شارا - شبكه اطلاع رساني روابط عمومي ايران : مديريت بحران در حوادث غيرمترقبه (آشنايي اجمالي با اقدامات راهبردي و اجرايي در حوادث)
دوشنبه، 5 فروردین 1398 - 15:24 کد خبر:37653
در بخش حوادث طبيعي از آنجا كه تقريباً ۷۰% خاك ايران در مناطق زلزله خيز قرار دارد، بيشترين تلفات و خسارتها نيز مربوطه به زلزله است. حدود ۲۰% خسارات و تلفات وقوع يافته در كشور نيز مربوط به سيل است.



مقدمه
      شبكه اطلاع رساني روابط عمومي ايران (شارا)-|| در ۲۷ سال گذشته در سطح جهان ۶/۳ ميليون نفر بر اثر حوادث طبيعي جان باخته اند و ۲۴۰ ميليارد دلار خسارت به كشورها وارد شده است . آمار و ارقام نشان مي دهد كه بر اثر تلاشهاي همه جانبه جهاني بتدريج از ميزان تلفات حوادث كاسته شده است ، بطوريكه از سال ۱۹۸۰ تا سال ۲۰۰۰ تعداد كشته ها به ۳ ميليون نفر يعني كمتر از نصف اين تعداد در طول ۲۷ سال رسيده است ، البته در همين مدت ۸۰۰ ميليون نفر هم تحت تأثير اين حوادث قرار گرفته اند و بيش از ۲۳ ميليارد دلار خسارت نيز وارد شده است .

     از سال ۲۰۰۰ تا سال ۲۰۰۶ ميلادي نيز حدود ۵۵۸۴ فقره بحران بزرگ اعم از حوادث طبيعي مانند: سيل ، زلزله ، طوفان ، سونامي و ساير حوادث مشابه و غير طبيعي مانند : انواع عملياتهاي تروريستي ، جنگ و اشغالگري و آتش سوزي در سطح جهان رخ داده است ، حوادثي كه هركدام از جهات مختلف داراي تبعات و اثرات متفاوتي برزندگي اجتماعي مردم دنيا بوده اند .


     برخي از حوادث مانند حادثه ۱۱ سپتامبر در آمريكا، از چنان اهميتي برخوردار بوده كه خود سبب بروز حوادث ديگري مانند: بروز جنگ در افغانستان و عراق و گسترش عمليات تروريستي در سطح جهان شده است ، اما آنچه قطعي است ، اينستكه جلوگيري از بروز اين حوادث و يا كاهش اثرات تخريبي آنها ، مستلزم توجه به فرآيند و چرخه كامل مديريت بحران شامل : اقدامات هفتگانه مربوط به حوزه هاي پيش بيني ، پيشگيري ، آمادگي ، اقدام (مقابله) ، پاكسازي ، بازسازي ، نظارت و كنترل و ساير اقدامات ضروري در حوادث و سوانح غير مترقبه طبيعي و غير طبيعي مي باشد .


     بديهي است كه با توجه به گستردگي كار در اين زمينه، تحقق اين هدف يعني كاهش خسارتهاي ناشي از بروز حوادث و اثرات آن چيزي نيست كه دولتها بتوانند به تنهايي از عهده آن برآيند به همين دليل، همكاري متقابل مردم و مسئولين بويژه در زمينه اقدامات پيشگيرانه، از اولويت و اهميت فوق العاده اي برخوردار است .


     اين رويكرد نشان مي دهد ، آسيب شناسي دقيق در اين زمينه و نگاه همه جانبه به مديريت حوادث و سوانح ، براي تبيين و احصاء تمامي نكات مرتبط با موضوع در ابعاد و مراحل مختلف آن، اعم از اقدامات مربوط به قبل،حين و يا بعد از بروز حوادث، متناسب با نوع حادثه اجتناب ناپذير است، زيرا موفقيت در اين زمينه، علاوه بر ضرورت تمركز در مديريت ، يكپارچه سازي نهادها و ايجاد وحدت رويه، مستلزم به تصوير كشيدن سناريوهاي مختلف از وقايع و سوانح و پيش بيني و برنامه ريزي دقيق براي مواجه شدن با هر نوع موضوع غيرمنتظره و يا ممكن الوقوع نيز مي باشد.


     همانگونه كه اشاره شد در اين رابطه بايد ، اقدامات مورد اشاره در زمينه هاي مختلف و از جنبه هاي گوناگون مورد بررسي و تجزيه وتحليل قرار گيرد تا در اجراي طرحها و برنامه ها خللي ايجاد نگردد، اما پيچيدگي زندگي در جوامع امروزي و تنوع نيازهاي حياتي و غير حياتي مردم، سبب شده تا علي رغم تمام تلاشهاي بعمل آمده، گاهي در فرآيند چرخه مديريت سوانح بويژه در هنگام انجام عملياتهاي امدادي، برخي از موضوعات از نظرها پنهان مانده و در حين عمل ، مجريان با مشكلات اساسي مواجه شوند . به همين منظور در اين بررسي تلاش شده است تا صرفنظر از مباحث تئوريك، با نگاهي كلي به موضوعات مرتبط با مديريت حوادث و سوانح و فهرست نمودن الزامات و نيازمنديهاي آن، ضمن كمك به روند تهيه طرحها و تنظيم برنامه ها، اهميت و گستردگي دامنه كار، بيش از پيش روشن گردد .

كليات:
     قرار گرفتن ايران در يكي از استراتژيك ترين نقاط جهان و برخورداري اين كشور از منابع و مزيتهاي مختلف خداداي از يكسو و واقع شدن آن در حادثه خيز ترين نقاط جغرافيايي كره خاكي از سوي ديگر ، سبب شده تا اين كشور در طول تاريخ همواره با حوادث مختلف طبيعي مانند: سيل و زلزله و غير طبيعي مانند لشكر كشي هاي متعدد از سوي كشورهاي سلطه گر و متجاوز مواجه باشد .


     از نظر موقعيت طبيعي قاره آسيا از ميان ۵ قاره جهان با تحمل بيش از يك سوم بلاياي طبيعي شاهد بروز بيشترين سوانح و حوادث بوده است و در ميان كشورهاي اين قاره نيز، كشور ايران پس از چين، هند و بنگلادش بيشترين خسارات را متحمل شده است و در ميان كشورهاي جهان نيز ششمين كشور مستعد بروز بلاياي طبيعي شناخته شده است و سالانه حدود ۴۰۰ ميليارد ريال خسارت را در اين حوادث متحمل مي شود .


     اهميت اين موضوع آنگاه ملموستر مي‌شود كه بدانيم. از مجموع ۴۰ بلاي طبيعي شناخته شده در جهان، امكان بروز بيش از ۳۰ نوع آن در كشور ما متصور است، به‌طوريكه تعداد تلفات انساني اين حوادث در كشور ما در دو دهه اخير ، بطور ميانگين سالانه حدود ۴۰۰۰ نفر بوده است و اين در حاليستكه حوادث مذكور شامل بلايايي مانند: آلودگيهاي شيميائي ، ميكروبي ، بيوتكنولوژي ، آتش سوزيها و ساير حوادث و سوانحي كه حاصل فعاليتهاي بلند پروازانه و بعضاً غير منطقي و غير اصولي انسانهاست ، نمي‌شود.


     در بخش حوادث طبيعي از آنجا كه تقريباً ۷۰% خاك ايران در مناطق زلزله خيز قرار دارد، بيشترين تلفات و خسارتها نيز مربوطه به زلزله است به گونه‌اي كه طي هزار سال گذشته بطور ميانگين هر ۱۰ سال يك زلزله بزرگ كه داراي تلفات انساني بوده رخ داده است و بطور تقريبي طي اين مدت بيش از ۴۵۰ هزار نفر جان خود را از دست داده اند . در برخي از منابع آماري نيز اعلام شده است كه در قرن بيستم ، ايران با وقوع   ۸۹ زلزله و ۱۲۲۰۰۰ نفر تلفات ، رتبه چهارم جهاني را در اين زمينه بخود اختصاص داده است .


     حدود ۲۰% خسارات و تلفات وقوع يافته در كشور نيز مربوط به سيل است و آمارهاي موجود بيانگر اين است كه تنها بين سالهاي ۱۳۳۱ تا ۱۳۸۱ بالغ بر ۳۷۰۰ مورد سيل ويرانگر در كشور اتفاق افتاده است .


     ذكر اين نكته نيز ضروري است كه؛ غفلت از پيشگيري و اقدامات باز دارنده، عدم استفاده از تجارب قبلي كسب شده در داخل و خارج از كشور ، عدم توجه به ظرفيتهاي مردمي، عدم تمركز در مديريت و يكپارچگي در ساختار سازمانهاي مجري طرح و همچنين عدم توجه به كسب آمادگيهاي لازم در اين زمينه ، مهمترين خطرات موجود در » مديريت سوانح و حوادث » محسوب مي شوند .

تعريف سانحه و حادثه:
     برخي از افراد صاحبنظر اين دو واژه را مترادف و گروهي نيز سانحه را نتيجه بروز حادثه مي دانند و معتقدند سانحه ممكن است بر اثر وقوع حوادث بوجود آيد ، به همين دليل تعاريف مختلفي از اين كلمات ارائه شده است ، اما بمنظور رعايت اختصار، در اين مجموعه صرفاً تعريف سانحه ارائه خواهد شد .


فرهنگ لغت آكسفورد در لغت ، سانحه را معادل « مصيبت يا بلاي ناگهاني و خطير» دانسته و در فرهنگ و بستر نيز سانحه اينگونه تعريف شده است « يك حادثه ناگهاني و مصيبت بار كه موجب خسارات فراوان مادي ، مرگ و ناراحتي شود» و در فرهنگ دهخدا نيز از اين واژه به عنوان « هر چيز ناپسند و موحش » نام برده شده است .


     در كتاب مديريت سوانح و حوادث غير مترقبه نيز ، واژه سانحه و مديريت حوادث و سوانح، اينگونه تعريف شده است: «حادثه اي، اعم از طبيعي يا ساخته انسان، ناگهاني يا مداوم، كه با چنان شدتي حادث مي شود كه جامعه مبتلا بايد براي مقابله با آن برنامه ريزي، عمليات و اقدامات ويژه اي را بكار بندد»

ويژگيها:
بنا بر تعاريف موجود ويژگيهاي حادثه يا سانحه عبارتند از :
مي تواند ناگهاني يا مداوم باشد .
شديد و خسارت بار است .
مقابله يا پيشگيري از آن نيازمند برنامه ريزي است .
رفع آثار و عوارض آن، عمليات و اقدامات ويژه اي را مي طلبد.

تعريف مديريت حوادث و سوانح:
     يك دانش علمي و كاربردي است، كه هدف آن تنظيم و تدوين سياستها و خط مشي هاي علمي در رابطه با پيشگيري، كاهش، آمادگي ، واكنش اضطراري و جبران سوانح، از طريق مشاهدات، مراقبتها و تجزيه و تحليل سيستماتيك سوانح باشد .

انواع حوادث غير مترقبه:
حوادث غير مترقبه در دو دسته كلي شامل حوادث و سوانح طبيعي وحوادث و سوانح غير طبيعي بشرح ذيل دسته بندي مي شوند .
الف – حوادث و سوانح طبيعي:
حوادث و سوانح طبيعي ناشي از قهر طبيعت ، شامل مواردي است كه انسان نقش مستقيم و تعيين كننده اي در وقوع ، جلوگيري از بروز و يا مهار و كنترل آن را ندارد و ممكن است در هر زمان ، مكان و موقعيتي وقوع پيدا كند مانند :
نمونه برخي از انواع حوادث طبيعي:
سيل ، زلزله ، طوفان ، سونامي ( تسونامي ) ، آتشفشان ،گرد و باد ،جابجايي لايه هاي زمين ، حريق جنگلها ، كم آبي و خشكسالي ، سرما و يخبندان ، شيوع انواع بيماريهاي واگيردار ، هجوم حيوانات و حشرات موذي ، شيوع آفتهاي دامي و گياهي ، صاعقه ( رعد و برق ) و … .
ب – حوادث و سوانح غيرطبيعي :
حوادث و سوانحي كه انسانها بطور مستقيم عامل يا علت و منشاء بروز آنها مي باشند و پيشگيري از بروز و مهار و كنترل آنها پس از وقوع ، عمدتاً در اختيار انسانها مي باشد .
نمونه برخي از انواع حوادث غيرطبيعي:
     به آتش كشيدن جنگلها و مزارع ، آتش سوزي در شهرها و مراكز صنعتي و توليدي ، جنگ ، شورش ، اغتشاش ، تصادفات وسوانح هوايي و دريايي و زميني ، آلودگيهاي زيست محيطي ، آلودگيهاي شيميايي و ميكروبي ، تروريسم ، انفجارهاي اتمي، جنگهاي بيوتكنولوژي، نشست مواد سمي و خطرناك از مراكز صنعتي مانند: نشت مواد سمي از كارخانه توليد مواد شيميايي در بوپال هند يا نشت مواد راديواكتيو از نيروگاه هسته اي در شوروي سابق و … .

برخي از انواع بيمارهاي ناشي از بروز حوادث اعم از طبيعي و غير طبيعي:
      طاعون، وبا، عفونت و تورم كبد (هپاتيت)، سوء تغذيه، بيماريهاي رواني، تيفوئيد (حصبه)، ديفتري، مالاريا، آنفولانزا، آنتريت (التهاب روده)، اسهال و استفراغ، بيماريهاي پوستي، مسموميتهاي غذايي و … .

خسارتها و خطرات احتمالي در حوادث:
     همانگونه كه قبلاً اشاره شد يكي از مهمترين نيازمنديهاي مديريت صحيح در سوانح، طرح سولات مرتبط و به تصوير كشيدن انواع اتفاقات، خطرات، نيازمنديها، كاستيها و بحرانهاي احتمالي ممكن الوقوع و ترسيم سناريوهايي كامل از وضعيتهاي گوناگون مي باشد، براي مثال؛ پيش بيني طرح، نقشه، نيرو و تجهيزات مورد نياز براي حادثه‌اي مانند: زلزله در وضعيت عادي با وقوع آن در فصل زمستان و بارندگي شديد يا در شرايطي كه همزمان، با حادثه ديگري مانند؛ جنگ يا شكستگي شبكه گاز، آتش سوزي و يا نشست نيروگاه‌هاي هسته‌اي مواجه هستيم‌، متفاوت مي‌باشد و پيش‌بيني چنين شرايطي مستلزم وجود نگاهي ژرف، ريزبين، دقيق و همه‌جانبه‌نگر مي‌باشد تا نيروهاي امدادي بتوانند با آمادگي بيشتر براي نجات مصدومين و مجروحين و جلوگيري از توسعه خسارات و تلفات اقدام نمايند .


       براي تفهيم بهتر موضوع، برخي از اتفاقات احتمالي در حوادث مختلف، شامل: اتفاقاتي كه ممكن است مستقيماً براثر وقوع حادثه بوجود آيد و يا حوادثي كه ناشي از بروز حادثه و ايجاد وضعيت بحراني مي باشد ، بشرح ذيل ارائه مي شود .

الف – برخي از اتفاقاتي كه مي توانند بطور مستقيم بر اثر وقوع حوادث بروز نمايند:
تخريب شبكه هاي آب، برق، گاز، تلفن و فاضلاب .
مسدود شدن معابر و راههاي ارتباطي و دسترسي (راهبندان طولاني) بر اثر سقوط اجسام، تخريب ساختمانها ، تخريب پلها و تونل ها و… .
ريزش كوهها و رانش زمين، فرورفتن ساختمانها و ايجاد شكافهاي عميق در زمين .
تخريب فرودگاهها ، بنادر ، اسكله ها و ايستگاههاي قطار و مترو .
تخريب مخازن ذخيره آب ، سيلوها و مخازن سوختي .
بروز آتش سوزيهاي گسترده و اثرات ناشي از آن .
نشست مواد شيميايي ، ميكروبي و هسته اي و خطرناك از مراكز صنعتي ، آزمايشگاهي و مراكز نگهداري (انبارها) .
بروز انفجارهاي مهيب بويژه در مراكز سوختي وزاغه مهمات مراكز نظامي .
حبس مردم در تونل مترو ، آسانسورها و طبقات زيرين ساختمانها .
نفوذ مواد سمي وخطرناك به منابع آبهاي زيرزميني و انبار مواد غذايي .
تخريب سدها و طغيان رودخانه ها و بالا آمدن آب درياها .
نفوذ آب و فاضلاب به منازل و اماكن و شبكه خدمات شهري .
تخريب مراكز درماني و خدماتي مانند آتش نشاني ها، بيمارستانها و مراكز امدادي .
هجوم حشرات و حيوانات موذي .
دفن شهر زير خاكستر يا مواد مذاب ( در آتشفشان يا بمباران هسته اي ) و خاك و شن در طوفان .
زير آب رفتن مناطق مسكوني ، صنعتي ، تجاري ، جاده ها و … در حوادثي مانند : زلزله دريايي يا سيل يا شكستگي سدها و طغيان رودخانه ها .
بروز تصادفات بزرگ و خارج شدن قطارها از ريل و خروج هواپيماها از باند .
يخ زدن شبكه آب و گاز و سوخت در يخبندانها .
بروز تغييرات شديد جوي و بارندگي هاي سيل آسا .

ب – برخي از اتفاقاتي كه مي تواند به‌عنوان آثارجانبي حادثه بروز نمايد:
اختلال جدي در سيستم اداره كشور .
سرقت اموال مردم و مراكز دولتي و خصوصي .
غارت فروشگاهها و منابع سوختي و غذايي .
افزايش تجاوز ، قتل ، جاسوسي و ساير موارد مشابه .
شيوع بيمارهاي واگيردار و مسري و يا بيماريهاي تنفسي .
انباشتگي زباله ها ، جمع شدن فاضلاب و ساير موارد مشابه .
سرمازدگي يا گرمازدگي بيش از حد انسانها و حيوانات (اهلي يا وحشي).
تلف شدن دام ، طيور و آبزيان پرورشي و غير پرورشي .
خشك شدن و فاسد شدن محصولات كشاورزي .
بيماريها و مسموميتهاي ناشي از آلودگي آب و مواد غذايي و سوء تغذيه .
برهم خوردن نقشه املاك ، ساختمان و معابر و خيابانها .
بروز و تشديد ناهنجاريهاي رواني ، فرهنگي و اخلاقي .
كاهش شديد منابع غذايي، دارويي، آب ، سوخت و … .
عدم دسترسي به وسايل بهداشتي و تجهيزات امدادي و حتي نيروي انساني .
بروز اغتشاشات و درگيرهاي مردمي .
قطع درختان توسط مردم در يخبندانها .
قطع برق بعلت افزايش مصرف ناشي از بكارگيري سيستمهاي برودتي يا حرارتي .
اشباء فضاي تنفسي از دود و غبار بيش از حد و افزايش ناراحتي هاي تنفسي .
قطع كامل سيستمهاي ارتباطي و اطلاع رساني ، مانند تلفن يا راديو و تلويزيون .
سرقت اسناد ملي ، ميراث فرهنگي موجود در موزه ها، آرشيوهاي تاريخي در مراكزي مانند صدا وسيما و… .

يك توصيه تمريني:
     دستيابي به اهداف و كسب موفقيت در چرخه مديريت سوانح و حوادث، قبل از هرچيز نيازمند نگاهي همه جانبه، دقيق، ژرف و آينده نگرانه نسبت به موضوع و استفاده از تجارب قبلي در اين چرخه مي باشد، به همين دليل هر مدير يا مسئول براي اينكه بتواند در حوزه وظايف و مأموريتهاي سازمان مربوطه، يك برنامه‌ريزي منطقي و دقيق و بدون نقص داشته باشد، بايد تصاويري واقعگرايانه از تمامي حوادث ممكن الوقوع يا شرايطي را كه ممكن است براي اجراي مأموريت در حوادث و سوانح غير مترقبه با آن مواجه شود را در ذهن خود ترسيم و همچنين سوالات، انتظارات و نيازها و نيز تمامي منابع و امكاناتي كه مي تواند مورد استفاده قرار دهد را با بكارگيري عوامل ذيربط فهرست و تدوين نموده و از مديران خود نيز بخواهد با اقدام مشابه ، برنامه‌ريزي و با تمرين‌هاي مستمر آمادگي‌هاي لازم را در سازمان ايجاد نمايند .


     بطور كلي و در بعدكلان، برخي از مهمترين سوالات قابل طرح براي پاسخگويي در قالب سناريوهاي مختلف مديريت سوانح و حوادث، عبارتند از :

چند سوأل اساسي در زمينه مديريت حوادث و سوانح غيرمترقبه:
آيا طرح‌ها، برنامه‌ها، روش‌ها و سيستم‌هاي مورد نياز مديريت سوانح و حوادث در تمامي سطوح ملي استاني، شهرستاني و محلي براي تمام دستگاهها و در تمام موضوعات ذيربط تهيه شده است ؟
آيا آمادگيهاي لازم به‌ويژه در بعد اطلاع رساني و آموزشهاي عمومي و تخصصي انجام شده است؟
آيا منابع وامكانات موجود و مورد نياز شناسايي ، برآورد و تأمين شده است ؟
آيا نقش و وظيفه كليه دستگاهها و مردم در بخش دولتي و خصوصي مشخص و تفكيك شده است ؟
آيا در تهيه طرحها و برنامه ها ، تجارب كسب شده در ساير كشورها و حوادث رخ داده در كشور مورد توجه قرار گرفته است ؟
آيا تمامي موضوعات آشكار و پنهان و محسوس و نامحسوس مرتبط با مديريت سوانح و حوادث از جمله : نحوه حفظ و نگهداري اسناد و ميراث فرهنگي ، رسيدگي به محصولات كشاورزي ، نشت مواد سمي و خطرناك از مراكز توليد و نگهداري ، آتش سوزي و انفجار مراكز سوختي و صنعتي ، سرقت و غارت احتمالي اموال عمومي و مردم و ساير حوادث جانبي، مورد توجه قرار گرفته است ؟
آيا استانها و شهرستانهاي معين و نقش دقيق آنها در هر موضوع تعريف و تمرين شده است ؟
آيا در سلسله مرتب اداره بحران ، براي مديران آسيب ديده جايگزين انتخاب شده است ؟
آيا براي مديريت متمركز ، مستقل و يا پراكنده در مواقع ضروري ، طرحهاي لازم تهيه شده است ؟
آيا قوانين و مقررات موجود در زمينه هاي مختلف، توسط دستگاههاي ذيربط بازنگري، اصلاح و تكميل شده اند ؟
آيا نقاط ضعف ، تهديدات و آسيب پذيريها و روشها مقابله با آنها به دقت شناسايي شده اند ؟
آيا در زمينه پيشگيري و اولويت به اين موضوع وجلب همكاري مردم در اين رابطه ، اقدام عملي ، جدي و مؤثر بعمل آمده است ؟
آيا متون آموزشي ، توجيهي ، درسي و ساير اقدامات مشابه ، براي پيشگيري و بويژه مقاوم سازي و استانداردسازي ساختمانها و تجهيزات تهيه شده است ؟
آيا نقش و وظيفه ادارات و نهادهاي دولتي استانها و شهرستانهاي معين ، براي جايگزيني موقت ، تعيين و تعريف شده است ؟
آيا روشهاي پيگيري و اقدام و نظارت در تمام موضوعات ، پيش بيني و در برنامه هاي دولت و دستگاههاي تابعه قرار گرفته است ؟
آيا مراكز مربوط به مديريت بحران موجود در سراسر كشور ، خود در برابر حوادث مقاوم هستند؟

چرخه مديريت بحـران در حوادث و سوانح:
     مديريت بحران از آغاز تا پايان داراي مراحل مختلفي است كه از آن بعنوان چرخه مديريت بحران در حوادث و سوانح نام برده مي‌شود ، ‌اين مراحل عبارتند از :
مرحله اول – پيش بيني (شامل اقداماتي مانند : امكان‌سنجي ، مطالعه ، تحقيق و پژوهش، طراحي ، ‌سياستگذاري و…)
مرحله دوم – آمادگي (شامل اقداماتي مانند: برآورد ، برنامه‌ريزي ، سازماندهي ، آموزش ، تمرين ، مانور ، مهارت ، تجهيز و …)
مرحله سوم – پيشگيري (شامل كليه اقداماتي كه منجر به جلوگيري از وقوع يا كاهش اثرات حوادث و سوانح مي‌شود)
مرحله چهارم – واكنش (شامل اقداماتي مانند ، امداد و نجات ، جستجو ،‌تدارك ،‌تخليه ، آواربرداري ، مداوا ، اسكان موقت )
مرحله پنجم – پاكسازي ( شامل اقداماتي مانند پاكسازي منطقه آسيب‌ديده ، ‌برآورد ، ساماندهي ، ‌آرام‌سازي ، توانبخشي ، انتقال و جابجايي و اسكان نيمه موقت و …)
مرحله ششم – بازسازي (شامل اقداماتي مانند ، نقشه‌برداري ، احداث يا بازسازي بناها و اسكان دائم ، احياء اصولي شبكه‌هاي خدمات شهري ، اقدامات فرهنگي و …)
مرحله هفتم – كنترل (شامل اقداماتي مانند ، ارزيابي ، نظارت ، كنترل ،‌گزارش و …)
توضيح: سيستم خودكنترلي بايد در تمام مراحل پيش‌بيني شود ، ‌لذا منظور از كنترل در مرحله هفتم، نظارت و پيگيري براي به نتيجه رسيدن گام‌هاي پيش‌بيني شده است.
در كليه مراحل بجز مرحله چهارم، اقدامات مي‌تواند در سه دوره زماني كوتاه‌مدت، ميان مدت و بلند مدت اجرا شود، اما در مرحله چهارم يعني مرحله واكنش، اقدامات در چهار مقطع به شرح ذيل انجام مي‌شود.
الف– اقدامات آني ، در ساعات اوليه بروز حادثه و رفع مشكلات مشهود و نيازهاي امدادي.
ب– اقدامات اضطراري ،‌پس از امداد و نجات اوليه و رفع مشكلات پنهان و نيازهاي اوليه .
ج- اقدامات فوري ، ‌پس از تعيين تكليف مفقودين و گمشدگان و اموات و رفع نيازهاي ثانويه.
د– اقدامات معمول ، پس از انجام اقدامات اوليه ، اضطراي ، ثانويه و بازگشت آرامش نسبي.

سازمان مورد نياز براي كنترل بحران:
     سازمان و اركان مورد نياز براي كنترل بحران مي‌تواند، تابع شرايط مختلف از جمله؛ نوع حادثه، سطح حادثه، وسعت حادثه، زمان وقوع حادثه، مكان بروز حادثه و ساير عوامل مشابه باشد .


    استفاده از عناوين سازماني مانند: كميته ، ستاد ، تيم ، گروه ، كميسيون ، مركز ، سازمان و يا حتي استفاده از عناوين نظامي مانند دسته ، گروهان و گردان نيز مي تواند نسبت به شرايط متغير باشد ، اما قطعاً براي انجام دقيق نقش محوله و موفقيت در كار بايد ، وظايف بطور صريح و صحيح تفكيك و سازمان مناسبي را طراحي نمود .


     اين سازمان متناسب با شرايط، مي تواند در شش سطح بين المللي، ملي، منطقه‌اي، استاني، شهرستاني و محلي تشكيل و در هر كدام از اين سطوح با مسئوليت فردي معين، به انجام وظيفه بپردازد، به عبارت ديگر علاوه بر تقسيم مسئوليت و ايجاد سلسله مراتب بايد براي تمام موضوعاتي كه معمولاً در حوادث نيازمند تعيين سازمان و متولي خاص مي باشد، در ساختار و سازمان بحران ، جايگاه مناسب پيش بيني و شرح وظايف و حدود اختيارات افراد و دستگاهها نيز به‌طور كاملاً صريح و روشن، مشخص شود، بنا براين هر دستگاه يا سازمان ذيربط، بايد علاوه بر آگاهي از جايگاه خود در ساختار كلي سامانه مديريت حوادث، ساختار و سازمان درون سازماني خود را نيز در اين رابطه پيش بيني و طراحي نمايد .

نمونه عناوين ساختاري سازمان مديريت بحران در مرحله واكنش:
هماهنگي : براي ايجاد هماهنگي بين عوامل اجرايي و امدادي داخلي و خارجي .
حمل و نقل : براي جابجايي افراد و كالا و خدمات شامل ، حمل و نقل هوايي ، دريايي ، جاده اي و ريلي و ساير وسايل .
اسكان : براي اسكان موقت در لحظات اوليه بحران ، نيمه موقت و بازسازي و اسكان دائم .
ارزاق عمومي : براي نياز سنجي ،تأمين ، انتقال ، نگهداري و توزيع مناسب و بموقع مواد غذايي و ساير وسايل ، امكانات و مواد مورد نياز مردم در مراحل مختلف .
آبرساني : شامل آب آشاميدني بسته بندي و آب مورد نياز براي ساير مصارف و همچنين رفع آلودگي و در صورت امكان ، ترميم منابع و شبكه هاي آب .
اطلاع رساني : براي اطلاع رساني به آسيب ديدگان و بستگان آنها ، انعكاس خبري و رسانه اي ، برقراري ارتباطات عمومي و دولتي و … .
اطلاعات و امنيت : براي مسائلي مانند : رسيدگي به وضعيت زندانيان ، مقابله با جاسوسي احتمالي ، اغتشاشات و ساير موارد مشابه .
خدمات شهري : براي ترميم شبكه هاي آب ، برق ، گاز ، تلفن ، جمع آوري و تخليه زباله و … .
امنيتي و انتظامي : براي جلوگيري از سرقت اموال دولتي و اموال مردم ، كنترل اسباب كشي ها و ايجاد نظم وانضباط عمومي ، حفاظت از اماكن و … .
كفن و دفن : براي ايجاد سردخانه موقت ، جمع آوري و تدفين اموات ، ثبت مشخصات اموات و علامتگذاري قبور و … .
ميراث فرهنگي : براي حراست از اموال موزه ها و مراكز فرهنگي و جمع آوري و نگهداري آثار باستاني و فرهنگي و جمع آوري و حفاظت از مراكز و اسناد ملي .
كشاورزي : براي رسيدگي به امور كشاورزي مناطق آسيب ديده ، جمع آوري حيوانات اهلي ، احياء كانالهاي آبرساني ، سمپاشي مزارع و باغات ، جمع آوري و نگهداري محصولات آماده برداشت و … .
عمليات رواني و فرهنگي : براي كمك به كاهش آسيب هاي روحي و رواني آسيب ديدگان ، ارائه فعاليتهاي فرهنگي ، مقابله با شايعات و … .
خدمات رفاهي : براي ايجاد خياطي ، آرايشگاه ، كفاشي صلواتي ، و ايجاد نانوايي سيار و حمام و سرويس هاي بهداشتي و … .
آواربرداري و پاكسازي : براي نجات مصدومين و كشته شدگان زيرآوار و پاكسازي و بازسازي معابر .
جستجو : براي جستجو ، جمع آوري ، شناسايي و نگهداري مفقودين و گمشدگان .
نگهداري : براي نگهداري و پذيرايي از كودكان ، زنان ، افراد مسن و ساير افراد بي سرپرست و همچنين رسيدگي به معلولين ذهني و جسمي بازمانده از مراكز نگهداري.
نظارت و ارزيابي : براي نظارت بر روند اجراي كار در مراحل مختلف و ارزيابي عملكرد افراد .
رسيدگي به شكايات : براي رسيدگي به شكايات مردمي در مورد عملكرد دستگاههاي مجري و هچنين اختلافات احتمالي بين مردم در منطقه آسيب ديده .
مالي و پشتيباني : براي برآورد خسارات ، برآورد هزينه هاي مورد نياز و تأمين و تخصيص اعتبارات .
بهداشت و درمان : براي مداوا و درمان حادثه ديدگان و بيماران ، سمپاشي محيط ، جمع آوري و دفن حيوانات مرده ، انتقال مصدومين ، تأمين دارو و …
گروه ويژه : براي مقابله به خطراتي مانند؛ نشت مواد شيميايي و هسته‌اي، انفجار و آتش‌سوزي‌هاي گسترده و ساير موارد مشابه و خاص.

آموزشهاي مورد نياز:
     در دهه هاي گذشته و درچارچوب مديريت سنتي ، بويژه در بخش خصوصي ، آموزش نوعي هزينه تلقي مي شد ومديران پيوسته سعي در حذف هزينه هاي آموزشي داشتند ، در حاليكه بر خلاف تصور افراد در آن دوران ، امروزه آموزش ( در موضوعات مختلف ) را نوعي سرمايه گذاري مي دانند و اين نكته اي است واقعبينانه و صحيح ، زيرا اجراي برنامه هاي آموزشي نه تنها باعث تسهيل و تسريع در كارها مي شود ، بلكه نتايج برنامه هاي آموزشي مي توانند به هنگام عمل مانع از افزايش هزينه ها و نيز حذف خسارتهاي احتمالي شود، اما طبيعتاً اين آموزشها متناسب با شرايط ، مخاطب و موضوع مورد نظر ، داراي تفاوتهاي اساسي مي باشد .


     در موضوع مديريت حوادث غير مترقبه ، آموزشها بايد، با كمك مراكز آموزشي مانند : مدارس و دانشگاهها ، مراكز تحقيقاتي و مطالعاتي ، رسانه ها ، مراكز آموزشي بخش خصوصي و ساير نهادهاي ذيربط در دوبخش شامل: آموزشهاي مورد نيازعموم مردم و آموزشهاي تخصصي براي مجريان ، برنامه ريزي و ارائه شود . البته اجراي بهتر اين آموزشها مستلزم ايجاد رشته هاي تخصصي دردانشگاهها و ايجاد دانشكده هاي ويژه ، تأمين مراكز علمي و تحقيقاتي ، برگزاري همايشهاي تخصصي ، اجراي كارگاههاي آموزشي و انجام انواع مانورها و تمرينات ، تهيه و تدوين كتب آموزشي و كمك آموزشي ، نشريات تخصصي ، عمومي ، تهيه فيلم و … نيز مي باشد .

برخي از سرفصلهاي آموزشي:
آشنايي با انواع حوادث ، اثرات و روشهاي پيشگيري و مقابله و …
آشنايي با قوانين ومقررات بويژه قوانين بيمه و قوانين موثر در پيشگيري .
آشنايي با تجهيزات و امكانات در دو بخش عمومي و تخصصي .
آشنايي با انواع عملياتهاي امدادي ، آوار برداري ، جستجو ، نجات .
آشنايي با انواع روشهاي برنامه ريزي ، سازماندهي و مديريت بحران .
آشنايي با انواع روشهاي ارتباطي و هشداردهنده عمومي و تخصصي .
آشنايي با ساير آموزشها مانند عمليات رواني و فرهنگي ، نگهداري و توزيع كالا و خدمات ، اسكان موقت ، مستند سازي و …

مشمولين آموزشها:
            الف – اقشار مختلف مردم، در زمينه آموزشهاي عمومي مربوط به مراحل مختلف.
            ب – عوامل بخش ستادي ( مانند: مديران ، و برنامه ريزان و عوامل نظارتي دستگاههاي مختلف ) در زمينه انواع آموزشهاي مديريتي.
            ج – مجريان ، شامل : امدادگران ، عوامل اجرايي و ساير دست اندركاران در بخشهاي مختلف براي ارائه انواع آموزشهاي عملياتي.
            د – افراد و بخشهاي موثردرزيرساختهاي عمراني وكشاورزي ، مانند: پيمانكاران،كارگران و …. براي ارائه آموزشهاي تخصصي موردنياز .

وسايل و تجهيزات امدادي:
     تجهيز مجريان ومنطقه آسيب ديده و مديريت بر وسايل و تجهيزات و استفاده صحيح و مناسب از اين امكانات و همچنين ارسال بموقع تجهيزات ، ماشين آلات و وسايل متناسب با موضوع و نوع حادثه، از اهميت فراواني برخوردار است و هر دستگاه و سازمان مي بايست متناسب با نقش و مسئوليت محوله در حوادث ، دردوبخش شامل : تجهيزات و امكانات مورد نياز براي استقرارمجريان و تيمهاي اعزامي به منطقه آسيب ديده يا اطراف آن و امكانات و تجهيزات مورد نياز براي انجام وظايف و مأموريتهاي محوله ، پيش بيني هاي لازم را بعمل آورده و جدول سازمان تجهيزات خود را تهيه و تنظيم نمايد .


    منابع تأمين اين تجهيزات مي تواند شامل : خريد و تهيه امكانات از محل اعتبارات تخصيصي و يا بكارگيري امكانات بخش خصوصي و مردمي باشد كه البته استفاده از اين امكانات ، نيازمند شناسايي و برآورد قبلي است .
تقسيم بندي تجهيزات در مقياس كلي‌تر شامل: تجهيزات عمومي مورد نياز مردم نيز مي شود .

الف – نمونه تجهيزات تخصصي مورد نياز در مرحله واكنش:
ماشين آلات سنگين مانند : انواع لودر ، بيل مكانيكي ، جرثقيل .
ماشين آلات نيمه سنگين مانند : انواع خودروهاي آتش نشاني ، آمبولانس و كاميون .
انواع وسائط حمل ونقل مانند : اتوبوس ، ميني بوس ، انواع شناورهاي امدادي ، هواپيما و بالگرد.
انواع تجهيزات اطفاي حريق مانند : كپسولهاي آتش نشاني سيار و دستي ، پمپ تخليه آب ، پمپ هوا ، نردبان و … .
انواع امكانات و تجهيزات جستجو مانند: دستگاه زنده ياب ، سگ ، قطب نما ، نقشه و … .
انواع تجهيزات و كمك هاي اوليه مانند : كپسول اكسيژن ، برانكارد ، آمبوبك ، دستگاه شوك و … .
انواع وسايل آوار برداري مانند : بيل و كلنگ ، وسايل برش ، جك ، اره ، طناب ، پمپ هوا و … .
انواع وسايل علامتگذاري مانند : وسايل و تابلو معرفي مناطق آلوده ، تابلو هشدار مناطق خطرناك ، تابلو شناسايي قبور ، تابلو معرفي مناطق پاكسازي شده ، تابله محل تخليه ضايعات ساختماني ناشي از آواربرداري، انواع تابلوي راهنما و … .
انواع وسايل و تجهيزات ارتباط باسيم ، بي سيم و ماهواره اي سيار و دستي .
انواع امكانات خدماتي مانند : سرويسهاي بهداشتي ( توالت و حمام ) سيار ، نانوايي سيار ، خياطي ، كفاشي و آرايشگاه سيار و … .
انواع تجهيزات و وسايل جانبي مانند : انواع سردخانه ، ژنراتور برق ، دستگاه تصفيه آب ، دستگاههاي حرارتي و برودتي سيار و … .
توضيح: بديهي است اين امكانات بستگي به نوع وظيفه و مسئوليت هر دستگاه مي تواند در بر گيرنده انواع وسايل و تجهيزات باشد .

ب – نمونه وسايل و تجهيزات عمومي مورد نياز در هنگام وقوع حوادث:
كانكس يا چادر خانوادگي براي اسكان موقت .
پتو مسافرتي و زير انداز .
پلاستيك (نايلون) به‌عنوان عايق ضد آب براي پوشش كف و اطراف چادر.
وسايل كمك هاي اوليه ، قرص تصفيه آب و وسايل بهداشتي و شوينده.
آب و غذاي بسته بندي .
چراغ قوه و راديو و آينه .
ظروف يك بار مصرف همراه با چاقو و … .
بيلچه و وسايل سبك جستجو .
بادگير ، ماسك و كلاه و دستكش .
توضيح: وسايل فوق بايد همراه با مواد غذايي كنسروي و بسته بندي شده، توسط خانواده ها در كيسه ها (كوله هاي امدادي) آماده و در مكانهاي مطمئن و امن نگهداري و در صورت عدم دسترسي ، در هنگام وقوع حوادث بلافاصله در اختيار آنها قرار گيرد .

بسته هاي امدادي براي ارسال به مناطق آسيب ديده:
     توزيع پراكنده و نامناسب امكانات و اقلام مورد نياز آسيب ديدگان نه تنها باعث حيف و ميل اموال و توزيع ناعادلانه و افزايش هزينه ها مي گردد ، بلكه گاهي برخي از اقلام هرگز در اختيار متقاضي قرار نمي گيرد در حاليكه بعضي از امكانات طي چند مرحله به او ارائه شده است ، بنابراين بنظر مي رسد ، بهترين روش اينستكه دستگاههاي ذيربط قبل از ارسال امكانات مورد نياز آسيب ديدگان به منطقه ، آنها را متناسب با شرايط و نوع حادثه و همچنين مراحل مختلف اجراي عمليات ، يعني اولين نيازهاي ضروري در اولين مرحله از عمليات امداد و نجات و مراحل بعدي آن كه بتدريج بحران فروكش و آرامش نسبي ايجاد مي گردد ، دسته بندي وسپس توزيع نمايند .و از تحويل فله اي و بي ضابطه آن اجتناب و همچنين سيستمهاي لازم را براي توزيع متعادل و عادلانه پيش بيني نمايند .


     اين امكانات كه متناسب با نوع و شرايط حادثه متفاوت مي باشد را مي شود، در پنج گروه كلي بشرح ذيل تقسيم‌بندي نمود :

اقلام مورد نياز مردم مناطق آسيب ديده در حوادث:
۱- مواد خوراكي و غذايي
2- مواد دارويي و بهداشتي
3- مواد مصرفي و شخصي
4- لوازم غير مصرفي
 

ساير لوازم
الف – مواد خوراكي و غذايي :
     برخي از مهمترين موادغذايي كه البته بايد متنوع باشد ، عبارتند از : آب شرب بسته بندي ، انواع غذاهاي كنسروي ، انواع نان ، بيسكويت ، قند و شكر ، چاي ، حلوا شكري ، پنير ، نمك ، ادويه ، برنج ، روغن و ساير مواد غذايي مشابه .
ب – مواددارويي و بهداشتي :
     قرص تصفيه آب، باند و گاز و چسب ، بتادين ، قرص مسكن ، قرص سرماخوردگي ، سرنگ ، كرمهاي نرم كننده و محافظ پوست ، اسپري ، كرم و ساير مواد دفع كننده حشرات ، مواد شوينده بدن ، مواد شوينده ظروف و لباس ، در برخي موارد پوشك بچه و نوار بهداشتي و ساير موارد مشابه ، نمونه هايي از اين مواد مي باشند .
ج – مواد مصرفي و شخصي :
     انواع لباس زير و رو ، جوراب ، كلاه و دستكش ، چادر و روسري و مقنعه ، انواع ظروف و وسايل آشپزي ، پارچ و ليوان ، كتري ، سبد ، مقداري پلاستيك بعنوان عايق ضد آب و رطوبت ، مواد سوختي ، باطري و ساير مواد مشابه در اين گروه قرار مي گيرند .
د – لوازم غير مصرفي :
     در اين گروه مي توان وسايلي مانند: چراغهاي خوراك پزي و حرارتي ، چراغهاي روشنايي و چراغ قوه ، راديو جيبي ، چادر گروهي ، كيسه خواب ، پتو ، زيرانداز و ساير موارد مشابه را قرار داد .
ه – ساير لوازم :
     وسايلي كه در هيچكدام از اين گروهها قرار نمي گيرند مانند : محموله هاي فرهنگي شامل : انواع كتاب دعا ، كتب درسي و ساير كتب ، مهر و جانماز و تسبيح ، ادعيه و همچنين وسايل بازي و سرگرمي و … در اين دسته بندي قرار مي گيرند .

نمونه‌هايي از قوانين، مقررات و روش‌هاي مورد نياز در مديريت بحران در سوانح و حوادث:
      اولين اقدامات مطالعاتي و پژوهش و اولين آيين نامه هاي تهيه شده در كشور ، در زمينه مديريت حوادث غيرمترقبه ، به دهه پنجاه هجري شمسي برمي گردد و لذا بازنگري، بهينه‌سازي و اصلاح و تكميل قوانين در اين زمينه اجتناب ناپذير و ضروري است، برخي از قوانين مقررات و روشهاي پيشنهادي در اين زمينه عبارتند از:
قانون درج شماره ملي برروي پلاك، گردن آويز يا لوازم تخصصي مانند بند ساعت ، انگشتر ، گردنبند يا سگك كمربند براي تمامي مردم با پيش بيني تدابير لازم در مورد فروش يا مفقود شدن اين اشياء .
قانون سطح بندي بحرانها و مقام مجاز براي اعلام وضعيت در هر سطح و تعيين رئيس و نائب رئيس در حوادث .
قانون بيمه مجريان و امدادگران بكارگيري شده دررابطه بابحران و مناطق آسيب ديده .
قوانين مربوط به جلوگيري از فرسايش خاك مانند : كاشت گياهان مقاوم ، ممنوعيت استفاده مستمراز زمين براي كشاورزي ، جلوگيري از چراي بي رويه دام از مراتع، جلوگيري از قطع درختان و برداشت بيش از حد مصالح از زمين .
قوانين و مقررات آموزشي براي مجريان ، امدادگران ، مردم ، دانش آموزان و دانشجويان و… .
قانون الزام استانها و شهرستانها به ساخت فضاهاي چند منظوره (پاركها) و پيش بيني فضاهاي مورد نياز مديريت بحران مانند : ( محل اسكان موقت ، مراكز امدادي ، انبار ، پاركينگ و ساير مراكز خدماتي ) .
تهيه قوانين بازدارنده و پيشگيري كننده .
دستورالعمل چگونگي اعلام وضعيت بحراني در سطوح مختلف در هنگام بروز حوادث .
دستورالعمل نحوه كاهش فعاليتهاي دولتي خارج از محل بحران براي ورود به بحران و بكارگيري كارمندان دولت در مناطق آسيب ديده .
تعيين تكليف چگونگي استفاده از امكانات ، تجهيزات و نيروي انساني پروژه هاي عمراني و صنعتي نيمه كاره در سطح كشور ، براي استفاده در حوادث بويژه در بحرانهاي بزرگ و ملي .
دستورالعمل تعيين وضعيت مدارس ودانشگاهها و بكارگيري اقشار مذكور در بحرانها .
نحوه بكارگيري امكانات مردمي و بخش خصوصي در بحران .
دستورالعمل تأمين و توزيع و نحوه سهميه بندي ارزاق عمومي و سوخت درمناطق بحران زده .
دستورالعمل صدور پلاك شناسايي براي افراد .
دستورالعمل نحوه جمع آوري اخبار حوادث واطلاع رساني عمومي و مديريتي .
دستورالعمل نحوه جمع آوري و نگهداري گمشدگان .
دستورالعمل نحوه جستجو ، شناسايي و جمع آوري مفقودين .
دستورالعمل نحوه جمع آوري و نگهداري افراد بي سرپرست .
دستورالعمل نحوه برخورد با زندانيان .
دستورالعمل تهيه نسخه پشتيبان از اسناد و مدارك بويژه اسناد و سوابق بيمه اي ، اسناد ملي و حتي اسناد مردمي و نگهداري در نقاط مختلف و امن كشور توسط دستگاههاي دولتي .
دستورالعمل استاندارد سازي اماكن و تأسيسات موجود و در دست احداث .
تهيه روشهاي انبارداري و توزيع ارزاق در بحران .
دستورالعمل استفاده از شماره ملي و جوهر بادوام براي ثبت اثرانگشت بمنظور توزيع عادلانه ارزاق و خدمات دربحرانها .
تهيه دستورالعمل كنترل بر جمع آوري ، بسته بندي ، نگهداري ، حفاظت و ارسال كمك هاي دريافتي مردمي و غير مردمي .
تهيه دستورالعمل كنترل و پيگيري دريافت كالا از مبدأ تا مقصد و تعيين مرجع و نحوه تأييد بارنامه .
تهيه دستورالعمل جمع‌آوري و نگهداري وسايل سالم مردم بحران زده.

برخي از موضوعات تحقيقاتي پيشنهادي در زمينه مديريت حوادث غيرمترقبه:
يررسي طرحها ، قوانين ، مقررات ، روشها و سيستم هاي موجود و مورد استفاده در ساير كشورها و كاستيهاي مربوطه در اين زمينه .
هواشناسي و اقليم شناسي و تغييرات آب و هوايي .
شناخت بافت شهري و روستايي در نقاط مختلف كشور .
شناسايي انواع مصالح ساختماني محلي و استاندارد ( مقاوم در برابر حوادث ) و قابل استفاده در مناطق مختلف ايران .
امكان فوران كوههاي آتشفشان ايران مانند كوه دماوند و يا تفتان .
تحقيق در مورد مناطق سيل خيز و يا مستعد سيل در كشور .
تحقيق در مورد ميزان آمادگي عوامل و دستگاههاي اجرايي در رابطه با بحران در سطوح مختلف .
تحقيق در مورد ميزان مقاومت مراكز امدادي و خدماتي موجود در برابر حوادث .
تحقيق در مورد انواع تجهيزات و ماشين آلات قابل استفاده در حوادث .
بررسي ميزان احتمال وقوع طوفان،گرد باد، سونامي وسايرحوادث در نقاط مختلف كشور .
تحقيق در مورد عوامل فرساينده خاك ، ميزان تأثير گذاري و نحوه مقابله و پيشگيري .
بررسي وضعيت مراكز نگهداري سرمايه هاي مالي و اسنادي دولتي مانند: بانكها ، مراكز ثبت اسناد ، مراكز قضايي و حقوقي ، مركز ثبت احوال .
بررسي وضعيت و ميزان آسيب پذيري موزه ها ، آثارباستاني ، كتابخانه هاي ملي ، مراكز اسنادي ، آرشيوهاي ملي مانند : صداو سيما و ساير موادر مشابه در كشور .
تحقيق در مورد منابع و مراكز آموزشي و درسي مورد نياز و موجود در جهان و كشور در زمينه حوادث غير مترقبه .
مستندسازي تجارب و فرآيند عمليات امدادي در حوادث و سوانح .
بررسي سيستمها ، روشها و ابزارهاي هشدار دهنده در هر زمينه و موضوع.
وضعيت بيابان زدايي و تثبيت شنهاي روان و روشهاي مقابله با آن .
بررسي روشهاي مقاوم سازي در زمينه ها و موضوعات مختلف .
بررسي وضعيت مراكز آزمايشگاهي ، توليدي ، صنعتي و ذخيره سازي مواد شميايي ، منفجره و ساير مواد خطرناك موجود و مورد استفاده در نقاط مختلف در كشور .
بررسي الگوهاي مختلف مديريت بحران و سيستمها و روشهاي موجود و قابل استفاده در ساير كشورها .
بررسي ميزان آسيب پذيري روستاها و مناطق دور افتاده .
نقشه برداري نقاط خطرخيز و مستعد حوادث مختلف .
بررسي و شناسايي نقاط و محلهاي امن در انواع حوادث در نقاط مختلف كشور .
تحقيق در مورد سيستمها و تجهيزات ارتباطي مورد نياز .
بررسي نقش و وظيفه متقابل مردم ، NGO ها ،نيروهاي سازمان يافته و اركان دولتي در اين زمينه .
بررسي و ضعيت تأسيسات شهري مانند: پلها ، تونلها ، پايانه هاي مسافربري و باربري ، ايستگاههاي راه آهن ، اسكله ها ، بنادر و موج شكن ها ، فرودگاهها ، ايستگاههاي مترو ، شبكه هاي آب ، برق ، گاز ، تلفن ، فاضلاب جاده ها و راههاي ريلي و غير ريلي .
بررسي و تجزيه تحليل مشكلات ، نيازمنديها و الزامات در هر بخش و موضوع .
سازه‌هاي سبك، فوري و ارزان قيمت قابل توليد و احداث در مناطق آسيب‌ديده براي اسكان موقت.

توصيه عملياتي:
     براي ايجاد آمادگي در مردم و بويژه دستگاههاي ذيربط ، لازم است بلافاصله پس از اجراي آموزشهاي مورد نياز ، انجام مانور و اجراي تمرينهاي مهارتي در محلهاي پيش بيني شده در حوزه هاي ماموريتي كه مسئوليت انجام وظيفه و ياري رساني به آن را بر عهده داريم ، در دستور كار قرار گرفته و عملا اقدامات متناسب با سناريوهاي فرضي ، با رعايت تمام جزئيات پياده سازي شود.

آشنايي با برخي از موضوعات مرتبط بامديريت سوانح و حوادث غير مترقبه:
     دامنه فعاليت‌ها در زمينه حوادث غير مترقبه بقدري وسيع و گسترده است كه تقريباً تمام دستگاه‌ها و سازمان‌هاي دولتي و غير دولتي و حتي مردمي را نيز شامل مي‌شود و به عبارت ديگر بايد اعتراف كرد كه در صورت بروز حوادث بزرگ ، ‌بدون همكاراي متقابل بين مردم و دولت و همچنين نهادهاي بين‌المللي ، اقدام در اين زمينه ناممكن مي‌باشد.
به همين منظور در ادامه موضوعات مرتبط با مديريت سوانح وحوادث، صرفنظر از سطح و وزن آنها در قالب ۲۰ عنوان شامل : مباحث تئوريك ، شناسايي و مطالعه ، مديريت ، ساختار و سازمان ، آموزش و تحقيق ، اطلاع‌رساني و ارتباطات ، پيشگيري ، كنترل، نيروي انساني ، تجهيزات و امكانات ،‌تأسيسات و ابنيه ،‌پشتيباني ، امنيتي و انتظامي ، بهداشتي و درماني ، پاكسازي ، امدادي ، خدمات اجتماعي ، خدمات روحي و رفاهي ، كشاورزي ، بسترسازي ، طرح‌ها و روش‌ها ، فرم‌ها و برگه‌ها و تابلوها و بيش از ۲۵۰ موضوع كلي به شرحي كه در ادامه به آن پرداخته خواهد شد ارائه مي‌گردد.
     بديهي است كه اولاً هريك از اين موضوعات مي‌تواند به زير مجموعه‌هاي كوچكتري نيز تقسيم شود، ثانياً توجه و اجراي بخشي از اين موضوعات در تمام يا برخي از مراحل هفتگانه چرخه مديريت سوانح و حوادث ، الزاميست و ثالثاً بخش عمده‌اي ازاين موضوعات بطور مشترك يا اختصاصي در ارتباط با سازمان‌ها ، دستگاه‌ها و نهادهاي مختلف مي باشد و تقريباً هيچ كدام از سازمانها و نهادهاي دولتي از اين مباحث مستثني نيستند و رابعاً موضوعات مذكور اختصاص به يك سطح مشخص ندارد و مي‌تواند در سطوح مختلف ملي ، منطقه‌اي ،‌استاني ، شهرستاني و محلي هم مصداق داشته باشد ، بنابراين ارائه اين فهرست مي‌تواند در پيش‌بيني و تهيه و تنظيم طرح‌ها و برنامه‌ها و كسب آمادگي‌هاي دولتي و همچنين بخش خصوصي مؤثر واقع شود.
    
اين موضوعات مي‌تواند از نظر سلسله مراتب علمي نيز به شكل ذيل دسته‌بندي شوند:
وظايف عمومي و مشترك دستگاههاي دولتي در زمينه مديريت بحران:
۱- مطالعه و تحقيق و پژوهش در زمينه مأموريت و وظايف سازمان در بحران . ۲-شناسايي آسيب پذيري هاي مرتبط با وظايف سازمان مربوطه . ۳- انجام اقدامات پيشگيرانه در راستاي آسيب هاي مورد اشاره . ۴- تهيه طرحها ، برنامه ها و سيستمها و روشهاي متناسب با وظايف محوله . ۵- طراحي و آماده سازي سازمان نيروي انساني و تجهيزات متناسب با مأموريت . ۶- اجراي برنامه هاي آموزشي ، تمريني و مانوري براي كسب مهارت و آمادگي . ۷- شناسايي منابع و تأمين امكانات براي مواقع ضروري و تجهيز سازمان به وسايل مورد نياز . ۸- جمع آوري اطلاعات و برآورد امكانات و هزينه هاي مورد نياز سازمان در منطقه آسيب ديده . ۹- تشكيل تيم هاي كارشناسي و طراحي ستاد بحران و كميته هاي موقت عملياتي .۱۰- سياست گذاري و هدف گذاري درون سازماني در زمينه مأموريتهاي مقابله با بحران . ۱۱- اطلاع رساني تخصصي در زمينه فعاليت هاي ذيربط سازمان . ۱۲- تعيين استانها و شهرستانهاي معين براي جايگزيني موقت بجاي سازمان همنام در منطقه بحران زده. ۱۳- تعيين دستور العمل هاي لازم براي اداره موقت امور سازمان همنام در منطقه بحران زده . ۱۴- تهيه گزارش عملكرد و مستند سازي فعاليت ها و تجارب كسب شده در منطقه بحران . ۱۵- پيش بيني تهيه و تنظيم قوانين و مقررات مرتبط با حوزه مأموريت در مديريت بحران . ۱۶- پيش بيني و تأمين وسايل مورد نياز براي استقرار گروههاي اعزامي سازمان در منطقه بحران . ۱۷- برآورد خسارت مرتبط با مأموريت در منطقه آسيب ديده . ۱۸- مشاركت در تأمين نيازها و هزينه هاي مورد نياز مناطق آسيب ديده . ۱۹- تهيه طرح هاي لازم براي بازسازي سازمانهاي همنام در مناطق آسيب ديده . ۲۰- تهيه فهرست و c.p.m برنامه هاي لازم الاجراء در رابطه با وظايف سازمان مربوط به عمليات قبل، حين و بعد از در بحران .

مباحث تئوريك:
۱-تهيه ترمينولوژي وتعريف مفاهيم مربوطه۲- تهيه رسالت وچشم‌انداز درسطوح مختلف۳- هدفگذاري و تهيه راهبردها و راه‌كارها ۴- تعيين و تعريف انواع حوادث ۵- اولويت گذاري حوادث و اقدامات ۶- تعيين راه‌هاي پيشگيري و مقابله ۷- سطح‌بندي حوادث ، سوانح و بحران‌ها ۸- طراحي روش‌هاي مديريت بحران در شرايط مختلف بطور متمركز و يا سلسله مراتبي ۹- برنامه‌ريزي درسطوح و موضوعات مختلف ۱۰- بررسي و رفع اقدامات موازي ۱۱- سياستگذاري و طراحي سيستم‌هاي مناسب تصميم‌گيري ۱۲- تعيين نقش نهادهاي بين‌المللي و نحوه تعامل با آنها در هر سطح ۱۳- تعيين نقش و وظيفه NGO ها و مردم ۱۴- تعيين نيروهاي سازمان يافته مردمي ۱۵- آمايش سرزميني و استقرار مراكز امدادي در سطح كشور ۱۶- تعيين نقش و وظيفه مراكز دولتي و خصوصي

شناسايي و احصاء نقاط ضعف و قوت و همچنين فرصتها و تهديدات:
۱-نقاط امن در ارتفاعات و ساير فضاهاي مناسب . ۲- تجارب بين المللي و داخلي موجود . ۳- حمايت هاي مالي و تخصصي سازمانهاي بين المللي . ۴- راهها ، معابر و جاده هاي دسترسي . ۵- شناسايي نقاط آسيب پذير شبكه خدمات شهري . ۵- شناسايي نقاط آسيب پذير تأسيسات شهري . ۶- شناسايي نقاط آسيب پذير مراكز توليدي و صنعتي . ۷- شناسايي نقاط آسيب پذير مركز توليد نيرو ( نيروگاهها ) . ۸- شناسايي نقاط آسيب پذير مخازن آب و غذا و سوخت . ۹- تهديدات جانبي طبيعي . ۱۰- تهديدات جانبي نيروهاي خارجي و فرا منطقه اي . ۱۱- شناسايي انواع حوادث ممكن الوقوع . ۱۲- اولويت گذاري حوادث . ۱۳- بررسي و ارزيابي ميزان وقوع و خسارات احتمالي . ۱۴- شناسايي بافت شهرها . ۱۵- منابع و امكانات دولتي موجود . ۱۷-منابع و امكانات مردمي . ۱۸- منابع و امكانات بخش خصوصي . ۱۹- نيروهاي داوطلب و NGO ها . ۲۰- نيروهاي سازمان يافته مردمي و دولتي . ۲۱- مراكز تخصصي و حرفه اي موجود . ۲۲- منابع و نيروهاي بين المللي . ۲۳- كمبودهاي تجهيزاتي . ۲۴- كمبودهاي تخصصي . ۲۵- كاستيهاي قانوني و مقررات و روشها . ۲۷- كمبود نيروي انساني . ۲۸- عدم تمركز و وحدت رويه در مديريت

موضوعات مديريتي:
۱-ايجاد اتاق وضعيت ( فرماندهي ) با تجهيزات كامل در مركزيت و منطقه بحران زده.۲- اتخاذ تدبير براي حضور در مناطق صعب العبور و دور از دسترس .۳- پيش بيني مترجم زبانهاي خارجي و بومي . ۴- تعيين نحوه مشاركت دستگاههاي دولتي در عمليات امداد و نجات و … در مراحل مختلف . ۵- پيش بيني تدابير لازم براي حفظ روند فعاليتها تا پايان كار‌ . ۶- اتخاذ تدابير لازم براي اولويت به پيشگيري بجاي مقابله . ۷- تعيين نقش متقابل مردم و دولت در مقاوم سازي . ۸- تعيين وضعيت سازمانهاي بين المللي و كمك هاي خارجي . ۹- توجه به جزئيات كوچك و بزرگ در طرح ها و برنامه ها . ۱۰- ايجاد ساز و كار لازم براي مستند سازي فعاليت ها و تجارب . ۱۱- استفاده از خدمات هواشناسي و … . ۱۳- تعيين محل استقرار ستاد كنترل و فرماندهي ، عوامل اجرايي ، پاركينگ ، انبار ، محل ارائه خدمات مختلف درماني ، رفاهي و … . ۱۴- شناسايي و حضور بموقع نيروهاي حفاظتي در مراكز حياتي ، حساس ، مهم و قابل حفاظت . ۱۵- اصلاح و بازنگري قوانين . ۱۶- تقويت سامانه هاي آمادگي .

پيش بيني و بستر سازي:
۱- پيش بيني تهيه و تامين انواع وسايل حمل و نقل و جابجايي مردم و كالا   شامل: ( خودروهاي سبك و سنگين ، كشتي و قايق ، هواپيما و بالگرد و قطار ) . ۲- پيش بيني تخليه فوري مردم از شهرها در وضعيت هاي مختلف . ۴- پيش بيني روشها امدادرساني به روستاها و مناطق دورافتاده . ۵- پيش بيني روشهاي كنترل ، مهار يا رفع آثار تخريبي ناشي از اختلال در شبكه هاي آب و برق و گاز و فاضلاب . ۶- مقابله و رفع آلودگيهاي سمي و خطرناك زيست محيطي . ۷- پيش بيني مقابله و دفع حشرات و حيوانات موذي . ۸- پيش بيني ايجاد و استفاده از سيستمهاي هشداردهنده . ۹- پيش بيني نحوه بكارگيري عوامل اجرايي بومي در منطقه آسيب ديده . ۱۰- پيش بيني و تهيه طرح براي ايجاد ديواره هاي آب بند در سيل و طغيان رودخانه ها . ۱۱- پيش بيني طرح تخليه آب از منازل ، ساختمانها و تأسيسات . ۲۰- نصب تجهيزات امدادي در ساختمانهاي بزرگ و مرتفع . ۲۱- پيش بيني مركز فرماندهي و كنترل (‌اتاق وضعيت ) . ۲۲- پيش بيني نحوه دفاع از مرزها و تماميت ارضي كشور در حوادث بزرگ و ملي . ۲۳- پيش بيني محل استقرار عوامل اجرايي و امدادي و محل پاركينگ خودروها و انبار كمك هاي دريافتي وساير موارد مشابه در منطقه . ۲۴- پيش بيني استانهاي معين براي جمع آوري ، انتقال و نگهداري اسناد ملي ، آثار باستاني و ميراث فرهنگي و اموال موزه ها و … . ۲۵- پيش بيني روشهاي نگهداري اسناد ملي و دولتي در نقاط مختلف كشور ۲۶-پيش بيني تهيه تصوير ماهواره اي از مناطق مسكوني . ۲۷- پيش بيني نحوه فعال سازي دستگاههاي دولتي و عمومي مانند بانك ها و شهرداري ها و راديو و تلويزيون . ۲۸- پيش بيني استاندارد سازي مراكز امدادي و خدماتي در نقاط مختلف كشور . ۲۹- پيش بيني احداث مراكز امدادي و خدماتي استاندارد در نقاط امن كشور . ۳۰ – پيش بيني نحوه استفاده از سامانه هواشناسي در كنترل بحرانها و عمليات امدادي . ۳۱- پيش بيني امكانات و سازو كار لازم براي مستند سازي تجارب و عملكرد عوامل اجرايي و امدادي . ۳۲- پيش بيني ذخيره سازي تجهيزات و كالاهاي مورد نياز بحران ها . ۳۳- پيش بيني جزئيات و الزامات خرد و كلان در طرح ها و برنامه ها . ۳۴- پيش بيني وضعيت و نحوه رسيدگي به اقليتهاي مذهبي و خارجيان ( جهانگرد ، ميهمان و … ) . ۳۵- پيش بيني نحوه استفاده از هتل ها ، اقامتگاهها و ساير مراكز عمومي در بحرانها . ۳۶- پيش بيني روشهاي مقابله با طغيان رودخانه ها در حوادث . ۳۷- پيش بيني روشهاي خارج ساختن بازماندگان از محل بحران در حادثه ۳۸- پيش‌بيني محل تخليه زباله و ضايعات ساختماني ناشي از آواربرداري ۳۹- پيش‌بيني نحوه و مراجع جمع‌آوري، نگهداري، انتقال و توضيع عادلانه كمك‌هاي نقدي و غيرنقدي مردمي و دولتي ۴۰-پيش‌بيني نحوه خارج ساختن وسايل سالم و اسناد و مدارك آسيب‌ديدگان و نحوه حفاظت از آنها .

طرح‌ها و روش‌ها:
۱- طرح جامع امداد و نجات و مديريت بحران ۲- طرح ساخت و استفاده از پناهگاه‌ ۳- طراحي سيستم مديريت و فرماندهي متمركز و مستقل براي مواقع ضروري ۴- طرح بسيج عمومي براي مقابله با بحران ۵- طرح كنترل اغتشاشات احتمالي در منطقه بحران زده ۶- طرح توزيع عادلانه و بموقع ارزاق عمومي در منطقه ۷- طرح جمع‌آوري اطلاعات گمشدگان ،‌ مفقودين ، مجروحين ، مصدومين و بازماندگان حادثه ۸- تهيه طرح جمع‌آوري و انتقال ميراث فرهنگي و آثار باستاني و اسناد ملي توسط استان‌هاي معين با شناسايي و تمرين قبلي ۹- تهيه طرح‌هاي بازسازي و اصلاح نقشه شهر و روستاها . ۱۰- تهيه طرح فعال‌سازي موقت و دائمي دستگاه‌ها ي دولتي ۱۱- طرح ذخيره‌سازي كالا و تجهيزات مورد نياز. ۱۲- طرح ايجاد ثبات در آمار و اطلاعات جمع آوري شده در منطقه آسيب ديده از طريق ثبت شماره ملي و استفاده از اثر انگشت با جوهرهاي پر دوام و ثابت. ۱۳-روش‌هاي جع‌آوري كمك‌هاي مردمي. ۱۴- تهيه طرح‌هاي مقابله با فرسايش خاك ۱۵- اجراي طرح‌هاي آبخيزداري و … ۱۵- طرح توسعه جنگل‌كاري و پوشش گياهي.

ساختار و سازمان:
۱-طراحي ساختار مناسب در هر دستگاه . ۲- طراحي ساختار كلي مديريت بحران . ۳- تهيه سازمان نيروي انساني در هر دستگاه . ۴- تهيه سازمان نيروي انساني سازمان مجري . ۵- تهيه سازمان ماشين آلات و تجهيزات . ۶- طراحي سلسله مراتب و سيستمهاي متمركز فرماندهي . ۶- تعيين شهرها و استانهاي معين همجوار . ۷- تعيين و تفكيك وظايف و نقش هريك از سازمانهاي مرتبط اعم از دولتي ، غير دولتي و مردمي در مراحل مختلف . ۸- پيش بيني سازمان نيروي و اكنش سريع . ۹- تعيين نقش و وظيفه مردم در مراحل مختلف . ۱۰- طراحي كميته ها و ستادهاي موقت و دائمي . ۱۱- تعيين رئيس ونائب رئيس در سطوح مختلف . ۱۲-تعيين نقش و وظيفه سازمانهاي بين المللي . ۱۳- سازماندهي و ساماندهي نيرو و امكانات موجود.

علمي، آموزشي، تحقيقاتي و پژوهشي:
۱-تهيه و تدوين متون آموزشي و درسي . ۲- هماهنگي با رسانه ها . ۲- هماهنگي با مراكز آموزش خصوصي . ۴- تأسيس دانشكده ، پژوهشكده و مراكز مطالعاتي . ۵- اجراي آموزشهاي تخصصي براي مجريان در هر سطح و موضوع . ۶- مانور تمرين و كسب مهارت . ۷- راه اندازي موقت مراكز آموزشي . ۸- راه اندازي دائمي مدارس ، دانشگاهها و ساير مراكز آموزشي . ۹- توسعه فرهنگ بيمه . ۱۰- توسعه فرهنگ نگهداري اسناد و مدارك در مكانهاي امن . ۱۱- مستند سازي تجارب و روند فعاليت هاي ذيربط . ۱۲- استفاده از تجارب ساير كشورها . ۱۳- جبران عقب ماندگي و افت تحصيلي . ۱۴- اقدام براي شبيه سازي رايانه اي در حوادث . ۱۵ – تهيه فيلمهاي آموزشي و مستند.

نيروي انساني:
۱-تعيين و برآورد تخصص‌ها و تعداد متخصص مورد نياز در هر موضوع. مانند (امدادگر ، آوار بردار ، جستجوگر، روانشناس ، پزشك ، روحاني ، متخصص اطلاع‌رساني، مدد كار اجتماعي، انباردار ، پرستارو…) ۲- آموزش نيروي انساني ۳- جذب و بكارگيري نيروي انساني ۴- NGOها و نيروهاي داوطلب مردمي ۵- نيروهاي مردمي سازمان يافته در نهادها ۶- نيروهاي بين‌المللي و بكارگيري آنها ۷- برنامه‌‌ريزي نحوه ورود ،‌استقرار ، بكارگيري و خروج نيروهاي مردمي از منطقه . ۸- هماهنگي نيروهاي مردمي در منطقه ۹- پيش‌بيني نيروي جايگزين براي مديران سانحه ديده در تمام سطوح ۹- ثبت و ضبط آمار و اطلاعات نيروهاي وارد شده به منطقه.

تجهيزات و امكانات:
۱-تجهيز عمومي مردم مانند : لباس ، ماسك و كلاه و … .۲- تجهيزات مجريان در بخشها و موضوعات مختلف . ۳- تجهيزات اطفاي حريق . ۴- تجهيزات بيمارستان صحرايي . ۵- تجهيزات آواربرداري . ۶- تجهيزات زنده يابي . ۷- پمپ تخليه آب و پمپ تزريق هوا . ۸- تجهيزات امدادرساني به ساختمانهاي بلند . ۹- تهيه كيسه ( كوله پشتي ) امداد، ويژه مردم . ۱۰- تهيه كيسه ( كوله پشتي ) امداد ، ويژه عوامل اجرايي . ۱۱- سردخانه مواد غذايي و فاسد شدني . ۱۲- سردخانه نگهداري اموات ۱۳- پلاك كد ملي و شناسايي فردي . ۱۴- انواع تجهيزات ارتباطاتي . ۱۵- وسايل سرمايشي و گرمايشي . ۱۶- مكان ياب GPS .

تأسيسات:
۱-احياي شبكه هاي آب ، برق ، گاز ، تلفن و فاضلاب . ۲- باز سازي راه ها ، بنادر ، فرودگاه ها ، ايستگاههاي مسافربري يا پايانه هاي باربري ، اسكله ها و … . ۳- پيش بيني و احداث پارك و فضاهاي چند منظوره براي اسكان موقت در مواقع ضروري . ۴- بازسازي ساختمانها و تأسيسات عمومي ، مردمي و دولتي . ۵- مكان يابي وپيش بيني طرح جابجايي شهرها ، روستاها و تجهيز آنها براي مواقع ضروري . ۶- ساخت و ايجاد پناهگاههاي عمومي و اختصاصي . ۷- نحوه تأمين و توزيع مصالح ساختماني استاندارد ۸- استاندارد سازي و مقاوم سازي انبارها ، سيلوها و … . ۹- استاندارد سازي اماكن عمومي و مراكز دولتي و مردمي . ۱۰- بازنگري و اصلاح استانداردهاي مرتبط . ۱۱- نصب سيستم هاي شناسايي و فرسايش تجهيزات امدادي.

پشتيباني:
۱-برآورد خسارت . ۲- برآورد و تأمين هزينه هاي مورد نياز . ۳- نيازسنجي و فهرست نمودن نيازهاي منطقه . ۴- اولويت بندي نيازهاي منطقه بحران زده . ۵- اعلام نياز يا كفايت كمك ها . ۶- انبارداري و نگهداري كمك هاي دريافتي . ۷- نحوه توزيع عادلانه و بموقع كمك ها . ۸- تعيين نوع و مقدار كمك هاي بين المللي . ۹- تأمين مواد شوينده بدن و ظروف و لباس و … . ۱۰- تهيه بسته هاي امدادي براي مراحل مختلف حوادث . ۱۱- نحوه جمع آوري ، هدايت ، نگهداري و توزيع كمك هاي مردمي . ۱۲- تأمين سوخت مورد نياز حرارتي و حمل و نقل . ۱۳- آبرساني (‌شرب و شستشو ) . ۱۴- تأمين امكانات مورد نياز عوامل اجرايي و امدادي داخلي و خارجي . ۱۵- تأمين ژنراتور برق . ۱۶- پيش بيني امكانات لازم براي تعمير ماشين آلات و تجهيزات همراه عوامل اجرايي و امدادگران ( تعميرگاه سيار ) . ۱۷- پيش بيني قطعات يدكي براي تجهيزات . ۱۸- جلوگيري از ورود وسايل غير استاندارد و نامرغوب . ۱۹- ثبت و ضبط كالا و امكانات ورودي . ۲۰- صدور مجوز خروج تجهيزات . ۲۱- طناب يا نوارهاي پلاستيكي ويژه براي تعيين محدوده هاي ممنوع الورود . ۲۲- تهيه و توزيع كيف كوچك گردن آويزط يا كمري براي مردم منطقه آسيب ديده بمنظور نگهداري مدارك ضروري . ۲۳- پيش بيني بودجه اضطراري . ۲۴- طراحي پوشش يكنواخت براي هر گروه از امدادگران و عوامل اجرايي .

پيشگيري:
۱-مقاوم سازي ساختمانها و تأسيسات شهري . ۲- مقاوم سازي منازل و تأسيسات روستايي . ۳- تقويت و حفظ پوششهاي گياهي . ۴- احداث سيل بند و ذخيره منابع آب هاي زيرزميني . ۵- شناسايي انواع مصالح ساختماني مناسب و مقاوم در برابر حوادث و استانداردسازي آنها.۶- كاهش عوامل بنيادي مولدخطر۷- معرفي راهكارهاي مقاوم سازي.

فعاليت هاي امدادي:
۱-عمليات نجات . ۲- عمليات جستجوي مفقودين . ۳- عمليات آواربرداري . ۴- عمليات اطفاي حريق در شهرها . ۵- عمليات اطفاي حريق در جنگلها و مزارع . ۶- عمليات اطفاي حريق در مراكز توليدي و صنعتي ، سوختي و … . ۷- عمليات نجات افراد حبس شده در تونلها و … . ۸- عمليات نجات افراد حبس شده در آسانسورها . ۹- عمليات زنده يابي .

فعاليت هاي پاك‌سازي:
۱-لايروبي معابر و منازل در سيل . ۲- پاكسازي معابر و تونل ها . ۳- پاكسازي تونل متروها . ۴- انتقال شن و خاك ناشي از طوفان . ۵- انتقال خاكستر در آتشفشانها . ۶- جمع آوري زباله . ۷- تعيين محل تخليه زباله و ضايعات ساختماني .

كنترل:
۱-نظارت بر روند فعاليت دستگاهها . ۲- ارزيابي و تهيه گزارش عملكرد . ۳- پيگيري امور تا اخذ نتيجه . ۴- بازرسي از فرآيند انجام كار . ۵- انعكاس اطلاعات به مراجع ذيربط . ۶- نقشه برداري و تهيه كروكي .

مباحث بهداشتي ، درماني و محيط زيستي:
۱-نشست مواد خطرناك از مراكز صنعتي ، توليدي و نگهداري . ۲- چگونگي رفع آلودگي منابع آبهاي زيرزميني و شبكه هاي آبرساني .۳- اپيدمي بيماري هاي واگيردار . ۴- سمپاشي و رفع آلودگي مناطق بحران زده . ۵- تهيه طرح نحوه ورود و خروج بازماندگان و افراد سالم از منطقه آسيب ديده . ۶- آزمايش كمك هاي دريافتي خارجي . ۷- طرح هاي عمليات رواني . ۸- تهيه و تأمين دارو و لوازم بهداشتي . ۹- پيش بيني ايجاد قرنطينه ۱۰- جلوگيري از ورود مواد غير بهداشتي و آلوده . ۱۱- ايجاد آزمايشگاه سيار براي تشخيص آلودگيها . ۱۲- ايجاد آزمايشگاه سيار براي تشخيص بيماريها . ۱۳- مراكز درماني ثابت ، سيار و موقت ۱۴-. ايجاد پستهاي دندانپزشكي .

خدمات اجتماعي:
۱-ايجاد محل اسكان موقت و نيمه موقت . ۲- ارائه خدمات حمل و نقل عمومي . ۳- نگهداري افراد مسن ، كودكان ، زنان ، عقب ماندگان ذهني ، معلولين و ساير افراد بي سرپرست . ۴- جمع آوري ، شناسايي و ثبت تصوير و مشخصات اموات و نشانه گذاري قبور . ۵- ارائه خدمات كفن و دفن و نماز ميت . ۶- جمع آوري و نگهداري اموال همراه اموات .۷- جمع آوري و دفن لاشه حيوانات تلف شده . ۸- نصب سرويسهاي بهداشتي ( توالت و حمام ) . ۹- جمع آوري و انتقال و دفن زباله . ۱۰- خدمات حمل و نقل هوايي ، زميني ، دريايي و ريلي . ۱۱- ايجاد تعميرگاههاي سيار . ۱۲- جمع آوري وسايل قابل استفاده مردم سانحه ديده .۱۳- تعيين محل تخليه ضايعات ساختماني .

خدمات روحي ، رفاهي و فرهنگي:
۱-فعاليتهاي فرهنگي و خدمات فرهنگي . ۲- ارائه خدمات آرايشگاهي ، كفاشي و سلماني صلواتي .۳- مسائل روحي و رفاهي آسيب ديدگان . ۴- راه اندازي نانوايي صلواتي موقت ۵- مسائل روحي و رفاهي عوامل اجرايي و امدادگران . ۶- اعزام مبلغ و روحاني و …

امنيتي، انتظامي و نظامي:
۱-مقابله با تروريسم . ۲- مقابله با سرقت اموال و اسناددولتي . ۳- مقابله با سرقت اموال عمومي و ميراث فرهنگي و موزه ها . ۴- مقابله با غارت اماكن دولتي . ۵- مقابله با سرقت اسباب اثاثيه و اموال مردم . ۶- مقابله با تهديدات جديد. ۷- مقابله با جاسوسي احتمالي . ۸- حفاظت از مراكز نظامي ، انتظامي ، امنيتي ، تسليحاتي . ۹- حفاظت از مراكز اداري ، دولتي ، توليدي ، صنعتي و آزمايشگاهي .۱۰- حفاظت از مراكز حياتي ، حساس و مهم . ۱۱- محدوديتهاي ترافيكي و كنترل عبور و مرور . ۱۲- مقابله با اغتشاشات احتمالي . ۱۳- كنترل مبادي ورودي وخروجي و جلوگيري از ورود و خروج افراد سودجو و فرصت طلب . ۱۴- تعيين معين سازماني از شهرها و استانها براي جايگزيني موقت در مراكز نظامي و انتظامي منطقه بحران زده . ۱۵- شناسايي و تمرين استقرار در محل هاي متعلق به نيروهاي مسلح ، توسط رده هاي معين . ۱۶- شناسايي و تمرين استقرار در محل هاي غير نظامي محل مأموريت در منطقه بحران .

اطلاع رساني و ارتباطات:
۱-بازسازي شبكه هاي ارتباطي. ۲- تجهيزات مخابراتي سيار و دستي ، بي سيم و ماهواره اي . ۲- انعكاس رسانه اي حادثه و اقدامات صورت گرفته . ۳- برقراري ارتباطات عمومي موقت براي مردم . ۴- ايجاد سيستم ارتباطي براي مجريان . ۵- آمارگيري . ۶- برآورد خسارات . ۷- برآورد هزينه مراحل مختلف . ۸- اطلاع رساني در مورد افراد منتقل شده به ساير شهرها .۹- نحوه بهره گيري از اطلاعات مردمي . ۱۰- نحوه اطلاع رساني قبل از وقوع حوادث . ۱۱- ثبت و ضبط اطلاعات مفقودين و گمشدگان ، مجروحين ، مصدومين و بازماندگان . ۱۲- اطلاع رساني وضعيت جوي . ۱۳- پيش بيني روشهاي جلوگيري از اقدامات ارتباطي .

كشاورزي:
۱-جمع آوري و نگهداري دام و حيوانات اهلي . ۲- نگهداري مزارع و باغات ( سمپاشي ، آبياري و … )‌ .۳- جمع آوري و نگهداري محصولات آماده برداشت . ۴- احياي كانالها و شبكه هاي آبياري كشاورزي . ۵- نگهداري آبزيان ، زنبورهاي عسل و … . ۶- اقدام براي بيابان زدايي و مقابله با طوفان شن .

نمونه برگه ها (فرم ها) و نرم افزارهاي مور نياز:
۱-كارت شناسايي وتردد مجريان و امدادگران . ۲- كارت يا دفترچه توزيع ارزاق و نرم افزار مربوطه . ۳- فرم نظارت و ارزيابي براي دستگاههاي مختلف . ۴- نرم افزار يا دفتر ثبت اموات ، گمشدگان ، مفقودين و بي سرپرستها . ۵- نرم افزار و فرم هاي مستند سازي تجارب و عملكرد . ۶- فرم مجوز ورود و خروج كالا و ماشين آلات و تجهيزات . ۷- فرم ثبت مشخصات ماشين آلات ، تجهيزات و كالاهاي ورودي . ۸- فرم ثبت اطلاعات و آمار نيروهاي ورودي به منطقه . ۹- فرم ثبت تهيه و اخذ گزارش عملكرد رده ها . ۱۰- برگه صدورمجوز اسباب كشي . ۱۱- برگه تأييديه عملكرد عوامل اجرايي و امدادي . ۱۲- فرم بارنامه و تأييد وصول كالاهاي ارسالي به منطقه .

توضيح: اكثر برگه ها (فرمها) كه تعداد آنها متناسب با وظيفه دستگاهها در حوادث ، بسيار متعدد و متنوع است ، مي توانند در قالب نرم افزارهاي رايانه اي تهيه و تنظيم شوند .

تابلوها:
۱-تابلو معرفي مناطق آلوده . ۲- تابلو معرفي مناطق پاكسازي شده . ۳- تابلو راهنماي پستهاي امدادي و خدماتي . ۴- تابلو معرفي قبور . ۵- تابلوهاي بازدارنده و هشداردهنده . ۶- تابلوهاي ورود ممنوع . ۷- تابلو مراكز امداد و خدمات و اجرايي .

منابع مورد استفاده:
مديريت سوانح و حوادث غير مترقبه – دبليو . نيك كارتر – ناشر و مترجم مركز مطالعات و پژوهشهاي ارتش ۲۰ ميليوني – سال ۱۳۷۳ – چاپ اول
بسيج در پرتو قانون – ترابي . سيد مصطفي – سازمان تحقيقات و خودكفايي – ۱۳۸۱
قانون و مقررات استخدامي سپاه – مجلس شوراي اسلامي – ۱۳۷۰
سپاه از ديد قانون – وزارت سپاه – سپاه پاسداران انقلاب اسلامي – معاونت حقوقي و امور مجلس – ۱۳۶۲
اساسنامه جمعيت هلال احمر جمهوري اسلامي ايران – روابط عمومي جمعيت – ۱۳۷۴
مقالات جامع دومين كنفرانس بين المللي مديريت بحران در حوادث غيرمترقبه طبيعي – سال ۱۳۸۶
چكيده مقالات دومين كنفرانس بين المللي مديريت بحران در حوادث غيرمترقبه طبيعي – سال ۱۳۸۶
نرم افزار اطلاعات قوانين كشور – مكرم . علي – شماره ثبت كتابخانه ملي ايران – ۱۶۷۴ و ۲۹ / ۰۵ / ۱۳۸۰

منبع: http://rahtooshe.com