص خبری دارد. چه این تضاد فکری، فیزیکی و یا ایدئولوژیکی باشد. تمام خبرهایی که حاوی تصادف، سیل، مرگ و میر عمومی و بیماری‌های واگیر و اعتصاب‌ها باشد در این دسته می‌گنجد.

اخبار منتشر شده از سوی روابط عمومی‌ها چون از فیلترهای مختلف می‌گذرد و دروازه‌بانی می‌شوند فاقد این ارزش هستند چرا که متأسفانه روابط عمومی‌ها مبلغ سازمان خود هستند و هر گونه اخبار که اعتبار و صلاحیت سازمان متبوع آن‌ها را زیر ذره‌بین قرار دهد از طریق روابط عمومی‌ها منتشر نخواهد شد.

استثناء و شگفتی

رویدادهای خارق‌العاده و نادر که گاهی هر چند سال یک بار یا برای اولین بار پیش می‌آید و یا حتی اختراعات و اعمال عجیب انسانی مثل جنایاتی که به شکل خاصی رخ می‌دهد جزء این گروه هستند این گونه اخبار به خودی خود همواره مورد توجه قرار می‌گیرند و از نظر ارزش خبری از قدرت جذابیت خاصی برخوردار هستند در روابط عمومی‌ها این اخبار از کمیت زیادی برخوردار نیست چرا که اخبار روابط عمومی‌ها اغلب عادی، روزمره، روتین و آرام هستند و کمتر جنبه شگفتی و اعجاب دارند.

فراوانی تعداد، مقدار و بزرگی رویداد

رویدادهایی که در آن تعداد کثیری ذینفع باشند در واقع بزرگی اعداد و ارقام همواره ارزش خبری است که خبر را برجسته و جذاب می‌کند مثل اخبار حوادثی که در آن تعداد کثیری دچار خسارت و مرگ و میر شوند.

مجاورت

گاهی رویدادی در محل و یا شهری اتفاق می‌افتد که برای شهر دیگری یا کشور دیگر ارزش خبری نیست مجاورت به دو شکل جغرافیایی و معنوی یکی از ارزش‌های مهم خبری است.

عناصر خبر

تنظیمات خبر از مراحل سخت کار خبری است که بدون شناخت ارکان آن امکان‌پذیر نیست. ارکان خبر در واقع پاسخگویی سوال‌های مخاطب است. در صورت عدم استفاده صحیح از این عناصر، خبر دچار ابهام شده و جذابیت کافی نخواهد داشت.

شناخت ارکان خبر به خبرنگار کمک می‌کند قبل از نگارش، از اطلاعات مؤثر و مفید به خوبی و به جا استفاده کند.

در اخبار روابط عمومی‌ها استفاده صحیح از عناصر خبر به جامعیت خبر کمک می‌کند و اطلاعات داخلی سازمان را آن طور که همیشه مورد نظر کارکنان است به اطلاع آن‌ها می‌رساند در واقع در اخبار داخلی لزوماً همه عناصر باید استفاده شود.

که

پاسخگویی به این سوال ارزش شهرت خبری را در بر دارد.

خبرنگار باید بداند چه شخصی یا چه چیزی در پیدایش رویداد دخالت داشته و اطلاعات را به طور کامل به مخاطب ارائه نماید مخاطب باید بتواند با مطالعه خبر سوال چه کسی؟ چه گروهی؟ چه چیزی؟ را در ذهن خود پاسخ گوید.

کجا

پاسخگویی به این سوال به ارزش مجاورت اشاره دارد.

گاهی در یک خبر موقعیت جغرافیایی برای مخاطبان مهم و حساسیت برانگیز است در این گونه موارد باید با اشاره به مکان مورد نظر این سوال را در ذهن مخاطب پاسخ گفت که رویداد در چه محلی اتفاق افتاده است.

کی

پاسخگویی به این سوال تاکیدی بر ارزش زمان و تازگی رویداد دارد.

اگر زمان وقوع رویداد اهمیت ویژه دارد باید زمان در ابتدای خبر بیاید ولی اگر زمانی از وقوع رویداد گذشته باشد تاکید بر جنبه تازگی خبر لزوم ندارد بلکه باید از دیدگاه جدیدتری به خبر پرداخته و بررسی‌های حاشیه‌ای را جایگزین نماید. این همان وظیفه‌ای است که روابط عمومی‌ها باید در انتشار اخبار خود به آن توجه کنند.

چه

چه، از جمله عناصری است که اگر خبر با پاسخگویی به آن شروع شود سبب جذابیت خبر می‌شود. «چه» ممکن است به تصویب یک لایجه و یا وقوع حادثه‌ای اشاره داشته باشد.

عنصر «چه» به ماهیت رویداد مربوط است خواه فعلی صورت پذیرفته باشد یا انجام نشده باشد.

چرا؟ چگونه؟

علت، انگیزه، نحوه وقوع رویداد با این عنصر پاسخ گفته می‌شود.

در واقع این عنصر به تشریح و تعریف رویداد می‌پردازد گاهی در یک رویداد خبرنگار از وقوع آن اطلاع دارد اما از علت وقوع و یا انگیزه کافی ندارد. در این زمان باید با به دست آوردن اطلاعات گافی در خبرهای آتی به دنبال پاسخگویی به این عنصر در اخبار خود باشد.

اما در اخبار روابط عمومی‌ها همیشه این عنصر از جذابیت ویژه‌ای برای مخاطب برخوردار است. خبرنگار روابط عمومی همیشه زمان کافی برای جمع‌آوری اطلاعات و دلایل وقوع رویداد را دارد و می‌تواند آن را با پردازش به بهترین شکل به مخاطبان خود ارائه نماید.

عوامل تأثیرگذار بر فرایند خبر

از لحظه‌ای که رویدادی شکل می‌گیرد تا زمانی که آن رویداد تبدیل به خبر و یا گزارش می‌شود مراحل مختلفی را طی می‌کند عوامل بسیاری در شکل‌دهی خبر مؤثر هستند.

گاهی خبر شکل می‌گیرد اما قبل از رسیدن به سمع و نظر مخاطب بارها و بارها تغییر شکل می‌دهد و یا به عبارت علمی‌تر دروازه‌بانی می‌شود.

از جمله عوامل تأثیرگذار روی خبر و یا گزارش می‌توان به عوامل درون سازمانی و برون‌سازمانی اشاره داشت.

عوامل درون سازمانی

این عوامل شامل:

- اعمال نظر مدیریت و سیاست‌های خاص خبری هر سازمان که به صورت آشکار و نهان در هر سازمان وجود دارد.

- اعمال نظر خبرنگار به عنوان فردی که از جنبه‌های علمی به شیوه تهیه خبر می‌نگرد.

- توجه به علایق جامعه مخاطبان و تهیه خبر مطابق با ذائقه مخاطب

- مسائل فنی رسانه انتشاردهنده به مکان در نظر گرفته شده برای انتشار در روزنامه و هماهنگی شکل تیتر در صفحه روزنامه یا نشریه و یا وقت و زمان در رادیو و تلویزیون و ...

عوامل برون سازمانی

عواملی که از خارج سازمان در شکل‌دهی خبر تأثیر خواهند داشت شامل:

- اعمال نظر مدیریت و سیاست­های خاص خبری هر سازمان که به صورت آشکار و نهان در هر سازمان وجود دارد.

- اعمال نظر خبرنگار به عنوان فردی که از جنبه­های علمی به شیوه تهیه خبر می­نگرد.

- توجه به علایق جامعه­ی مخاطبان و تهیه خبر مطابق با ذائقه مخاطب

- مسائل فنی رسانه انتشار دهنده به مکان در نظر گرفته شده برای انتشار در روزنامه و هماهنگی شکل تیتر در صفحه­ی روزنامه یا نشریه و یا وقت و زمان در رادیو و تلویزیون و ...

عوامل برون سازمانی

عواملی که از خارج سازمان در شکل­دهی خبر تأثیر خواهند داشت شامل:

- محدودیت­های قانونی که مانع از انتشار برخی از اخبار است

- اعمال نفوذ اشخاص حقیقی و حقوقی که تفکرات و عقاید آنان در سطح ملی و منطقه­ای مؤثر بوده و قابل بررسی است به نحوی که سیاست­های خبری آنان در خارج سازمان روی اخبار داخلی منعکس می­شود.

- منابع خبری که در خارج سازمان اخباری برای مؤسسه خبری ارسال می­کنند این مؤسسه­ها هر نوع خبری که دریافت می­کنند ناچار هستند همان خبر را با تغییر شکل ارسال نمایند. و کمتر فرصت پیدا می­کنند تا اخبار را همان طور که می­خواهند منعکس نمایند و این مشکل هم به نوعی از جمله عواملی است که ناخواسته از بیرون سازمان روی اخبار سازمانی تأثیر می­گذارد.

دروازه­بانی خبر

پس از این که خبر با تمام این شرایط شکل گرفت و تولید شد به مرحله­ای می­رسد که توسط مدیر گروه خبری یا مدیر روابط عمومی گزینش می­شود و اخباری که به نوعی به صلاح سازمان است فرصت انتشار پیدا می­کنند.

لفظ دروازه­بان (Gate keeper) برای اولین بار توسط کورت لوئین (Kurt Lewin) در زمان جنگ دوم جهانی بیان شد. لوئین یکی از کارشناسان علوم اجتماعی امریکا است و تحقیقات او هیچ ارتباطی به حرفه روزنامه نگاری ندارد در واقع او این لفظ را در پروسه­ی تهیه مواد غذایی از تولید تا مصرف به کار برده است. اما بعدها این اصطلاح به دلیل موضوعیت و کاربرد خاص خود وارد قلمرو روزنامه­نگاری و خبرنگاری شد. به عبارت بهتر در هر مؤسسه تولید خبر، افرادی آگاهانه روی سرنوشت خبر تأثیر می­گذارند. معیارهای فردی و ضوابط سازمانی گاهی مانع از انتشار کل و یا قسمتی از خبر می­شوند که این روند و موانع موجود در مسیر تولید خبر را «دروازه­بانی خبر» می­گویند.