موقعيت آقاي اردوغان در عرصه سياست تركيه به مرور زمان در حال تغيير است
رجب طيب اردوغان را ميتوان موفقترين رهبر تركيه در دوران حاكميت دموكراسي در اين كشور خواند.
طي سالهاي گذشته، آقاي اردوغان بر صحنه سياسي تركيه تسلط كامل داشته و حزبش، عدالت و توسعه را به پيروزيهاي پياپي رسانده است.
آقاي اردوغان موفق شد ثبات سياسي و اقتصادي را پس از دههها بيثباتي سياسي و اقتصادي و حكومت نظاميان به تركيه برگرداند. در دوران نخستوزيري او، اقتصاد تركيه رشد چشمگيري داشت و اين كشور به يك قطب توليدي و صادراتي بدل شد.
آقاي اردوغان همچنين موفق شد نفوذ ارتش تركيه را كه نقش قابل توجهي در سياست تركيه ايفا ميكرد، به شدت كاهش دهد. ارتش تركيه كه زماني، دولتهاي منتخب را سرنگون ميكرد، اكنون به پادگانها برگشته و نقش چنداني در سياست تركيه ايفا نميكند.
اما اين عملكرد او باعث نشده تا آقاي اردوغان از انتقاد دور بماند. سكولارها و ليبرالهاي تركيه كه زماني از آقاي اردوغان حمايت ميكردند، اكنون به جديترين منتقدان او تبديل شده و نخست وزير تركيه را به استبداد و تلاش براي تبديل اين كشور به جامعهاي مذهبي متهم ميكنند.
اعتراضهاي اخير در تركيه باعث شده تا عملكرد آقاي اردوغان و سابقه و پيشينه او طي اين سالها مورد بررسي قرار گيرد.
مردي كه سبيلش را نتراشيد
اردوغان اولين بار بعد از كودتاي نظامي سال ۱۹۸۰ با نظام سياسي حاكم به مشكل برخورد رجب طيب اردوغان در سال ۱۹۵۴ در شهر ريزه در ساحل درياي سياه بهدنيا آمد. پدر او گارد ساحلي بود. اردوغان ۱۳ ساله بود كه پدرش تصميم گرفت به اميد تأمين امكانات بهتر براي پنج فرزندش به استانبول مهاجرت كند.
رجب طيب اردوغان در نوجواني در خيابانهاي محلههاي فقيرنشين استانبول ليموناد و نان كنجددار ميفروخت. او در يك مدرسه اسلامي تحصيل كرد و سپس به دانشگاه مرمره در استانبول رفت و در رشته مديريت فارغالتحصيل شد.
او در عين حال بطور حرفهاي فوتبال بازي ميكرد. در دوران تحصيل در دانشگاه با نجمالدين اربكان آشنا شد و به اين ترتيب به جنبش اسلامگراي تركيه پيوست. آقاي اربكان اولين نخست وزير اسلامگراي تركيه بود.
آقاي اردوغان اولين بار بعد از كودتاي نظامي سال ۱۹۸۰ با نظام سياسي حاكم به مشكل برخورد. او در آن زمان براي سازمان حمل و نقل استانبول كار ميكرد. رئيس او يك سرهنگ بازنشسته ارتش بود و از او خواسته بود سبيلش را بتراشد. آقاي اردوغان زير بار نرفت و كارش را رها كرد. او در سالهاي بعد به حزب اسلامگراي فضيلت پيوست و به سرعت پلكان ترقي را طي كرد، و در سال ۱۹۹۴ شهردار استانبول شد.
حتي منتقدان آقاي اردوغان هم قبول دارند كه عملكرد او در شهرداري استانبول مثبت بوده، و شهر را پاكيزهتر و سبزتر كرده است. خيليها هم معتقد بودند كه او - برخلاف بسياري از سياستمداران تركيه – فاسد نيست. پيشينه و پايبندي او به ارزشهاي اسلامي توجه بيشتر قشر مسلمان و مومن را جلب ميكرد.
در راس قدرت
برخي منتقدان سكولار آقاي اردوغان از ديدن تصوير همسر محجبه او خشمگين ميشوند رجب طيب اردوغان در ژوئن ۲۰۱۱ (خرداد ۱۳۹۰) سومين دوره نخست وزيرياش را آغاز كرد. حزب او، يعني حزب عدالت و توسعه كه گرايشهاي اسلامگرايانه دارد، از سال ۲۰۰۲ قدرت را در تركيه در دست دارد، و در انتخابات سال ۲۰۱۱ پيروزي بيسابقهاي بدست آورد. با وجود اين پيروزي چشمگير، حزب عدالت و توسعه نتوانست اكثريت لازم را براي تغيير قانون اساسي بدون نياز به حمايت ديگر احزاب حاضر در پارلمان بدست آورد.
آقاي اردوغان در نطق پس از پيروزياش قول داد كه در اين زمينه با مخالفان دولت به توافق برسد. اردوغان ثبات اقتصادي و سياسي را براي تركيه به ارمغان آورده، و قدرت نظاميان مقتدر اين كشور را مهار كرده است. نظاميان تركيه در گذشته بارها دولتهاي منتخب را به بهانه عدم پايبندي به روح سكولار قانون اساسي و يا بيتوجهي به امنيت ملي سرنگون كرده بودند. از سوي ديگر، آقاي اردوغان با فشار سياسي مستمر و مذاكرات طولاني شورشيان كرد پكك را به قبول آتشبس متقاعد كرده، و پكك انتقال نيروهايش به عراق را آغاز كرده است.
دولت اردوغان در سپتامبر ۲۰۱۰ (شهريور ۱۳۸۹) توانست موافقت اكثريت رأيدهندگان را براي تغيير قانون اساسي ۳۰ ساله اين كشور جلب كند. هدف از اين تغييرات كاهش بيشتر قدرت ارتش و تحقق پيششرطهاي پيوستن به اتحاديه اروپا بود. مخالفان، دولت را به اقتدارگرايي متهم ميكنند، و بهعنوان نمونه به سختگيري فزاينده دولت بر رسانهها و روزنامهنگاران منتقد اشاره ميكنند.
اتحاديه روزنامهنگاران تركيه ميگويد كه ۹۴ روزنامهنگار بهخاطر انجام وظيفه حرفهاي خود در زندان هستند. اين رقم از همه كشورهاي جهان بيشتر است. بيش از نيمي از اين روزنامهنگاران از اقليت قومي كرد هستند.
آقاي اردوغان در اكتبر ۲۰۱۲ (مهر ۱۳۹۱) گفت كه ممكن است در انتخابات رياست جمهوري سال ۲۰۱۴ شركت كند، و انتظار ميرود پيش از تاريخ رأيگيري براي افزايش اختيارات رئيس جمهوري، و تبديل نظام حكومتي تركيه به يك نظام رياستي تلاش كند. آقاي اردوغان اولين بار چند ماه بعد از پيروزي بزرگ حزبش در نوامبر ۲۰۰۲ (آبان ۱۳۸۱) به نخست وزيري رسيد. او بهخاطر خواندن يك شعر اسلامگرايانه در يك راهپيمايي سياسي به زندان محكوم شده بود، و همين سوء سابقه كيفري باعث شده بود نتواند خود را در انتخابات مجلس نامزد كند. اما تغييراتي در قانون اساسي به او اجازه داد در سال ۲۰۰۳ دوباره نامزد نمايندگي شود.
سياست خارجي
اردوغان ثبات اقتصادي و سياسي را براي تركيه به ارمغان آورده است او پيوستن تركيه به اتحاديه اروپا را در رأس برنامههايش قرار داد و با انجام برخي اصلاحات، زمينه آغاز گفتگوها بر سر عضويت كشورش را در سال ۲۰۰۵ فراهم كرد. اما مخالفتهاي برخي كشورهاي اروپايي و بحران حوزه پولي يورو موانعي در اين راه ايجاد كرد.
بعد از آن دولت آقاي اردوغان در حوزه سياست خارجي بيشتر به دنبال ايفاي نقشي كدخدا منشانه در خاورميانه بوده، و سعي كرده ميان ايران و كشورهاي عربي نقش واسطه را بازي كند، و در عين حال در قبال اسرائيل، متحد قديمي تركيه، مواضعي خصمانه و پرسر و صدا بگيرد.
البته اين مواضع به قطع كامل روابط ديپلماتيك ميان دو كشور منجر نشده است. محبوبيت "مدل تركي" در ميان ليبرالها و اسلامگراهاي معتدل در كشورهاي عربي جايگاه تركيه را ارتقا داده است، هر چند كه دستاورد ملموسي براي اين كشور نداشته است.
اسلامگرايان
طرفدار سفت و سخت اردوغان هستند، اما او ميگويد كه حامي جدايي دين از سياست است.
اما موقعيت آقاي اردوغان در عرصه سياست تركيه به مرور زمان در حال تغيير است. مخالفان سكولار، او و حزبش را به داشتن برنامهاي مخفي براي تبديل تركيه به جامعهاي مذهبي متهم ميكنند. حزب عدالت و توسعه در اسلام سياسي ريشه دارد، و اسلافش به اتهام داشتن فعاليتهاي "ضد سكولار" تعطيل شدند.
اسلامگرا؟
برخي منتقدان سكولار آقاي اردوغان از ديدن تصوير همسر محجبه او خشمگين ميشوند.
ارتش تركيه خود را حافظ قانون اساسي سكولار اين كشور ميداند، اما آقاي اردوغان از ايستادگي مقابل ارتش ابايي ندارد آقاي اردوغان ميگويد به هيچ وجه قصد ندارد ارزشهاي اسلامي را به هموطنانش تحميل كند و به جدايي دين از دولت متعهد است؛ اما در عين حال معتقد است كه سكولاريسم نبايد جلوي كساني را بگيرد كه ميخواهند آزادانه عقايد مذهبيشان را بيان كنند.
يكي از اين افراد همسر خود اوست كه در مجامع عمومي با حجاب حاضر ميشود. بر سر داشتن روسري سالهاست كه در ادارات دولتي، مدارس و دانشگاهها ممنوع است، اما اين ممنوعيت هم باعث نشده كه خانم امينه اردوغان در مراسم رسمي حجابش را بردارد.
منتقدان آقاي اردوغان ميگويند او تلاش كرده كاري كند كه زناي محصنه در قوانين جزايي تركيه جرم بهحساب بيايد، و همچنين فروش و مصرف مشروبات الكلي را در برخي مناطق ممنوع كرده است. اين منتقدان معتقدند كه اين شواهد نشاندهنده مقاصد اسلامگرايانه آقاي اردوغان است.
اردوغان روحيه مبارزهجويي دارد او روحيه مبارزهجويي دارد و بسياري از اهالي شهرهاي كوچك شبهجزيره آناتولي اين ويژگيها را دوست دارند. تمايل او به محكوم كردن اسرائيل، متحد سابق تركيه، بهخاطر رفتارش با فلسطينيها پايگاه او را در ميان اسلامگرايان مستحكم كرد، و علاوه بر آن محبوبيت او را در سراسر خاورميانه بشدت افزايش داد.
اما با وجود محبوبيت زياد، شخصيت آقاي اردوغان طوريست كه جامعه را له يا عليه خود دوقطبي ميكند. در تركيه بسياري از ليبرالها و روشنفكران او را رهبري دموكراتيك ميدانستند كه نظامياني را كه در بخش اعظم قرن بيستم بر كشور حكمراني ميكردند، عقب رانده است. اما اين دسته در دوره دوم نخست وزيري اردوغان از او رويگردان شدند.
يكي از مهمترين اتفاقات چهار سال اخير سركوب شبكه موسوم به "ارگنهقون" بود. دولت ادعا ميكرد كه اين شبكه شماري از سكولارهاي دوآتشه ارتش، دستگاه قضايي، رسانهها و دانشگاهها را شامل ميشد كه قصد داشتند با ايجاد نا آرامي مدني، توجيه لازم را براي كودتاي ارتش و سرنگوني دولت "ضد سكولار" فراهم كنند.
با توجه به كودتاهاي پرشمار يك قرن اخير تركيه، باور اين روايت براي بسياري از ناظران آسان بود. آنها از اقدام دولت در مواجهه با نهادهايي نظير ارتش، كه قبلا پاسخگوي اعمال خود نبودند، حمايت كردند. اما وقتي شمار دستگيرشدگان به صدها نفر رسيد، و بسياري از روزنامهنگاران منتقد حزب عدالت و توسعه هم بازداشت شدند، نخست وزير متهم شد كه هدفش از اين برخوردها صرفا ساكت كردن مخالفان و دگرانديشان است.